یونس شاملی ; چرایی جنگ قره باغ

یک: قره باغ کوهستانی منطقه ایی در جمهوری آذربایجان است . جمهوری آذربایجان یکی از پانزده کشور تشکیل دهنده اتحاد شوروی سابق است که در سال 1991 به همراه دیگر جمهوریهای 15گانه به استقلال دست یافت. منطقه قره باغ از سال 1923 یعنی از 97 سال قبل یعنی از دوره اتحاد شوروی در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار داشته است و  از همان زمان ادارای حکومت خودمختار محلی است. این منطقه نه تنها هیچ مرز مشترکی با کشور ارمنستان ندارد، بلکه دهها کیلومتر از مرز کشور ارمنستان فاصله داشته و در عمق خاک جمهوری آذربایجان جای می گیرد.

دو: منطقه قره باغ در مجموع پنج درصد خاک آذربایجان را تشکیل میدهد و در حدود 150 هزار نفر جمعیت داشته است. از این جمعیت 150 هزار نفری قره باغ حدود هفتاد پنج درصد ارمنی و بیست و پنج درصد ترکها در آن زندگی میکردند.

در سالهای بحرانی مبارزه برای استقلال آذربایجان از اتحاد جماهیر شوروی سابق، حکومت محلی خودمختار قره باغ با استفاده از بحران سیاسی داخلی، خلاء قدرت  و نبود ارتش برای تامین امنیت مردم و حراست از مرزهای کشور آذربایجان در سال 1991 یعنی دقیقا سال استقلال آذربایجان اعلام استقلال کرد.     اگر کشور عراق را ارمنستان فرض کنیم و منطقه زیستی ارامنه در اصفهان یعنی جلفا را نیز قره باغ به حساب آوریم میتوانیم عمق تعرض نظامی و اشغال خاک آذربایجان توسط ارمنستان را به نیکی دریابیم.

به نظر میرسید که طرح از قبل آماده ایی برای اشغال خاک آذربایجان و اینبار به بهانهء حمایت از دولت خودمختار محلی قره باغ که اینک اعلام استقلال نیز کرده بود، وجود داشته است. سیاستی که روسیه در برخورد با گرجستان و اکرایین متمایل به غرب در پیش گرفت و بخشی از سرزمین های این دو کشور توسط روسیه اشغال و حتی بخشا به روسیه منضم شد. اینبار هم روسیه ناراحت از اعلام استقلال آذربایجان نیروهای نظامی خود را تحت قالب نیروهای نظامی ارمنستان و برای اشغال اراضی آذربایجان به این کشور گسیل داشته و به بهانهء حمایت از دولت خود خوانده قره باغ که اینبار نام آرتساخ نیز بر خود نهاده بود توانست با قتل و کشتار مردم در شهرها و روستاهای هفت منطقه آذربایجان بیست درصد خاک آذربایجان را اشغال کند. جنایات نیروهای ارمنستان/روسیه بسیار وسیع بود و آثار شوم قتل عام مردم شهر خوجالی مشهور عام و خاص است. جنایت علیه بشریت در این شهر از قلم زوری بالایان، دکتر ارمنی که خود در این جنگها شرکت داشته تحریر شده است.  دکتر زوری بالایان مینویسد که پوست سه کودک ترک را کنده است تا در تجربه دریابد که یک انسان اگر پوست اش را بکنند تا چه مدت میتواند زنده بماند!

سه: جنگ ارمنستان علیه آذربایجان درسال 1991 آغاز و بعد از اشغال 20 درصد خاک آذربایجان در سال 1994 یک آتش بس طولانی میان این دو کشور برقرار شد و حل اختلافات میان این دو کشور به سازمان ملل و گروه مینسک به رهبری روسیه، آمریکا و فرانسه واگذار گردید. از سال 1993 ارمنستان 20 درصد اراضی آذربایجان را تحت اشغال خود دارد و در مدت نزدیک به سی سال گروه مینسک  کوچکترین کاری برای پایان دادن به جنگ و اشغال انجام نداده است.

چهار: در طول مدت سی سال اشغال 4 قطعنامه در میان سالهای 1993 تا 2008 (به شماره های 822، 853، 874، 884 و 243/62) در مجمع عمومی سازمان ملل به نفع آذربایجان و برای خروج نیروهای ارمنستان از آذربایجان به تصویب رسیده است. اما ارمنستان هیچ وقعی به این چهار قطعنامه نگذاشته و نیروهای نظامی خود را از آذربایجان خارج نساخته است. با وجود اینکه دولت آذربایجان برای تامین و تضمین امنیت ارامنه بعد از پایان یافتن اشغال قره باغ از طریق سازمان ملل هرگونه تضمین لازم را ارائه داده است.

پنج: در ماه جولای همین سال ارمنستان بطور غافلگیرانه ایی شهر تووز آذربایجان را که منطقه ایی جنگی به حساب نمی آید و در فاصله بسیار زیادی از جبهه های جنگ قره باغ قرار دارد مورد هجوم موشکی قرار داد. در این حمله موشکی تعداد از نظامیان و غیر نظامیان کشته میشون و یک ژنرال ارتش آذربایجان نیز در این حمله ارمنستان جان خود را از دست داد.

شش: واکنش نظامی آذربایجان در مقابل حمله موشکی به شهر تووز که در 27 سپتامبر امسال آغاز شد، تنها واکنشی برای پاسخ به حمله موشکی به شهر تووز نبود، بلکه عملیاتی برای آزاد سازی تمامی مناطق اشغالی توسط ارمنستان در آذربایجان بود.

وسعت این عملیات بسیار وسیع بود و در مدت کوتاهی بخشی از مناطق اشغالی، تعدادی از روستاها، یک شهر و بخشی بلندیهای استراتژیک توسط ارتش آذربایجان آزاد شدند. روز 12 اکتبر قرارداد آتش بسی میان آذربایجان و ارمنستان به واسطه روسیه  به امضاء رسانده شد. اما ارمنستان به این آتشک بس وقعی ننهاد و روز دوم آتش بس شهر بزرگ آذربایجان یعنی گنجه را که با منطقه جنگی دهها کیلومتر فاصله داشت به موشک بست و غیر از تخریب امکان مردم عادی به مرگ 10 نفر و از آن جمله 5 زن منجر شد. با این موشک باران جنایتکارانه خط بطلانی به توافقنامه آتش بس توسط ارمنستان کشیده شد. و جنگ برای آزاد سازی مناطق اشغالی درآذربایجان همچنان ادامه پیدا کرد.

هفت: آذربایجان در خاک خود و برای بیرون راندن نیروهای اشغالگر ارمنستان در حال جنگ است. اما ارمنستان میخواهد برای قره باغ، یعنی در 5 درصد اراضی و در عمق کشور آذربایجان برای 150 هزار نفر جمعیت قره باغ که 25 درصد آن را نیز ترکها تشکیل میدهد دولت مستقل تشکیل دهد و برای این مقصود 20 درصد اراضی آذربایجان را اشغال کرده است. و در طول این اشغال یک ملیون آورده جنگی از این مناطق مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شده و در مناطق دیگر آذربایجان سکنا گزیده اند.

در پایان باید اذعان کنم که در جنگ هر صورت امر پسنده ایی نیست و ویرانی ها و زیانهای حاصله از آن هم برای خلق آذربایجان و هم برای خلق ارمنستان حقیقتا جبران ناپذیر است. حداقل میتوانیم  بگوییم که آذربایجان برای حل این مسئله و رفع اشغال ارمنستان از طرق مسالمت آمیز نزدیک به 30 سال انتظار کشیده است، اما ارمنستان قصد عقب نشینی ندارد. نتیجه این سیاست ویرانگر دولت ارمنستان جنگی است که هم اینک شاهد آن هستیم و امیدواریم ارمنستان هر چه زودتر به مرزهای بین امللی خود بازگردد و جنگ برای همیشه در این منطقه پایان پذیرد.

یونس شاملی

20201023