ابراهیم ساوالان: بررسی زبانهای ترکی و ارمنی در تهران

براساس نظریه جایلرز امکان حیات یک زبان قومی به عواملی مانند اهمیت بین‌المللی و تعداد متکلمان آن زبان و همچنین به نفوذ و حضور رسمی یا غیر رسمی متکلمان آن زبان در نهادهای محلی و منطقه ای گره خورده است. هرچه اهمیت بین المللی و تعداد متکلمان زبانی بیشتر باشد و افراد متعلق به آن زبان حضور و نفوذ چشمگیری در نهادهای محلی و منطقه ای داشته باشند، حیاتمندی آن زبان آسانتر خواهد بود.

امیلیا نرسیسیانس؛ استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و نویسنده بیش از ده جلد کتاب در زمینه مردمشناسی وضعیت زبانی ترک‌ها و ارمنی‌های تهران را براساس نظریه جایلرز بررسی نموده است.

با توجه به اینکه جمعیت اندک ارمنی‌های تهران و نیز موقعیت فروتر زبان ارمنی در منطقه و جهان، با جمعیت چندین میلیونی ترک‌های آن شهر و اهمیت بین‌المللی زبان ترکی قابل مقایسه نیست و از آنجا که حضور و نفوذ ترک‌ها در نهادهای تهران چشمگیرتر از ارمنی‌های آن شهر می‌باشد؛ انتظار می‌رفت امکان حیاتمندی زبان ترکی در تهران بالاتر از زبان ارمنی باشد اما یافته‌های نرسیسیانس خلاف این مسئله را ثابت میکند.

67% ترک‌های تهران با فرزندان خود فارسی صحبت می‌کنند درحالیکه این رقم برای ارمنی‌ها صفر درصد میباشد. 39% ارمنی‌ها در نامه نویسی به خویشان خود همیشه از زبان ارمنی استفاده می‌کنند در حالیکه این رقم برای ترک‌ها فقط سه درصد است. 16% ترک‌ها برای شمارش پول همیشه از زبان ترکی استفاده می‌کنند در حالیکه 56% ارمنی‌ها چنین‌اند. 31% ارمنی‌ها همیشه آثار مکتوب مثل کتاب، مجله و روزنامه به زبان ارمنی را می‌خوانند که این رقم نیز برای ترک‌ها صفر درصد می‌باشد.

چنانکه ملاحظه می‌شود زبان ترکی در مواجه با زبان فارسی در وضعیت کاهشی قراردارد ولی زبان ارمنی در موقعیت مغلوب و کاهشی قرارنگرفته است. این آشکارا با نظریه جایلرز در تضاد است.

نرسیسیانس پاسخ می‌دهد که تدریس زبان ارمنی عدم تدریس زبان ترکی در مدارس تهران یک موقعیت نابرابر به دو زبان ارمنی و ترکی در مواجهه با فارسی داده است.

تا وقتی که زبان ترکی در مدارس تدریس نشود نه جمعیت سی میلیونی، نه یک بسته صدتایی نمایندگان ترک مجلس، نه هئیت‌های عزاداری ترک‌های تهران، نه ترک بودن همه مقامات ایران، نه آرای هفتاددرصدی سبزو بنفش در آذربایجان، نه رشادت‌های باکری و لشگر آن، نه لغتنامه نویسی امام جمعه اردبیل و نه حضور امام جمعه تبریز در استادیوم مانع آن نخواهد شد که زبان ترکی و به تبع آن ترک‌ها در مواجهه با فارسی در موقعیت مغلوب و کاهشی قرارنگیرد.

نویسنده: ابراهیم ساوالان