Sürü, cəhənnəmdə bitən gül

“Sürü” İran Azərbaycanlıları, xüsusən şeir və ədəbiyyat həvəskarları üçün tanış olan bir addır. Sürü, Qəzvin kəndlərindən birindən aşiq olduğu adamı tapmaq üçün Ərdəbilə gedən bir qız idi. Ərdəbilinin məşhur şairi Asim Ərdəbili Sürünun hekayəsini, ” cəhənnəmdə bitən gül ” adlı bir şeir şəklində yazaraq, onu Azərbaycanda bir sevgi əfsanəsinə çevirdi.

Təxminən qırx il əvvəl, “Əyub” adlı bir Ərdəbilli oğlan, hərbi xidmətini “müəllim əsgər” olaraq keçirmək üçün Qəzvin əyalətinin “Ələmut” bölgəsindəki “Qazurxan” kəndinə göndərildi. Əyyub bu kənddəki Sürünin tələbə olduğu bir sinifdə müəllim olur. Sürü gənc müəllimə aşiq olur və bu Sürünin təxminən yarım əsrlik avarəliğinin başlanğıcıdır.

Əyyub hərbi xidməti başa çatdıqdan sonra Sürüyə onunla evlənəcəyini vəd edir Ancaq bu kənddəki missiyası sona çatır və doğma şəhərinə qayıdır. Bir neçə ay daha Sürü və Əyyub məktubla münasibətlərini davam etdirirlər taki Müəllimdən Sürünin məktublara cavab gəlməyənə qədər.

Əyyuba aşiq olan Sürü, xəbərsizliyə dözmür və Əyubu tapmaq ümidi ilə evini və ailəsini tərk edir və Ərdəbilə yola düşür. Ərdəbildə soruşa soruşa eşq evinə gəlir Ancaq qapını döyəndə gənc bir qadın qapını açır və Sürü onunla danışır və Əyubun evli olduğunu, həyat yoldaşı və uşaqları olduğunu öyrənir. Sürü, Əyyubun müəllim olduğu məktəbə bir neçə dəfə gedir, amma Əyyub ona məhəl qoymur. Bu hadisədən sonra Sürü nə kəndinə qayıdmaqa üzu var və nə sevgisindən uzaqlaşa gücu.

Ərdəbil vətəndaşları Sürünin Əyyub tərəfindən aldandığını öyrəndikdən sonra pozgun və avara olduğunu söyləyirlər. Sürü tədricən unutqan oldu və yalnız Əyyubu xatırladıqda bir müddət evinin qarşısında onu gözlədib və sonra Ərdəbil küçələrində gəzməyə davam edirmiş.

Bundan sonra Ərdəbilin küçə və xiyabanları Əlamutu sevən qızı təxminən yarım əsr qarlı qışda və isti yayda qonaq etdi. Sürü sevgisinə çatmasa da, sevgi hekayəsi sürətlə Ərdəbil əhalisi arasında yayıldı. Əyyubdan pislik gördüyü qədər Ərdəbil camaatından hörmət görür və Asim Ərdəbili Cəhənnəmdə bitən gül adli şeirini bəstələyərək Sürünı Azərbaycanda sevgi əfsanəsinə çevirir.

Cəhənnəmdə bitən gül Azərbaycan Türkcəsində “Bəhr Təvil” şəklində yazılmış bir şeirdir. Bu şeir Ərdəbilinin məşhur şairi Asim Ərdəbilinin ədəbi şah əsərlərindən biridir.

Asim Ərdəbili 3 Yanvar 1942-ci ildə Ərdəbilin “Cümə məscidi” məhəlləsində anadan olub. İbtidai təhsili başa çatdıqdan sonra Təbrizdəki Müəllim Təlim Mərkəzinə daxil oldu və məzun olduqdan sonra Ərdəbilə qayıtdı və ömrünün sonuna qədər bu şəhərdə müəllim idi.

2012-ci ildə Asim Ərdəbili həyat yoldaşını diabet xəstəliyinə tutulduqdan sonra üç il ona xidmət etdi. Üç il onu baxdi. Ancaq bu dövrdə özü xəstələndi və həyat yoldaşının ölümündən bir neçə ay sonra 2014-cü ilin may ayında vəfat etdi.

Asim Ərdəbilinin şeirləri əsasən sosial mövzular üzərində qurulmuşdur və şeirlərində cəmiyyətin dərdini əks etdirmişdir. Sosial lirik şeirlər və dörd heca parçası bəstələmək bacarığına əlavə olaraq, Sürü parçası (Cəhənnəmdə bitən gül) və “Şeyx Məhəmməd” (İkinci Bəhlül) kimi fəsahətli şeirlərə sahibdir.

1994-cü ildə Asim “Qanlı Səhər” adlı ilk şeirlər kitabini nəşr etdirdi. Bu əsər oxucuların misilsiz maraq ilə qısa müddətdə səkkizinci nəşrinə çatdı. Cəhənnəmdə bitən gül şeiri, Asim Ərdəbilinin, Sürü sevgisi və avaralıq hekayəsindən ilham alaraq tərtib etdiyi bu kitabda nəşr olunan şeirlərdən biridir.

Ədəbiyyat sahəsində bir şair və tədqiqatçı olan “Armin Asim Kafaş”, Asim Ərdəbilinin Sürülə necə tanış olduğunu və Cəhənnəmdə bitən gül şeiri bəstələdiyi haqqında Asim Ərdəbili’nin bioqrafiyasında yazmışdır: “Bir alpinizm qrupu ilə Qəzvinə Alamut qalasına getdik. Qalanın ətəyində dostum cənab Nematinin Sürü adlı bir qızın kəndi olduğunu dediyi Qazur Xan adlı bir kəndə getdik. Mən o anadək Sürünü tanımırdım. Kənd sakinlərindən soruşduq və Sürünin Ərdəbilə getməsindən sonra valideynlərinin öldüyünü və Tehranda yaşayan yalnız bir qardaşı olduğunu öyrəndik. Ancaq Sürü qohumlarından biri öldüyündən kəndə qayıtmışdı. Bu söhbətlər arasinda biri Sürünin bizə tərəf gəldiyini söylədi. Sürü yanımıza gələndə və bu maşının Ərdəbildən gəldiyini hiss etdikdə, ziyarətgah kimi o maşını sevərək ziyarət etdi və həmin maşının ətrafında dövrə vurdu. Bu, mənim Ərdəbilə qayıtdıqdan sonra bəstələdiyim zehnimdə Sürü şeirinin yaranma anı idi.”

Cəhənnəmdə bitən gül şeiri, şübhəsiz ki, şairin ədəbi şah əsərlərindən biridir. Bəlkə də şeirin cəlbediciliyinin səbəblərindən biri onun real hekayəsidir. Şeirin dili səlis və iddiasızdır və şeir mövzusunun formatla uyğunluğu onun gözəlliyini artırmışdır.

Şeirin birinci hissəsində Sürünin sevgi hekayəsi yenilikçi illüstrasiyaları və incə eyhamlarla təsvir edilir və gözəllik baxımdan əlavə şair Sürü hadisəsini sosyoloji baxımdan nəql etmişdir.

Şeirin ikinci hissəsində şair, bir yaradıcılığından istifadə edərək, sadəcə rəvayətdən uzaqlaşıb və mistik bir baxış açısı ilə duyğularını rəvayətə daxil edərək bəzən Sürüyə yazığı gəlir, bəzən də ona təsəlli verir.

Bu şeirdə bir tərəfdən şair Sürünün doğuş və böyüdüyü mühiti sosioloji baxımdan təsvir edir, digər tərəfdən də bu cəmiyyəti idarə edən dogmatik ənənələrin tənqid edir. Ancaq Asim Ərdəbili, Sürünün yaşam mühitini və şərtlərini cəhənnəmə bənzətməklə yanaşı, onun gözəl və orijinal və gözəl bir görüntü yaradır.

Şair Sürünü cəhənnəmdə bitən gül bənzədir və sonra onu üzündə itən və yox olan bir göz yaşına bənzədir. Bu şeirdə Sürü bəzən “Leyli”, bəzən “Şirin” və bəzən dəniz kənarında ölməkdə olan bir susuz Qu quşudur.

Bu şeirdə Asim Ərdəbili, Sürünün böyük sevgisini təsvir etməklə yanaşı, ona təsəlli verir və hayatın zəif insanlara zülmündən şikayətlənir və cəhənnəmdə bitən gül adlandırdığı şeirə “Günahkar kimdir?” Sualını verməklə son verir.