Sirus Roşəni; Bəhai olduğu üçün edam edilən bir şair həkim

Korona epidemiyası zamanı dünyada yüzlərlə İranlı Bəhai həkim və tibb bacıları xəstələrinə kömək edir və yaşadıqları ölkənin xalqı və hökumətləri tərəfindən təqdir edilir.

Ancaq İranda oxuyan və xidmət edən bu Bəhai həkim və tibb bacılarının çoxu İslam İnqilabından sonra işsiz qaldı, universitet təhsilindən məhrum edildi ​​və bir çoxu dar ağacına məruz qaldı və ya güllələndi.

Bu həkimlərin, tibb bacılarının və digər tibbi heyət üzvlərinin günahı, İslam Respublikası hakimiyyətinin Zallə (səhv yolda) hesab etdikləri bir dinə inanmaq idi. “Iranwire” bəzi İranlı Bəhai həkim və tibb bacılarının həyatından bəhs edir. Doktor Sirus Roşəninin hekayəsini bu bölmədən oxuya bilərsiniz.

Bəhai tibb işçilərini tanıyırsınızsa və həyatları haqqında birincil məlumatınız varsa, Iranwire ilə əlaqə saxlayın.

***

27 Dekabr 1981-ci ildə İranın Bəhai Cəmiyyəti İdarə Heyətinə üzv olmaq üçün doqquz Bəhai vətəndaş edam edildi. Bunlardan biri 54 yaşında güllələnən Doktor Sirus Roşəni Üsküyi idi. .

Məhrumiyyətdən həkimliyə qədər

Sirus Roşəni Üsküyi 22 Aprel 1927-ci ildə Təbrizdə anadan olub. Ailəsi, indi Üskü şəhərinin bir hissəsi olan Milan kəndində yaşayırdı.

Sirus Roşəni böyük üzvlü bir ailədə böyüdü. Atası Hac “Məhəmməd Əli” nin “Rubabə” ilə ikinci evliliyindən yeddi övladı var. Bundan əlavə, Sirusun uşaqlıqda ikisi ilə birlikdə yaşadığı atasının əvvəlki evliliyindən bir çox uşağı var idi. Sirus uşaqlarına izah etdi ki, evdə oxumaq üçün yer tapa bilmədiyi üçün həmişə evin küncündə oturub kitab oxuyurdu.

Roşəni ailəsi çox kasıb bir ailə idi. Sirus yeddinci sinfi bitirdikdən sonra ailəsini dolanışığı üçün bütün günü işləməli olduğu üçün məktəbdən çıxdı. Bu dövrdə yaşayış üçün hər cür iş gördü; Təsərrüfat və fabrik işindən tutmuş mal satmağa qədər. Ancaq işləmək onun kitab oxumaq sevgisini azaltmadı. Siris uşaqlarına bir dəyirmanda işləyərkən bir əli ilə dəyirman çarxını necə fırladığını, digər əlində kitab oxuduğunu izah etdi.

Sirus məktəblə maraqlanırdı. Sinif yoldaşları onu həmişə Bəhai olduğuna görə döyürdülər və “Bəhai it” adlandırdılar, ancaq təhsilə marağı azalmadı.

Beş ildən sonra Roşəni ailəsinin həyatının maddi vəziyyəti yaxşılaşdı. 17 və ya 18 yaşındakı Sirus yenidən oxumağa başlamağa qərar verdi. Beş illik geriliyin iki ilində əvəzini çıxardı və məzun oldu. Bu iki il ərzində Sirus hər səhər Milandan Təbrizə avtobusla getdi və gecə geri döndü. Qızına hər səhər avtobusa minməzdən əvvəl bir yumurta yediyini və pulu olmadığı üçün gününü gecəyə qədər eyni yumurta ilə keçirdiyini deyir.

Sirus Roşəni həkim olmaq istəyirdi, lakin ailəsi təhsil xərcini ödəmək gücünə səhib deyildi. Orduya getmək və bu şəkildə tibb öyrənmək qərarına gəldi.

Sirus Roşəni, Təbriz Universitetinin tibb fakültəsində təhsil almağa başladıqdan sonra bu şəhərə yerləşdi. Tibbi tədqiqatları boyunca iki dəst paltarı vardı biri kostyumda, digəri isə ordu forması idi.

1956-cı ildə Pərvin Şeyxulislami ilə evləndi və Şiva, Şohreh və Səməndər adlı iki qızı və bir oğluları oldu. O vaxtlar Sirus hələ bir tələbə idi və məzun olmasına bir ay qalmışdı. Pərvinin atası bütün toy xərclərini ödəyib. Sirus toyda bəy  paltarı olaraq eyni kostyumu geydi.

İranın müxtəlif şəhərlərində xidmət

Doktor Roşəni məzun olduqdan sonra Təbriz Şir və Xorşid Xəstəxanasında işə başladı. Əksər hərbi ailələr kimi aydın bir ailə heç bir şəhərdə heç vaxt yaşamadı. Xidmətinə başladıqdan bir neçə il sonra Doktor Roşəni Ərdəbil, Marağa, Üskü və Sarab şəhərlərinə köçürüldü və bütün bu şəhərlərdə bir müddət tibblə məşğul oldu.

Doktor Roşəni, anesteziya təxəssüs almaq illərini Tehranda ailəsi ilə birlikdə keçirdi və ümumi anestezi bitirdikdən sonra yenidən Azərbaycana köçürüldü. Bir müddət Urmiyə və bir müddət Təbrizdə çalışdı və 1976-cı ildə Tehrana köçürüldü.

Doktor Sirus Roşəni hər zaman həkk olunmuş bir həkim olaraq adının yazıldığı bir metal plakat gəzdirirdi. Yaşadığı yerdə, Təbrizdəki ilk evindən Tehranın Gişa küçəsindəki son evinə plakatı girişə bağladı ki, qonşular həkimin harada yaşadığını və təcili və ya xəstə olduqlarını bilsələr, o evə gedəcəklər Hüccətiyəvə SAVAK-ın həssaslığı

Doktor Sirus Roşəninin xeyirxahlığı və yaxınlığı onu tez bir zamanda hər şəhərdə populyarlaşdırdı.

Bu nüfuz ona problem yaratdı. Bir tərəfdən İslam Təbliğatı Dərnəyi olaraq bilinən Hüccətiyə Dərnəyi ailəni təqib etməyə başladı. Həkimin evi və ofisinin qarşısına toplaşdılar və Roshani-yə qarşı müxtəlif ittihamlar irəli sürərək xəstələrin ofisə getməsinin qarşısını aldılar. Digər tərəfdən, SAVAK Doktor Roşəninin bir Bəhai kimi tanınmasından məmnun deyildi. Bir dəfə Təbrizdə bir Bəhai olduğu üçün Şir və Xorşid Xəstəxanasından qovuldu, ancaq bir həftə sonra xəstəxananın əməliyyatla dolu olduğu və başqa anestezioloq tapılmadığı üçün Doktor Roşəni yenidən işə çağrıldı.

Doktor Roşəninin qızı, atasının hər zaman SAVAK-ın nəzarəti altında olduğunu söyləyir. Bəlkə də həkimin aktual məsələlərlə bağlı dedikləri təsirsiz deyildi. 1974-cü ildə İran ordusu, Dhofar qiyamı olaraq bilinən Oman iç müharibəsində iştirak etmək üçün o zamankı Oman Kralı Sultan Qaboos’un istəyi ilə ölkəyə girdi. Sirus dörd ay Omanda bir ordu həkimi olaraq xidmət etdi. Qayıdandan sonra müharibəni və qan tökülməyi “nəticəsiz” olaraq xarakterizə etdi və “gücünü göstəri” məqsədi olaraq dəyərləndirdi.

Təqaüddən edama qədər

İnqilabdan bir müddət sonra Doktor Roşəni polkovnik rütbəsi ilə ordudan təqaüdə çıxdı və tibb praktikasını xüsusi bir xəstəxanada davam etdirdi. İnqilabdan sonra Doktor Roşəni, Komitə və İnqilab Keşikçiləri üzvü olan Höccətiyyə tərəfdarları tərəfindən dəfələrlə ölümlə təhdid edildi.

Bir gün xəstələrindən biri ona Gişa Məscidindəki bir neçə nəfərin gecə onu öldürməyə təhrik etdiyini bildirdi. Gecə yarısı xəstəxanadan həkim evinə zəng vurdular. Doktor Roşəninin həyat yoldaşı telefonu götürdü və “təcili xəstə” müalicəsinə qatılması üçün bir mesaj aldı. Sirus Roşəni bu mesajı eşidəndən sonra onu gecə yarısı evdən çıxartması lazım olan bir tələyə rast gəldi, çünki bütün tibbi xidməti boyu Doktor Üsküyi kimi tanındı və yalnız Bəhailər arasında və əlbətdə ki, Hüccətiyə Dərnəyində Roşəni adı ilə tanınırdı. O gecə telefonun arxasında Roşəni adı ilə çağrıldı.

Sirusun yaxınları və dostları onu canını qurtarmaq üçün İranı tərk etməyə çağırdılar. Həmişə cavab verdi ki, insanlara xidmət etməkdən başqa bir şey etmədim; İnanc yolunda olduğu üçün başına bir şey gəlsə də, bunu ürəkdən qəbul edirdi. Doktor Roşəninin ailəsi uğursuz bir sui-qəsd cəhdindən sonra ki İnqilab Keşikçiləri Roşəninin ailəsini bir dərəyə atmağa çalışdılar Avropaya getdi və, ancaq o, İranda qaldı.

2 Sentyabr 1980-ci ildə “Səmədzadə” adlı bir adamın rəhbərlik etdiyi İnqilab Keşikçiləri, Gişa Caddesindeki doktor Sirus Roşəni Üsküyinin evinə basqın etdilər. Sirus evdə deyildi. Qonşulardan biri ona mühafizəçilərin onu evdə gözlədiyini bildirdi.

Bu, Doktor Sirus Roşəninin həbs olunana qədər 15 aylıq yerdəyişməsinin başlanğıcı idi. Bu məşhur Azərbaycan həkimi 13 dekabr 1981-ci ildə Bəhai Milli Məclisinin iclasında tutuldu və 27 Dekabr 1981-ci ildə üç vəkil, iki həkim, meteoroloji mühəndisi, iş adamı və bir Bəhai tərcüməçisi ilə birlikdə güllələnərək edam edildi.

Bu Bəhai vətəndaşlar 14 gün həbsdə saxlanıldıqdan və məlumat olmadan, vəkil və ya məhkəmə sübutu olmadan öldürüldülər. Cəsədləri ailələrinə qaytarılmadı və dəfn olunduğu yer bilinmir.

Vicdan məhbus olaraq doqquz Bəhai vətəndaşın edam edildiyi xəbərinin ardından beynəlxalq insan haqları qrupları, İran hökumətinin bu hərəkətini açıq şəkildə insan haqlarının pozulması adlandıraraq etiraz etdilər. Bu etirazlara cavab olaraq, o vaxtkı Baş prokuror Ayətullah Musəvi Ərdəbili, heç bir dəlil və sənəd təqdim etmədən bu şəxslərin xarici güclərə casusluq etdikləri üçün edam edildiyini iddia etdi.

Sirus Roşəni sənət aləmində də əli var idi. İstedadlı bir şair və yazıçı idi. Əsərlərinə “Yaşıl yarpaq”, “Qoyun paltarında qurd”, “evsiz günlər” (çap olunmamış) kitabları və şeirlər toplusu daxildir.