Muğan Düzünün əhalisi bu bölgədə neft çıxarılmasına razı deyillər

“Ortadağ” da “54 Fəth qazma avadanlıqları qurğusu”nun yerləşdirilməsi ilə bağlı xəbər və görüntülərin yayımlanmasının ardından Muğan Düzündə neft axtarışı və çıxarılması layihəsinin müxaliflərinin səsi öncəkindən daha gür çıxır. Son həftələrdə Ərdəbil əyalətindəki vətəndaşlar və ətraf mühit fəalları, sosial mediada bir kampaniya başlayaraq və tənqidi mətnlər yazaraq Muğandakı neft kəşfiyyatının mümkün nəticələrindən narahat olduqlarını ifadə etdilər.

Muğan Düzündə neft axtarışı cəhdləri yarım əsrdən çox bir tarixə dayanır. İran Neft Şirkəti bölgədə ilk dəfə 1950-ci illərin başlarında neft kəşfiyyatı tədqiqatları aparmışdır. Muğan Düzünün müxtəlif ərazilərində neft yataqlarının olduğunu sübut edilməsinə baxmayaraq, bu tədqiqatların nəticələri göstərdi ki, bu yataqlardan neft çıxarılması iqtisadi cəhətdən səmərəsizdir.

Daha sonra bir neçə yerli və xarici şirkət tərəfindən aparılan araşdırmalar Muğan Düzündə neftin mövcud olduğunu sübut etdi. Bununla birlikdə, bu bölgədəki neft hasilatı şərtləri və ya imkanı ilə əlaqədar bu tədqiqatların nəticələrinin təfərrüatları nəşr olunmayıb.

2008-ci ildə İranın o zamankı prezidenti “Mahmud Əhmədinejad”ın Ərdəbilə səfərindən sonra Muğan bölgəsinin neft kəşfiyyat planı Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edildi və kəşfiyyat əməliyyat icazəsi Neft Nazirliyi tərəfindən verildi. Lakin bu planın həyata keçirilməsi üçün on ildən artıq bir müddətdə ciddi bir addım atılmadı.

Nəhayət, 2020-ci ildə İran Milli Neft Şirkəti, Milli Qazma Şirkəti ilə “altı kəşfiyyat quyusunun qazılması” layihəsini imzaladı. Gurgan qaz yatağında və Muğan neft yatağında qazma işləri bu layihənin ən vacib hissəsidir. Altı kəşfiyyat quyusunun quyusu Layihə rəhbərinin sözlərinə görə: Muğan Düzündən neft çıxarmaqda məqsəd ölkədə güneydən quzeyə neft ötürülməsi problemini həll etmək və onu Təbriz neft emalı zavoduna ötürməkdir.

Neft qazma əməliyyatları üçün son səylər

Keçən həftə İran Milli Qazma Avadanlıqları Şirkəti, 54 Fəth qazma qurğusunun Əhvazdan Muğan bölgəsindəki Ortadağa köçürülməsini elan etdi.

Muğan Düzündə qazma qurğularının quraşdırılması ilə bağlı şəkillərin və xəbərlərin dərc edilməsi, bir daha bu bölgənin insanları və səlahiyyətliləri üçün neft axtarışı mövzusunu günün mövzusuna çevirdi. Son günlərdə sosial şəbəkələrdəki istifadəçilər layihəyə qarşı bir kampaniya başladılar. Ərdəbildəki bəzi ətraf mühit fəalları bölgədəki neft kəşfiyyatının nəticələrini xəbərdar edən tənqidi mətnlər də yayımladılar.

Muğan Düzündə neft çıxarılması layihəsi ilə bağlı ortaya çıxan anlaşılmazlıqları izləmək üçün İranwire, Parsabad və Biləsuvar millət vəkili “Abbas Cahangirzadə” və Ərdəbil əyalətindəki bəzi digər dövlət məmurları ilə əlaqə qurdu; Ancaq bu əyalətin səlahiyyətliləri bu mövzuda cavab verməkdən imtina etdilər.

Ancaq adının açıqlanmasını istəməyən Parsabaddakı keçmiş bir şəhər rəsmisi, Iranwire-ə dedi: “Dünyanın bütün ölkələrində bu cür layihələri həyata keçirmək üçün öncə əhalini məlumatlandırır və razı salırlar; Ancaq mən 20 illik hökumət məsuliyyəti ilə belə Muğandaki neft çıxarılması layihəsi haqqında bir məlumatım yoxdur. Məsuliyyət illərimdə, hər zaman neft çıxarılması barədə söhbətlər gedəndə, Neft Nazirliyindən və əyalət rəsmilərindən layihənin iqtisadi və ekoloji tədqiqatlarını bizə də göndərmələrini xahiş etdik; Ancaq bizə heç bir məlumat vermədilər, çünki əsasən ciddi bir araşdırma aparılmadı. Bəzi rəsmilərin dediyi iqtisadi faydalara gəldikdə, İranın güneydəki xalqının iqtisadi vəziyyətinə baxmaq kifayətdir. Daha da əhəmiyyətlisi, Ərdəbil əyaləti və xüsusilə Parsabad ölkədə ən yüksək xərçəng nisbətinə sahibdir. Təsəvvür edin ki, neft hasilatının ətraf çirkliliyi bu vəziyyətə əlavə olunsa, nəticə bir sözlə fəlakətli olar.”

Parsabadda mədə xərçənginin yüksək yayılması bu ərazidə içməli suyun çirklənməsi ilə əlaqədardır. Bu şəhərin su təchizatı əsasən Araz çayından təmin olunur. Ərdəbil əyalətindəki hökumət rəsmiləri, bölgədəki suyun çirklənməsinin əsas səbəbi olaraq, erməni mədənlərindən və sənaye sahələrindən tullantı sularının Araz çayına axıdılmasına işarə edirlər. Bu şəhərin içməli və kənd təsərrüfatı suyu Araz çayından təmin edilir.

Muğan Düzünün neft yataqları Ərdəbil əyalətinin quzəyində, Azərbaycan Respublikası ilə sərhəd yaxınlığında yerləşir. İslam Respublikası rəsmilərinin suallara cavab çatışmazlığı və Muğan neft hasilatı layihəsi haqqında yetərli məlumatların olmaması səbəbindən İran sərhədindən cəmi 30-60 km məsafədə yerləşən Azərbaycan Respublikasının (Muradxanlı, Zərdab və Cəfərli) neft yataqlarında neft hasilatının mövcud şərtlərinin araşdırılması Muğan neft sahələrinin şərtlərini aydınlaşdırmağa kömək edəcəkdir.

Gil sahələri və yeni texnologiyaya olan ehtiyac

Neft və enerji mütəxəssisi “Dalğa Xatınoğlu“, Muradxanlı, Zərdab və Cəfərli neft yataqları ilə bağlı Iranwire-ə verdiyi müsahibədə deyir: “Bu yataqlardan neft çıxarmaq tarixi Sovet dövründən başlayır. Bu bölgədə yüzlərlə neft quyusu qazılmışdır və quyulardan bir vaxtlar gündə ümumilikdə 18.000 barelə qədər neft istehsal etdilər. Ancaq indi bu sahələrin istehsalı gündəlik ümumilikdə 350 barelə düşdüb. Çünki Muradxanlı, Zərdab və Cəfərli neft yataqları gil hövzələr arasındadır. Gil hövzələrdə şaquli quyular qazaraq qısa müddətə gündə bir neçə min barel neft çıxarmaq mümkündür; Ancaq bu nisbət sürətlə azalır və nəticədə neft hasilatı iqtisadi qabiliyyətini itirir. “

Bu azərbaycanlı mütəxəssisə görə, gil sahələrindən neftin çıxarılmasını qabaqcıl texnologiya tələb edir: “ Muradxanlı, Zərdab və Cəfərli yataqlarında neft hasilatının kəskin azalmasından sonra, Azərbaycan Respublikasının Neft Şirkəti, bu yataqlarda qalan nefti çıxarmaq üçün 2016-cı ildə Kanadalı Zenit Aran Oil Company ilə müqavilə imzalamaq məcburiyyətində qaldı.”

Xatınoğlu Muğan Düzünün neft yataqları haqqında da deyir: “Təəssüf ki, Muğan neft sahələrində kifayət qədər araşdırma aparılmayıb. Ayrıca, hazırda İranın neft sənayesi, neft sənayesinin qabaqcıl şirkətlərinin köməyi olmadan bu yataqlardan uzunmüddətli hasilat ala bilməyəcəkdir. Neft Nazirliyinin elan etdiyi 4 milyard barel neft doğru olsa belə, bu neftin hamısını çıxarmaq mümkün deyil. Məsələn, Muğan yatağından daha böyük bir sahə olan Əhvazdakı Yadavaran neft yatağında, neftin yüzdə 11-dən 12-ə qədər hissəsi qabaqcıl texnologiyalardan istifadə edilərək çıxarılmadığı təqdirdə, ümumi neftin yalnız 7% -i çıxarıla bilər. Bu səbəbdən, kifayət qədər araşdırmalardan öncə Muğan Düzündə neft hasilatının iqtisadi cəhətdən əsaslandırıldığı aydın deyil. Bu, hətta kapital itkisinə və ətraf mühitə geniş ziyan vurmasına səbəb ola bilər.”

Neft və qaz kəşfiyyatı və çıxarılması fəaliyyətləri bir çox prosesi əhatə edir. Bu proseslərin hər birinin öz çirklənməsi var. Bu sahədəki çoxsaylı tədqiqatlar göstərir: Qazma işləri zamanı ağır və təhlükəli metallar və karbohidrogenlərlə çirklənmiş kütlələr böyük dərinliklərdən daha yüksək səviyyələrə gəlir. Bu maddələr yeraltı suların yanında yer üzündə də çirklənməyə səbəb olur. Neft və qaz hasilatı yanında həmişə böyük miqdarda suda istehsalı olur. Bu suyun tərkibində karbohidrogenlər, duzlar, ağır metallar və radioaktiv materiallar var. Ayrıca, quyuların yaxınlığında məşəl şəklində görünən neftlə əlaqəli qazların yandırılması, neft çıxarılması prosesində ətraf mühiti çirkləndirən ən vacib maddələrdən biridir. Bu qazların yandırılması nəticəsində kül səpilməsi də bitki örtüyünün itirilməsinə və bölgədəki əkinçiliyə ziyan vurmasına səbəb olur. Bu çirkləndiricilərin təmizlənməsi və aradan qaldırılması üçün düzgün bir planlaşdırma aparılmasa, uzun müddətdə bölgənin suyu, torpağı və havası ciddi zərər görəcəkdir(1–2–3).

Fosil yanacaqların çıxarılması və sənayedə və ya ixracatda istifadəsi İranla məhdudlaşmır. Bununla birlikdə, on illərdir dünyanın bir çox ölkəsi enerjisini təmin etmək üçün təmiz enerjiyə böyük sərmayə qoymuşdur; Ancaq yenilənə bilən və ekoloji cəhətdən təmiz enerjiyə məhəl qoymayan İran, fosil yanacaqlardan istifadə etmək məcburiyyətində qalır.

Baxmayaraq ki Ərdəbil əyaləti, istehsal və sənaye infrastrukturunun olmaması səbəbindən İranın ən az inkişaf etmiş və köç qöndərən əyalətlərindən biridir. Lakin bu bölgədə neftin olması onun çıxarılmasının iqtisadi cəhətdən səmərəli və iqtisadi inkişafa səbəb olması demək deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, Muğanın bərəkətli Düzündə neft hasilatı nəticəsində ətraf mühitə dəyən ziyan göz ardı edilə bilməz.

iranwire