Bizim əsas təzaddımız İran islam rejimi

İnsan və cəmiyyət ziddiyyətlərin bətnində yformalaşır və bu ziddiyyətlər qarşısında insan və ya cəmiyyət yontalanır və irəliləyir. İnsanın özü ilə, təbiətlə və cəmiyyətlə qarşıdurması, insanın həyatı boyu ən vacib münaqişə formasıdır ki insanı unların ortamında öz hayatını şəkilləndirir və cəmiyyətin getdikcə mürəkkəbləşməsi özü ziddiyyətlərin müxtəlif formalarını ortaya çıxardır. Bu ziddiyətləri incələdikdə görürük ki sosial fikir ayrılıqlarına, müharibələrə və daxili qarşıdurmalara səbəb olan ən əsas sosial ziddiyyətlər sinfi qarşıdurmanın alışdırılması, etnik fərqlərə əsaslanan münaqişə və dini / dini qarşıdurmaların adını çəkə bilərik. Sadə dildə desək baxmayaraq ki əslində sosial antaqonizmlərin ya ziddiyyətlərin yaranmasının əsas kökü sinfi düşmənçilik və siyasi güc olmuşdur ama indiyə qədər ən dağıdıcı müharibələr bu üç ziddiyyətləri alışdırmaqla güdret davası və sinfi düşmənçilik qarşıdurmasıda bu 3 amildənistifadə olaraq irəli gəlmişdir.

İnsan və cəmiyyət ziddiyyətlərin bətnində formalaşır və bu ziddiyyətlər qarşısında insan və ya cəmiyyət yontalanır və irəliləyir. İnsanın özü ilə, təbiətlə və cəmiyyətlə qarşıdurması, insanın həyatı boyu ən vacib münaqişə formasıdır ki insanı unların ortamında öz hayatını şəkilləndirir və cəmiyyətin getdikcə mürəkkəbləşməsi özü ziddiyyətlərin müxtəlif formalarını ortaya çıxardır. Bu ziddiyətləri incələdikdə görürük ki sosial fikir ayrılıqlarına, müharibələrə və daxili qarşıdurmalara səbəb olan ən əsas sosial ziddiyyətlər sinfi qarşıdurmanın alışdırılması, etnik fərqlərə əsaslanan münaqişə və dini / dini qarşıdurmaların adını çəkə bilərik. Sadə dildə desək baxmayaraq ki əslində sosial antaqonizmlərin ya ziddiyyətlərin yaranmasının əsas kökü sinfi düşmənçilik və siyasi güc olmuşdur ama indiyə qədər ən dağıdıcı müharibələr bu üç ziddiyyətləri alışdırmaqla güdret davası və sinfi düşmənçilik qarşıdurmasıda bu 3 amildənistifadə olaraq irəli gəlmişdir..Lakin insanın bu ziddiyyətlərdən qurtuluşu, onlara müvafiq qaydada yanaşmasından asılıdır. Münaqişələrin həlli və onları dəyişdirməyin əsas hissəsi münaqişələrin tanınmasıdır. Ziddiyyətləri bilmədən onları dəyişdirmək mümkün deyil. Başqa sözlə, düşmənimizi və dostlarımızı əgər bir birindən ayırd edə bilməsək onlara münasibətimizi necə tənzimləyə biləcəyik? Iran İslam Respublikası haqqında ətraflı məlumat olmadan onunla ilgili məsələlərə toxunmaq və ya onu dəyişdirmək mümkündürmü?

Lakin insanın bu ziddiyyətlərdən qurtuluşu, onlara müvafiq qaydada yanaşmasından asılıdır. Münaqişələrin həlli və onları dəyişdirməyin əsas hissəsi münaqişələrin tanınmasıdır. Ziddiyyətləri bilmədən onları dəyişdirmək mümkün deyil. Başqa sözlə, düşmənimizi və dostlarımızı onlara münasibətimizi necə tənzimləyə biləcəyimizi bilmirik. İslam Respublikası haqqında ətraflı məlumat olmadan bununla məşğul olmaq və ya dəyişdirmək mümkündürmü?

Ancaq ziddiyyətləri tanımaq müəyyən bir indeks tələb edir. Sosial münaqişələri izah etmək üçün və təhlil etmək üçün istifadə edilə bilən bir indeks ya meqyas. Fərqli düşüncə formaları sosial münaqişələrin müəyyənləşdirilməsi və tanınması üçün özlərinə məxsus göstəricilər iraə edir. Məsələn, materialistlər istehsal vasitələrinin inkişafını göstərici meyarı bilirç dinçilər dini inamları. Milliyyətçi indeks milli üstünlüyün digər xalqlara nisbətən sosial ziddiyyətlərini izah etməkdədilər. Ama sosial ziddiyyətləri tanımaq üçün düzgün indeksin müəyyənləşdirilməsində indiyə qədər Aydın olmuşdur ki əsas yanaşma İnsanın həqiqiliyinə ya əsalətinə dayanmaqdır. Başqa sözlə, bizim analiz indeksimiz insanın və onun özünüdərkin və onun cəmiyyətə münasibəti ən əsas amildir. Başqa sözlə, insan və onun şüuru ziddiyyətləri tanımaq və onları dəyişdirmək meyarlarıdır. Başqa sözlə, sosial münaqişələrlə ilgilənmək və onları dəyişdirmək insanın inkişafına və şüuruna bağlıdır ki beləliklə sosial münaqişə ilə düzgünün mübarizə üçün düzgün yol alınsın.

Zidiyyətlərin düzülüşünün və drəcələrini müəyyənləşdimə zəruriliyi Ziddiyyətləri bilmək və onları dəyişdirmək üçün bir indeks tapmaq vacib olsa da, sonrakı mərhələdə ziddiyyətləri və onların əhəmiyyəti və dərəcələrlə sıralanması qaçılmazdır. Çünki cəmiyyətdə mövcud olan bütün büyük ya kiçik ziddiyyətlər ilə hesapsız və kitabsızca uğraşmaq sadəcə hərəklərin enerji hədər etmək deməkdir ki cəmiyyətdə əsaslı dəyişimlərin imkanlarını azaldır. Ancaq ziddiyyətləri onarın əhəmiyyəti baxımından sıralamaq cəmiyyətin fundamental ziddiyyətlərini geniş açıqlamaq və insanların ixtiyarı olan ictimai şüurun yüksəldilməsinə maneə yaratılmasının önünü alaraq , ziddiyyətlərlə mübarizədə əla dərəcədə müvəffəq olacağıq. Bizim milli demokratik hərəkatımızdə yuxarıda göstərilən meyarlar əsasında toplum özünün əsas və ğeyri əsas olan ziddiyyətlərini müəyyənləşdirə bildiyi zaman ziddiyyətlər arası fərqlər aydınlaşacaqdır. İndi türk xalqının milli azadlıq mübarizəsində və İranda öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun alınması ilə əlaqəli bir çox ziddiyyətlər ilə qarşı qarşıyadır. İslam Respublikası ilə qarşıdurma, Hökumət daxilində və xaricində islahatçı hərəkatlarla qarşıdurma, sağ mərkəzli siyasi cərəyanlar ilə qarşıdurma (Fars siyasi cəmiyyətində monarxistlər, xalqın Mücahidləri qurumu, Pan-İranist Partiyası, Milli Cəbhə qurumu və bu kimi partiyalar kimi sağçı meyllər toplusudurlar), Mərkəz təmayüllü orta və ya sol cərəyanlar, sol siyasi təşkilatlarla (bütün növ Respublikaçılar, İran Sol Partiyası Xalqın Fadailəri qurumu ) və habelə Kürd siyasi partiyalarından bəziləri ilə münaqişə (Kürdüstan Demokratik Partiyasının şöbələri / İran …) onların yayımcıllıq iddeaları Türk torpaqları ustə … Türk Milli Hərəkatının üzləşdiyi ziddiyyətlər arasında sayılırlar.

Bu ziddiyyətlərin səviyyələrin əsas və seyri əasa bölmədən ələ almak , Türk milli hərəkatının nə inki enerjisini hədərə verə bilər hətta kəskin şəkildə onu doğru yolundan azdıra bilər. Yəni, əsas olmayan ziddiyyətlərin önə itələnməsi və onlarla mübarizə aparmaq üçün vaxt və enerji hədər demək , Türk milli demokratik hərəkatını sapdıra bilər. Misal olaraq tarixdə İslam Respublikası yarandıqdan sonra Tudeh Partiyası və Fadaiane Əksəriyyət qurumunun yüksək reytinqlərini götürə bilərik. Batın o dövrdə mərkəzin siyasi qüvvələri Xomeyninin rəhbərlik etdiyi konservaiv geri qalmış ruhanilər və Bəni Sədr və Bazarqanın rəhbərlik etdiyi dini liberalların birləşməsindəki iki dini reaksiya toqquşması arasında iki fərqli dərəcə və yol göstərildi. Beləki Mərkəzin siyasi qüvvələrinin və qeyri-fars qruplarına mənsub olan siyasi təşkilatların əksəriyyəti Xomeyninin əsas münaqişə olmasın və liberalizmə tabe olan dini quvvələrə əsas olmayan münaqişə kimi üstünlük verdilər. Lakin bu siyasi qruplardan bəziləri (Tudeh Partiyası və Fadaiyane əksəriyyət qurumu) tam tərsinə tütüma əl atdılar, və İran cəmiyyətinin əsas antaqonizmini ya zidiyətini liberalizm bildirim və Xomeyninin dini reaksiyasına tabe olan antaqonizmi əsas olmayan kimi seçdi. İran İslam Respublikasında dörd on illik totalitar idarəçiliyin ardından, Tudeh Partiyası və Fədaiyan Əksəriyyət qurumunun və ya Müsəlman Mübarizlər Hərəkatı kimi bəzi mərkəz təmayüllü siyasi partiyaların düzgün qiymətləndirilməməsi ucubatından onları əsas ziddiyyət olan Xümeyninin dəstəsinin yanında yerləşdirdi və beləcə bu qruplar, hesap etdikləri liberalizmə əsas müxalifəti ilə mübarizə aparmaq üçün, geri qalmış mürtəce fraksiya ilə əməkdaşlıq etməyəyə çəkilmişlər və praktik olaraq o dövrdə İslam Respublikasının qəddar repressiyalarında öz sükut etmək və hətta bəzən dəstəkləməklə iştirak etmişlər ! Bu gün ziddiyyətləri müəyyənləşdirmək üçün yuxarıda ortaya qoyduğumuz meyarlara ya indekse görə, xalqımızın milli azadlıq hüquqlarına və öz müqəddəratını təyin etmə hüququna çatmasında ən böyük maneə İslam Respublikasının öz hakiminin rəhbərliyindəki hakim fraksiya ya Fəqihin Vilayəti və onun sədri ya rəhbəridir. Hakimiyyətə yüksəlməyə çalışan islahatçı cərəyanlar olsun daxildə və xaricdə, digər ziddiyyətlər olan məsəlın xalqın zehni kontekstinə yaxın olduqların duşunən monarxistlər, ultra-sağçı partiyalar və mərkəzin faşist fars millətçiliyi , xalqın mecahidləri qurumu və nəhayət, yayımcıllıq xəyallarında Azərbycan torpaqlarına ərazi iddeaları olan bəzi kürd siyasi partiyalarının bir hissəsi, İran / Azərbaycanda Türk Milli Demokratik Hərəkatının əsas olmayan və ikinci dərəcəli ziddiyyətləridir. Birdə həm mərkəz demokratik hərəkatlar, həm də çevrədəki milli demokratik hərəkatlar üçün vacib olan digər bir ziddiyyət var oda dünyanın güclü dövlətləri ilə xarici qarşıdurmadır. Xarici ziddiyyətlər bəzən münaqişədə böyük rol oynayır, beləki bəzən müəyyən şərtlər altında siyasi gedişatlarda fərqli rol oynaya bilər. Məsələn, İraq Amerika birləşmiş Ştatları və İngiltərə tərəfindən işğal edildikdə, İraq cəmiyyətinin və onun sakinlərinin böyük müxalifəti Səddam Hüseynin siyasi diktaturasından ABŞ-ın işğalçı hökumətinə və müttəfiqlərinə dəyişdi.
Beləliklə olsun bütün İranda özəlliklə Azərbaycanda Türk Milli Demokratik Hərəkatı bu xalqın öz müqəddəratını təyinetmə hüququndan müdafiə etmək və Azərbaycanda (İran), Türk kantonlarında o cumlədən Tehranda və bütün İranda milli demokratik hüquqlarını bərpa etmək üçün bir hərəkatdır. Bu hərəkat İslam Respublikasını öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun həyata keçirilməsində ən böyük maneə hesab edir və bu hakimiyyəti orada olaşan fərqli fraksiyalardan asılı olmayarak, əsas ziddiyyət kimi qiymətləndirir. Ziddiyyətləri necə ələ almaq olar? İrandakı daxili və xarici ziddiyyətlərə toxunmağın əsas yolu yuxarıda göstərilən dərəcələrə əsaslanmalıdır. Qeyd etdiyimiz kimi ziddiyyətləri düzləşdirməkdə və əsas olmayan zidiyyətləri böyütmək Türk milli hərəkatını əsas axınından çıxara bilər. Sosial münaqişələrin ya ziddiyyətlərin həlli prinsipi, onları başa düşmək və onlarla necə münasibət qurmaqdan asılıdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz dərəcəyə əsaslanaraq, əsas olmayan ziddiyyətlərlə olan bütün qarşıdurmalarımız, mütləq İslam Cümhuriyyətinin hakim fraksiyasının, ki həmin türk milli hərəkatının əsas ziddiyyətidir, zəifləməsi istiqamətində olmalıdır. Kiçik ya əsas olmayan ziddiyyətləri səhvən yuksək dərəcələndirmək əsas ziddiyyətin marginallaşdırılmasına və ya ona qarşı laqeyd qalmaya səbəb ola bilər. Bəzən bəzi türk / azərbaycanlı fəalların və siyasi təşkilatların qarşıdurmalarında əsas monarxist və sağçıların birləşdiyi təşkilatlar önə surulur, bəziləri isə kürd siyasi partiyaları ilə qızqın antaqonizm tətbiq edərək ziddiyyətlərin mövqeyinə məhəl qoymayıb və bu şəkildə əsas ziddiyyətdə ortaq olan gucləriniçində münaqişəni artıtrlar və İslam Respublikasını (əsas ziddiyyət) nəzarətdən kənarda saxlayırlar. Əsas olmayan ziddiyyətlərə yanaşma çox dəyişik şəkildə özünü brüzə verə bilər. Yəni, siyasi səhnədə baş verən hadisələr səbəbindən bəzən super-sağçı siyasi təmayüllü kurumlar ilə ziddiyyət günün mövzusuna çevrilir və bəzən kürd partiyalarının siyasəti xəbərlərin əsas mövzusuna çevrilir. Ancaq əsas ziddiyyətin yəni İran İslam Respublikası rejiminin yerində heç vaxt kiçik ziddiyyətlər oturmamalıdır. Əlbəttə ki, bu sahədə başka mürəkkəbliklər də var. Yəni ziddiyyətlərin mövcudluğu statik və dəyişməz deyil. Siyasi kontekstdə ciddi dəyişikliklər baş verirsə o zaman siyasi təhlil və təhlilimizdə ziddiyyətlər dəyişər. Lakin bu dəyişiklik İrandakı hərəkatımızın əsas ziddiyyətdə olan rejimin devrilməsindən əvvəl daha az ehtimal verilir. Ancaq hər hansı bir siyasi qüvvə üçün münaqişələrin mövqeyini müəyyənləşdirməkdə ayıqlıq vacib faktördür.

Eyni zamanda, mərkəzdəki siyasi partiyaların (əslində daha doğrusu Fars cəmiyyətinin siyasi partiyaları) İrandakı türklərə (və digər qeyri-fars xalqlara) aid olan siyasi partiyalarla müqayisədə xarici antaqonizmdən danışarkən sosial qarşıdurma dərəcəsi bəzən ciddi şəkildə fərqlənir. . Mərkəz / Fars siyasi partiyaları öz düşüncə tərzlərinə görə (totalitarizm ya bütövçülük ) və mübarizələrinin mahiyyətinə görə (İran dövlət aparatını demokratikləşdirmək) xarici ziddiyyətlərlə qarşı-qarşıyadırlar. Başqa sözlə, mərkəzin siyasi partiyaları xarici dövlətlərin İrana müdaxilə etməsini istəmirlər, çünki onların totalitər düşüncələri və meylləri, İranın Fars olmayan ya qeyri-fars xalqlarına qarşı daxili müstəmləkəçilik siyasətini davam etdirməkdən ibarətdir. Mərkəzin siyasi cərəyanlar tərəfindən xarici müdaxilə ehtimalı, ilk növbədə bu müdaxilənin ölkəyə dağıdıcı təsirləri ilə əlaqəli deyil, əksinə onlara bu müdaxilədən təhlükəli görünən İrandakı vahid siyasi quruluşu poza bilən müdaxilə olduqları ehtimalı və İranda həqiqətən mərkəzsizləşdirilmiş, federalist bir sistemin yaranmasından qorxudan irəli gəlir . Ancaq Türk milli hərəkatındakı öz milli və demokratik mübarizə siyasətində bu xalqın milli azadlığı və öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun reallaşdırılmasını önünə əsas məqsəd qoymüşdur. Türk milli hərəkatı (və bütün qeyri-fars hərəkatları) üçün bu,yəni İrandakı daxili müstəmləkəçilik əsarətindən qurtulmaq,mübarizənin əsasını təşkil edir. Bu azadlıq, mütləq bu bölgələrin İrandan müstəqilliyi demək deyil. Bir federalist və ya konfederasiya sistemində də, xalqların azad iradəsi özünü göstərə bilər. Bu qurtuluş öz müqəddəratımızı təyin etmək və milli ərazimizdə və İranda siyasi suverenlik yaratmaq üçün xalqımızın iradəsinin sərbəst həyata keçirilməsi üçün şərait yaratmaq deməkdir. Buna görə bəzən xalqımızın hərəkətinin əsas zidiyyəti (İran İslam Respublikası) bəzi hallarda beynəlxalq güclərin də əsas antaqonizmi ya ziddiyyəti olur və əsas antaqonizmlə mübarizə zamanı bu quvvələr arasında müəyyən bir uyğunlaşma yaranır. Bu uyğunlaşma məzlum xalqların siyasi hərəkatları və hakim rejimlə əlaqəli xarici güclər arasındakı müxalifəti, xarici quvvəyə qarşı olamqı təsirli dərəcədə zəiflədir və bəzən hətta onları əsas müxalifətlə fəal qarşıdurmada iş birliyinin uyğun ola biləcəyi vəziyyətinə salır. Başqa sözlə, milli hərəkatımızın əsas ziddiyyətini (İslam Respublikası sistemi) pozmaq üçün xaricdən hərəkət edən hər hansı bir qüvvə, milli hərəkatımızıə hədəf ola bilməz hətta bir ara yardımçı quvvə kimi əməl edə bilər. Çünki xalqımızın əsas düşmənçiliyinə praktik ziddiyyətlə yanaşma onu gücləndirmək deyil, zəiflətməkdir. Ama əsas ziddiyyətimizi gücləndirmək üçün edilən hər hansı bir addım xalqımıza və siyasi hərəkatımıza qarşı edilən bir hərəkətdir və buna görə də ona qarşı olmalıyıq. Nəticə budur ki, İrandakı Türk Milli Hərəkatının əsas ziddiyyəti İslam Respublikası və digər ziddiyyətlər onun altındakı əsas olmayan ziddiyyətlər içərisindədir. İran İslam Respublikası ilə uyğunlaşdıqları üçün Rusiya ilə Çin xarici ziddiyyətlər arasında, Türk milli hərəkatının qarşısında və ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərb dövlətlərinin əsas antaqonizmimizə ya ziddiyyətimizə qarşı qarşı olan cərəyanları isə milli demokratik hərəkata faydalı ziddiyyət hesab olunur. Bu proses İslam Respublikasının ömrünün sonuna qədər davam edə bilər.

Əsas omayan münaqişələrin həllində də diqqətli olmaq lazımdır. Super Irançı Milliyyətçi / Shunist Mərkəz təmayüllü / Fars cərəyanlarına qarşı çıxmaqda, vətəndaşları özlərinin tanıma istedadlarını təşviq etməli və İranda yaşayan xalqlar arasında bu durum və şəxslərin qeyri-demokratik totalitər və siyasi xüsusiyyətlərini ifşa etməliyik. Ekspansiyanisti ya yayımcıllıq və torpaq iddeasında istəkləri olan kürd siyasi partiyalarının tutumuna da diqqətlə yanaşılmalıyıq. Türk xalqının və onun milli demokratik hərəkatının əsas düşməni olan İslam Respublikası rejimindən qurtulmaq bu imkanı qazanma deməkdir ki bu grublara qarşı da dirəniş daha asan olacaqdır. Başqa sözlə, İslam Respublikasına qarşı çıxa biləcək güclü bir Türk milli demokratik hərəkatı hətta təbii olaraq belə tipli kürd partiyaları ilə toqquşa bilər gücdə olacaqdır.Həmçinin bu ziddiyyəti azaltmaq və ya uyğun qarşı çıxmaq üçün müəyyən taktikalar da istifadə edilə bilər. Bəlkə də silahlı Kürdüstanla bölgədə zorakılığın qarşısını almağın ən təsirli yolu “silahlı sülh” siyasətinin həyata keçirilməsidir. İki Türk və Kürd xalqının sülh və həmrəyliyini qoruyarkən bu bölgələrdə silahlı sülhməramlılıq, bölgədəki şiddətin qarşısını alacaq. Buna görə də belə bir siyasətin qəbul edilməsi zorakılığın yayılması üçün deyil, bölgədəki siyasi qüvvələrin tarazlığı üçün vacibdir. İki türk və kürd xalqı arasındakı həmrəyliyə vurğu və İran hökumətinin gələcək quruluşunun formalaşmasında iki xalqın mənsub olduğu siyasi hərəkatların birliyinin həlledici rolunu vurğulamaq acibdir. Bu prosesdə fars olmayan xalqların birliyi, xüsusən də türk və kürd xalqlarının birliyi İranın siyasi mənzərəsinə əhəmiyyətli təsir göstərəcək.
…………………………………………………………….

اينسان و جمعيت ضيديتلرين بطنينده فورمالاشير و بو ضيديتلر قارشيسيندا اينسان و يا جمعيت يونتالانير و ايره‌ليله‌يير. اينسانين اؤزو ايله، طبيعتله و جمعيتله قارشيدورماسي، اينسانين حياتي بويو ان واجيب موناقيشه فورماسيدير کي اينساني اونلارين اورتاميندا اؤز حياتيني شکيللنديرير و جمعيتين گئتديکجه مورککب لشمه‌سي اؤزو ضيديتلرين موختليف فورمالاريني اورتايا چيخاردير. بو ضيدييتلري اينجله‌ديکده گؤروروک کي سوسيال فيکير آيريليقلارينا، موحاريبه لره و داخيلي قارشيدورمالارا سبب اولان ان اساس سوسيال ضيديتلر صينفي قارشيدورمانين آليشديريلماسي، ائتنيک فرقلره اساسلانان موناقيشه و ديني / ديني قارشيدورمالارين آديني چکه بيلريک. ساده ديلده دئسک باخماياراق کي اصلينده سوسيال آنتاقونيزملرين يا ضيديتلرين يارانماسينين اساس کؤکو صينفي دوشمنچيليک و سياسي گوج اولموشدور, آما ايندييه قدر ان داغيديجي موحاريبه لر بو اوچ ضيديتلري آليشديرماقلا قودرئت داواسي و صينفي دوشمنچيليک قارشيدورماسيدا بو 3 عاميلدني استيفاده اولاراق ايره‌لي گلميشدير. لاکين اينسانين بو ضيديتلردون و تحليل ائتمک اوچون ايستيفاده ائديله بيلن بير ايندئکس يا مئقياس. فرقلي دوشونجه فورمالاري سوسيال موناقيشه‌لرين موعينلشديريلمه‌سي و تانينماسي اوچون اؤزلرينه مخصوص گؤستريجيلر ايرائه ائدير. مثلا، ماتئرياليستلر ايستحصال واسيطه‌لرينين اينکيشافيني گؤستريجي مئياري بيلير, دينچيلر ديني ايناملاري.ميلليتچي ايندئکس ميللي اوستونلوگون ديگر خالقلارا نيسبتن سوسيال ضيديتلريني ايضاح ائتمکده‌ديلر. آما سوسيال ضيديتلري تانيماق ن قورتولوشو، اونلارا مووافيق قايدادا ياناشماسيندان آسيليدير. موناقيشه‌لرين حلي و اونلاري دييشديرمگين اساس حيصه سي موناقيشه‌لرين تانينماسيدير. ضيديتلري بيلمه‌دن اونلاري دييشديرمک مومکون دئييل. باشقا سؤزله، دوشمنيميزي و دوستلاريميزي اگر بير بيريندن آييرد ائده بيلمه‌سه ک , اونلارا موناسيبتيميزي نئجه تنظيم له‌يه بيله‌جگيک؟ ايران ايسلام رئسپوبليکاسي حاقيندا اطرافلي معلومات اولمادان اونونلا ايلگيلي مسله‌لره توخونماق و يا اونو دييشديرمک مومکوندورمو؟ آنجاق ضيديتلري تانيماق موعين بير ايندئکس طلب ائدير. سوسيال موناقيشه‌لري ايضاح ائتمک اوچاوچون دوزگون ايندئکسين موعين لشديريلمه‌سينده ايندييه قدر آيدين اولموشدور کي اساس ياناشما اينسانين حقيقيليگينه يا اصالتينه دايانماقدير. باشقا سؤزله ، بيزيم آناليز ايندئکسيميز اينسانين و اونون اؤزونودرکين و اونون جمعيته موناسيبتي ان اساس عاميلدير. باشقا سؤزله، اينسان و اونون شوعورو ضيديتلري تانيماق و اونلاري دييشديرمک مئيارلاريدير. باشقا سؤزله، سوسيال موناقيشه‌لرله ايلگيلنمک و اونلاري دييشديرمک اينسانين اينکيشافينا و شوعورونا باغليدير کي بئله‌ليکله سوسيال موناقيشه ايله دوزگونون موباريزه اوچون دوزگون يول آلينسين. ضيديتلرين دوزولوشونون و درجه‌لريني موعين لشديمه ضروريليگي ضيديتلري بيلمک و اونلاري دييشديرمک اوچون بير ايندئکس تاپماق واجيب اولسا دا، سونراکي مرحله ده ضيديتلري و اونلارين اهميتي و درجه‌لرله سيرالانماسي قاچيلمازدير. چونکي جمعيتده مؤوجود اولان بوتون بويوک يا کيچيک ضيديتلر ايله حئساپسيز و کيتابسيزجا اوغراشماق سادجه حرکتلرين ائنرژي سين حدر ائتمک دئمکدير کي جمعيتده اساسلي دييشيملرين ايمکانلاريني آزالدير. آنجاق ضيديتلري اونارين اهميتي باخيميندان سيرالاماق جمعيتين فوندامئنتال ضيديتلريني گئنيش آچيقلاماق و اينسانلارين ايختيياري اولان ايجتيماعي شوعورونو يوکسلديلمه‌سينه مانعه ياراتيلماسينين اؤنونو آلاراق،ضيديتلرله موباريزه‌ده اعلا درجه‌ده مووفق اولاجاغيق. بيزيم ميللي دئموکراتيک حرکاتيميزده يوخاريدا گؤستريلن مئيارلار اساسيندا توپلوم اؤزونون اساس و غئيري اساس اولان ضيديتلريني موعينلشديره بيلديگي زامان ضيديتلر آراسي فرقلر آيدينلاشاجاقدير. ايندي تورک خالقينين ميللي آزادليق موباريزه‌سينده و ايراندا اؤز موقددراتيني تعيين ائتمه حوقوقونون آلينماسي ايله علاقه لي بير چوخ ضيديتلر ايله قارشي قارشييادير. ايسلام رئسپوبليکاسي ايله قارشيدورما، حؤکومت داخيلينده و خاريجينده ايصلاحاتچي حرکاتلارلا قارشيدورما، ساغ مرکزلي سياسي جريانلار ايله قارشيدورما (فارس سياسي جمعيتينده مونارخيستلر، خالقين موجاهيدلري قورومو، پان-ايرانيست پارتيياسي، ميللي جبهه قورومو و بو کيمي پارتييالار کي ساغچي مئيللر توپلوسودورلار)، مرکز تمايوللو و يا سول جريانلار، سول سياسي تشکيلاتلارلا (بوتون نؤو رئسپوبليکاچيلار، ايران سول پارتيياسي خالقين فدايي لري قورومو ) و هابئله کورد سياسي پارتييالاريندان بعضيلري ايله موناقيشه (کوردوستان دئموکراتيک پارتيياسينين شؤعبه لري / ايران …) اونلارين ياييمجيلليق ايددئالاري تورک تورپاقلاري اوسته … تورک ميللي حرکاتينين اوزلشديگي ضيديتلر آراسيندا ساييليرلار.

بو ضيديتلرين سوييه‌لرين اساسيا بؤلمه‌دن اله آلماک،تورک ميللي حرکاتينين نه اينکي ائنرژيسيني حدره وئره بيلر حتّي کسکين شکيلده اونو دوغرو يولوندان آزديرا بيلر. يني، اساس اولمايان ضيديتلرين اؤنه ايتلنمه‌سي و اونلارلا موباريزه آپارماق اوچون واخت و ائنرژي حدر دئمک،تورک ميللي دئموکراتيک حرکاتيني ساپديرا بيلر. ميثال اولاراق تاريخده ايسلام رئسپوبليکاسي يارانديقدان سونرا تودئه پارتيياسي و فادايانئ اکثريت قورومونونيوکسک رئيتينقلريني گؤتوره بيلريک. باتين او دؤورده مرکزين سياسي قوووه‌لري خومئينينين رهبرليک ائتديگي کونسئرواتيو گئري قالميش روحانيلر و بني صدر و بازارگانين رهبرليک ائتديگي ديني ليبراللارين بيرلشمه‌سينده‌کي ايکي ديني رئاکسييا توققوشماسي آراسيندا ايکي فرقلي درجه و يول گؤستريلدي. بئله‌کي مرکزين سياسي قووه‌لرينين و غئيري-فارس قروپلارينا منسوب اولان سياسي تشکيلاتلارين اکثريتي خومئينينين اساس موناقيشه اولماسين و ليبراليزمه تابئ اولان ديني قووه‌لره اساس اولمايان موناقيشه کيمي اوستونلوک وئرديلر. لاکين بو سياسي قروپلاردان بعضيلري (توده پارتيياسي و فداييانئ اکثريت قورومو) تام ترسينه توتوما ال آتديلار، و ايران جمعيتينين اساس آنتاقونيزميني يا ضيدييتيني ليبراليزم بيلديريب و خومئينينين ديني رئاکسيياسينا تابئ اولان آنتاقونيزمي اساس اولمايان کيمي سئچدي. ايران ايسلام رئسپوبليکاسيندا دؤرد اون ايلليک توتاليتار ايداره‌چيليگين آرديندان، توده پارتيياسي و فداييان اکثريت قورومونون و يا موسلمان موباريزلر حرکاتي کيمي بعضي مرکز تمايوللو سياسي پارتييالارين دوزگون قييمتلنديريلمه‌مه‌سي اوجوباتيندان اونلاري اساس ضيديت اولان خومئينينين دسته‌ سينين يانيندا يئرلشديردي و بئلجه بو قروپلار، حئساپ ائتديکلري ليبراليزمه اساس موخاليفتي ايله موباريزه آپارماق اوچون، گئري قالميش مورتجئع فراکسييا ايله امکداشليق ائتميه‌يه چکيلميشلر و پراکتيک اولاراق او دؤورده ايسلام رئسپوبليکاسينين غدار رئپرئسسيالاريندا اؤز سوکوت ائتمک و حتّي بعضاً دستکله‌مکله ايشتيراک ائتميشلر !

بو گون ضيديتلري موعين لشديرمک اوچون يوخاريدا اورتايا قويدوغوموز مئيارلارا يا ايندئکسه گؤره، خالقيميزين ميللي آزادليق حوقوقلارينا و اؤز موقددراتيني تعيين ائتمه حوقوقونا چاتماسيندا ان بؤيوک مانعه ايسلام رئسپوبليکاسينين اؤز حاکيمينين رهبرليگينده‌کي حاکيم فراکسييا يا “فقيه ين ويلايتي” و اونون صدري يا رهبري دير. حاکيميته يوکسلمه‌يه چاليشان ايصلاحاتچي جريانلار, اولسون داخيلده و اولسون خاريجده، خالقين ذهني کونتئکستينه ياخين اولدوقلارين دوشونن مونارخيستلر، اولترا-ساغچي پارتييالار و مرکزين فاشيست فارس ميلتچيليگي،خالقين موجاهيدلري قورومو و نهايت، ياييمجيلليق خياللاريندا آزربيجان تورپاقلارينا اراضي ايددئالاري اولان بعضي کورد سياسي پارتييالارينين بير حيصه سي، ايران / آزربايجاندا تورک ميللي دئموکراتيک حرکاتينين اساس اولمايان و ايکينجي درجه‌لي ضيديتلريدير. بيرده هم مرکز دئموکراتيک حرکاتلار، هم ده چئوره‌ده‌کي ميللي دئموکراتيک حرکاتلار اوچون واجيب اولان ديگر بير ضيديت وار اودا دونيانين گوجلو دؤولتلري ايله خاريجي قارشيدورمادير. خاريجي ضيديتلر بعضاً موناقيشه‌ده بؤيوک رول اوينايير، بئله‌کي بعضاً موعين شرطلر آلتيندا سياسي گئديشاتلاردا فرقلي رول اوينايا بيلر. مثلا، ايراق آمئريکا بيرلشميش شتاتلاري و اينگيلتره طرفيندن ايشغال ائديلديکد، ايراق جمعيتينين و اونون ساکينلرينين بؤيوک موخاليفتي صددام حوسئينين سياسي ديکتاتوراسيندان آب ش-اين ايشغالچي حؤکومتينه و موتتفيق لرينه دييشدي. بئله‌ليکله اولسون بوتون ايراندا اؤزلليکله آزربايجاندا تورک ميللي دئموکراتيک حرکاتي بو خالقين اؤز موقددراتيني تعيين ا ئتمه حوقوقوندان مودافيعه ا ئتمک و آزربايجاندا (ا يران)، تورک کانتونلاريندا او جومله‌دن تهراندا و بوتون ايراندا ميللي دئموکراتيک حوقوقلاريني برپا ائتمک اوچون بير حرکاتدير. بو حرکات ايسلام رئسپوبليکاسيني اؤز موقددراتيني تعيينئتمه حوقوقونون حياتا کئچيريلمه‌سينده ان بؤيوک مانعه حساب ائدير و بو حاکيميتي اورادا اولاشان فرقلي فراکسييالاردان آسيلي اولماياراق، اساس ضيديت کيمي قييمتلنديرير.

ضيديتلري نئجه اله آلماق اولار؟ ايرانداکي داخيلي و خاريجي ضيديتلره توخونماغين اساس يولو يوخاريدا گؤستريلن درجه‌لره اساسلانماليدير. قئيد ائتديگيميز کيمي ضيديتلري دوزلشديرمکده و اساس اولمايان ضيديتلري بؤيوتمک تورک ميللي حرکاتيني اساس آخينيندان چيخارا بيلر. سوسيال موناقيشه‌لرين يا ضيديتلرين حلي پرينسيپي، اونلاري باشا دوشمک و اونلارلا نئجه موناسيبت قورماقدان آسيليدير. يوخاريدا قئيد ائتديگيميز دره‌جگه اساسلاناراق، اساس اولمايان ضيديتلرله اولان بوتون قارشيدورمالاريميز، موطلق ايسلام جومهوريتينين حاکيم فراکسيياسينين، کي همين تورک ميللي حرکاتينين اساس ضيديتيدير، ضعيفله‌مه‌سي ايستيقامتينده اولماليدير. کيچيک يا اساس اولمايان ضيديتلري سهون يوکسک درجلنديرمک اساس ضيديتين مارگيناللاشديريلماسينا و يا اونا قارشي لاقئيد قالمايا سبب اولا بيلر. بعضاً بعضي تورک / آذربايجانلي فعاللارين و سياسي تشکيلاتلارين قارشيدورمالاريندا اساس مونارخيست و ساغچيلارين بيرلشديگي تشکيلاتلار اؤنه سورولور، بعضيلري ايسه کورد سياسي پارتييالاري ايله قيزقين آنتاقونيزم تطبيق ائده‌رک ضيديتلرين مؤوقئعينه محل قويماييب و بو شکيلده اساس ضيديتده اورتاق اولان گوجلرينيچينده موناقيشه‌ني آرتيترلار و ايسلام رئسپوبليکاسيني (اساس ضيديت) کناردا ساخلاييرلار. اساس اولمايان ضيديتلره ياناشما چوخ دييشيک شکيلده اؤزونو بروزه وئره بيلر. يعني، سياسي صحنهده باش وئرن حاديثه لر سببيندن بعضاً سوپئر-ساغچي سياسي تمايوللو قوروملار ايله ضيديت گونون مؤضوزوسونا چئوريلير و بعضاً کورد پارتييالارينين سياستي خبرلرين اساس مؤضوزوسونا چئوريلير. آنجاق اساس ضيديتين يعني ايران ايسلام رئسپوبليکاسي رئژيمينين يئرينده هئچ واخت کيچيک ضيديتلر اوتورماماليدير. البتته کي، بو ساحه ده باشکا مورکب ليک لر ده وار. يعني ضيديتلرين مؤوجودلوغو ستاتيک و دييشمز دئييل. سياسي کونتئکستده جيدي دييشيکليکلر باش وئريرسه او زامان سياسي تحليل و تحليليميزده ضيديتلر دييشر. لاکين بو دييشيکليک ايرانداکي حرکاتيميزين اساس ضيديتده اولان رئژيمين دئوريلمه‌سيندن اول داها آز احتيمال وئريلير. آنجاق هر هانسي بير سياسي قووه اوچون موناقيشه‌لرين مؤوقئعييني موعين لشديرمکده آييقليق واجيب فاکتؤردور. عئيني زاماندا، مرکزده‌کي سياسي پارتييالارين ( داها دوغروسو فارس جمعيتينين سياسي پارتييالاري) ايرانداکي تورکلره (و ديگر غئيري-فارس خالقلارا) عاييد اولان سياسي پارتييالارلا موقاييسه‌ده خاريجي آنتاقونيزمدن دانيشارکن سوسيال قارشيدورما درجه‌سي بعضاً جيدي شکيلده فرقله‌نير. . مرکز / فارس سياسي پارتييالاري اؤز دوشونجه طرزلرينه گؤره (توتاليتاريزم يا بوتؤوچولوک ) و موباريزه‌لرينين ماهيتينه گؤره (يران دؤولت آپاراتيني دئموکراتيکلشديرمک) خاريجي ضيديتلرله قارشي-قارشيياديرلار. باشقا سؤزله، مرکزين سياسي پارتييالاري خاريجي دؤولتلرين ايرانا موداخيله ائتمه‌سيني ايستميرلر، چونکي اونلارين توتاليتر دوشونجه‌لري و مئيل لري، ايرانين فارس اولمايان يا غئيري-فارس خالقلارينا قارشي داخيلي موستملکه‌چيليک سيياستيني داوام ائتديرمکدن عيبارتدير. مرکزين سياسي جريانلار طرفيندن خاريجي موداخيله احتيمالي، ايلک نؤوبه‌ده بو موداخيله‌نين اؤلکه‌يه داغيديجي تاثيرلري ايله علاقه لي دئييل، عکسينه اونلارا بو موداخيله‌دن تهلوکه‌لي گؤرونه‌نيرانداکي واحيد سياسي قورولوشو پوزا بيلن موداخيله اولدوقلاري احتيمالي و ايراندا حقيقتن مرکزسيزلشديريلميش، فئدئراليست بير سيستئمين يارانماسيندان قورخودان ايره‌لي گلير .

آنجاق تورک ميللي حرکاتينداکي اؤز ميللي و دئموکراتيک موباريزه سيياستينده بو خالقين ميللي آزادليغي و اؤز موقددراتيني تعيين ائتمه حوقوقونون رئاللاشديريلماسيني اؤنونه اساس مقصد قويموشدور. تورک ميللي حرکاتي (و بوتون غئيري-فارس حرکاتلاري) اوچون بو ايرانداکي داخيلي موستملکه‌چيليک اسارتيندن قورتولماق،موباريزه‌نين اساسيني تشکيل ائدير. بو آزادليق، موطلق بو بؤلگه‌لرين ايراندان موستقيلليگي دئمک دئييل. بير فئدئراليست و يا کونفئدئراسيا سيستئمينده ده، خالقلارين آزاد ايراده‌سي اؤزونو گؤستره بيلر. بو قورتولوش اؤز موقددراتيميزي تعيين ائتمک و ميللي اراضيميزده و ايراندا سياسي سووئرئنليک ياراتماق اوچون خالقيميزين ايراده‌سينين سربست حياتا کئچيريلمه‌سي اوچون شراييط ياراتماق دئمکدير. بونا گؤره بعضاً خالقيميزين حرکتينين اساس ضيديتي (ايران ايسلام رئسپوبليکاسي) بعضي حاللاردا بين الخالق گوجلرين ده اساس آنتاقونيزمي يا ضيديتي اولور و اساس آنتاقونيزمله موباريزه زاماني بو قوووه‌لر آراسيندا موعين بير اويغونلاشما يارانير. بو اويغونلاشما مظلوم خالقلارين سياسي حرکاتلاري و حاکيم رئژيمله علاقه لي خاريجي گوجلر آراسينداکي موخاليفتي، خاريجي قووه‌يه قارشي اولامقي تاثيرلي درجه‌ده ضعيفله‌دير و بعضاً حتّي اونلاري اساس موخاليفتله فعال قارشيدورمادا ايش بيرليگينين اويغون اولا بيله‌جگي وضعيتينه سالير. باشقا سؤزله، ميللي حرکاتيميزين اساس ضيديتيني (ايسلام رئسپوبليکاسي سيستئمي) پوزماق اوچون خاريجدن حرکت ائدن هر هانسي بير قووه، ميللي حرکاتيميزيه هدف اولا بيلمز حتّي بير آرا يارديمچي قووه کيمي عمل ائده بيلر. چونکي خالقيميزين اساس دوشمني اينه پراکتيک ضيديتله ياناشما اونو گوجلنديرمک دئييل، ضعيفلتمکدير. آما اساس ضيديتيميزي گوجلنديرمک اوچون ائديلن هر هانسي بير آدديم خالقيميزا و سياسي حرکاتيميزا قارشي ائديلن بير حرکتدير و بونا گؤره ده اونا قارشي اولماليييق. نتيجه بودور کي، ايرانداکي تورک ميللي حرکاتينين اساس ضيديتيي اسلام رئسپوبليکاسي و ديگر ضيديتلر اونون آلتينداکي اساس اولمايان ضيديتلر ايچريسينده‌دير. ايران ايسلام رئسپوبليکاسي ايله اويغونلاشديقلاري اوچون روسييا ايله چين خاريجي ضيديتلر آراسيندا، تورک ميللي حرکاتينين قارشيسيندا و آب ش-اين رهبرليک ائتديگي غرب دؤولتلرينين اساس آنتاقونيزميميزه يا ضيديتيميزقارشي قارشي اولان جريانلاري ايسه ميللي دئموکراتيک حرکاتا فايدالي ضيديت حساب اولونور. بو پروسئس ايسلام رئسپوبليکاسينين عؤمرونون سونونا قدر داوام ائده بيلر. اساس اومايان موناقيشه‌لرين حلينده ده ديقتلي اولماق لازيمدير. سوپئر ايرانچي ميلليتچي / شونيست مرکز تمايوللو / فارس جريانلارينا قارشي چيخماقدا، وطنداشلاري اؤزلرينين تانيما ايستعدادلاريني تشويق ائتمه‌لي و ايراندا ياشايان خالقلار آراسيندا بو قوروم و شخصلرين غئيري-دئموکراتيک توتاليتر و سياسي خوصوصيتلريني ايفشا ائتمه‌ليگيک. ائکسپانسييانيستي يا ياييمجيلليق و تورپاق ايددئاسيندا ايستکلري اولان کورد سياسي پارتييالارينين توتومونا دا ديقتله ياناشيلماليييق. تورک خالقينين و اونون ميللي دئموکراتيک حرکاتينين اساس دوشمني اولان ايسلام رئسپوبليکاسي رئژيميندن قورتولماق بو ايمکاني قازانما دئمکدير کي بو گروبلارا قارشي دا ديره‌نيش داها آسان اولاجاقدير. باشقا سؤزله، ايسلام رئسپوبليکاسينا قارشي چيخا بيله‌جک گوجلو بير تورک ميللي دئموکراتيک حرکاتي حتّي طبيعي اولاراق بئله تيپ لي کورد پارتييالاري ايله توققوشا بيلر گوجده اولاجاقدير.همچنين بو ضيديتي آزالتماق و يا اويغون قارشي چيخماق اوچون موعين تاکتيکالار دا ايستيفاده ائديله بيلر. بلکه ده سيلاهلي کوردوستانلا بؤلگه‌ده زوراکيليغين قارشيسيني آلماغين ان تاثيرلي يولو “سيلاحلي صولح” سيياستينين حياتا کئچيريلمه‌سيدير. ايکي تورک و کورد خالقينين صولح و هم راي ليگيني قورويارکن, بو بؤلگه‌لرده سيلاحلي صولح مرام ليليق، بؤلگه‌ده‌کيشيددتين قارشيسيني آلاجاق. بونا گؤره ده بئله بير سيياستين قبول ائديلمه‌سي زوراکيليغين ياييلماسي اوچون دئييل، بؤلگه‌ده‌کيسياسي قووه‌لرين تارازليغي اوچون واجيبدير. ايکي تورک و کورد خالقي آراسينداکي هم راي ليه وورغو و ايران حؤکومتينين گله‌جک قورولوشونون فورمالاشماسيندا ايکي خالقين منسوب اولدوغو سياسي حرکاتلارين بيرليگينين حل ائديجي رولونو وورغولاماق آجيبدير. بو پروسئسده فارس اولمايان خالقلارين بيرليگي، خوصوصن ده تورک و کورد خالقلارينين بيرليگي ايرانين سياسي منظره‌سينه اهميتلي تاثير گؤستره‌جک.