Azərbaycan Demokrat Partiyasının Məramnaməsi (Son version april 2023)
- Müqəddimə
XX əsrin əvvəllərində İranda xalq üzərində xalq hakimiyyətini bərqərar etmək və İranda dövlət yönümlü parlament demokratiyası qurmaq məqsədi ilə İranda Məşrutə (konstitusiya) inqilabı baş verdi. Lakin həmin tarixdən bu günə qədər bütün səylərə və sivil mübarizələrə baxmayaraq, İran hələ də ifrat millətçiliyə əsaslanan dini zülmə arxalanaraq idarə olunur. Belə bir sistemdə sinfi, cinsi, etnik, dil, dini və ideoloji ayrı-seçkilik bütün ölçülərdə açıq şəkildə görünür. Eyni zamanda qeyri-fars millətlərə və onların yaşayış məntəqələrinə qarşı daxili müstəmləkəçilik siyasəti son yüz ildən bəri hakim rejimlər tərəfindən davam etdirilir. Azərbaycan Demokrat Partiyası bu Məramnamənin aşağıdakı bölmələrində yer alan demokratik müddəaları İranda plüralist demokratiyanın həyata keçirilməsi üçün mövcud faktları və dəyişikləri nəzərə alaraq formalaşdırmışdır. Bu partiya əslində yenilənmiş Məramnaməsi və Nizamnaməsi ilə yanaşı, yeni adı və simvolu olan Azərbaycan Demokratik Birliyidir (Birlik).[1]
Bundan sonra bu mətndə “Partiya”, “Demokratlar” və ya “Azərbaycan Demokratları” ifadələri ingiliscə qarşılığı ilə Azərbaycan Demokrat Partiyasına (Azerbaijan Democratic Party) aiddir.
[1] Qeyd etmək lazımdır ki, bu əsasda “Azərbaycan Demokratik Birliyi”nin (qısaca “Birlik”) bundan sonra heç bir hüquqi və professional qüvvəsi yoxdur. Lakin qeyd olunan ad və simvolun əqli hüquqları Azərbaycan Demokrat Partiyasına məxsusdur.
2.Partiyanın coğrafiyası və fəaliyyət sahəsi
Partiyanın fəaliyyət dairəsinə cinsindən, etnik mənsubiyyətindən, dini və əqidəsindən asılı olmayaraq bütün İran vətəndaşları və onlarla bağlı keçmiş, indi və gələcək bütün məsələlər daxildir. Eyni zamanda, partiya daha çox Azərbaycanın böyüməsi və inkişafına, bütün İranda və cəmiyyətin digər məzlum təbəqələri içərisində türklərin hüquqlarına diqqət yetirəcək.
Türklər İranda sayca çox böyük olan milli/etnik qruplardan biridir. Türklər/azərbaycanlılar Azərbaycanın tarixi torpaqlarında, Tehranda, Kərəcdə, Qumda, Farsda, Xorasanda, İsfahanda, Luristanda və İranın digər bölgələrində kompakt şəkikldə yaşayırlar.
3.İranın ərazi bütövlüyü və öz müqəddəratını təyinetmə hüququ
Azərbaycan Demokrat Partiyası İranın hazırkı siyasi coğrafiyasını özünün fəaliyyət sahəsi hesab edir. Eyni zamanda, o hesab edir ki, ərazi bütövlüyü prinsipi qeyri-demokratik məqsədlər üçün əsas və qeyri-fars millətlərə qarşı ayrı-seçkiliyə bəraət qazandırmaq və ya İranda fikir azadlığını məhdudlaşdırmaq üçün əsas kimi istifadə edilməməlidir. Əslində, partiya hesab edir ki, ərazi bütövlüyü prinsipi hərbi təcavüzə qarşı çıxmaqda və istənilən xarici hökumətin işğalı ilə üzləşməkdə hakimiyyətin məsuliyyətidir. Bununla belə, öz müqəddəratını təyin etmək hüququ beynəlxalq hüquq nəzərə alınmaqla ölkə vətəndaşlarının əsas fərdi və kollektiv hüquq və azadlıqlarından biridir.
Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ iki formada həyata keçirilir:
Birincisi, xalqın iradəsini seçkilər vasitəsilə həyata keçirməklə və xalqın birbaşa və azad səsi ilə İranın mərkəzi hökumətini formalaşdırmaq;
İkincisi, Azərbaycanda (ölkənin müəyyən etnik xüsusiyyətlərə malik olan millətin kompakt yaşadığı ərazilərdə) xalqın iradəsi seçkilər yolu ilə və xalqın birbaşa və azad səsvermə yolu ilə federal sistemdə yerli özünüidarəetməni formalaşdırmaqla həyata keçirilir.
4.Fərdi hüquqlar və ictimai ədalət
Azlığın çoxluq üzərində hər hansı üstünlüyü və əksinə etnik mənsubiyyət, sosial sinif, cins, din, təhsil, siyasi meyllər və ya digər xüsusiyyətlərə görə hər hansı ayrı-seçkilik rədd edilir. Sosial sinfindən, cinsindən, etnik mənsubiyyətindən, dilindən, dinindən, dini və ya qeyri-dini əqidəsindən, siyasi mənsubiyyətindən və digər fərqləndirici meyarlardan asılı olmayaraq cəmiyyətin bütün üzvlərinin fərdi və sosial hüquq və azadlıqları təmin edilməlidir.
Vətəndaşların ad və ya həyat tərzi seçimi kimi qərarlarına hər hansı müdaxilə və məhdudiyyət rədd edilir.
Bütün vətəndaşların insan ləyaqətinə layiq yaşayışını təmin edən rifah dövlətinin yaradılması, bütün uşaqların mənzil, qida, sağlamlıq və icbari təhsil almasına təminat verilməsi ölkə vətəndaşlarının fərdi və sosial hüquqlarının ayrılmaz tərkib hissələrindən biridir.
5.Dövlət sistemi
Azərbaycan Demokrat Partiyası parlamentarizm və dünyəviliyə əsaslanan Federal Respublika quruluşu kimi dövlət sistemini müdafiə edir. Bu sistem plüralist demokratiyaya, fərdi və kollektiv hüquqlara (etnik, dil, cinsi, dini və s.) əsaslanır və bütün əlavə konvensiyalarla birlikdə Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinə, yerli xalqların hüquqlarına dair BMT qətnaməsinə və insanların əsas hüquq və azadlıqları ilə bağlı digər qətnamələrə (Uşaq Hüquqları Konvensiyası, Qadınlara Qarşı Zorakılığın Qadağan edilməsi Konvensiyası və s.) əsaslanır. Bu, əyalət və federal qanunvericilik orqanlarının yaradılması və gücləndirilməsi, dövlətin siyasi-inzibati institutlarının səlahiyyətlərinin təmin edilməsi, azad seçkilər vasitəsilə ölkənin inzibati əyalətlərində bütün siyasi, iqtisadi və mədəni ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması, hökumətin və dini qurumların tam müstəqilliyi yolu ilə həyata keçirilə bilər.
Bu siyasi sistem çərçivəsində Azərbaycan Əyaləti Hökuməti İran Federativ Respublikasının təsisçi hökumətlərindən biri və dünyəvilik, sosial-demokratiya və liberalizm kimi yenilənmiş sosial dəyərlərə və xalqın azad iradəsinə əsaslanan demokratik hökumətdir. Azərbaycan dövlətinin coğrafi sərhədləri İranın şimal-qərbində (Tehran, Qum və Ərak yaxınlığından başlayaraq Həmədan ətrafına kimi şimal və şimal-qərbdə Azərbaycan və Türkiyə sərhədlərinə qədər) türk millətinin tarixən sıx, davamlı və əhalinin mütləq və ya nisbi əksəriyyətinin yaşadığı bir torpaqdır.
Azərbaycan Əyaləti Hökuməti İranın demokratikləşməsi prosesində fəal iştirak edir və bu istiqamətdə Tehran, Kərəc və Qum türk əhalisinin əksəriyyətinə arxalanır. Eyni zamanda İranın digər bölgələrindəki türk kantonlarının, məsələn, Xorasan vilayətinin Əfşar kantonu, Fars vilayətinin Qaşqay kantonu, İsfahan vilayətinin Friman kantonu və s.-nin hüquqlarını dəstəkləyir.
6.Qanunvericilik və qanunun icrası
Hökumətin həm federal, həm də əyalət səviyyələrində seçilmiş xalq məclisləri qanunvericilik və qanunları şərh edən orqandır. Başqa heç bir qurumun buna müdaxilə etmək hüququ yoxdur. Qanunvericilik və qanunun icrası şəffaflığa əsaslanmalıdır.
Səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün fərdlər qanunun mətninə hörmətlə yanaşmağa borcludurlar və qanuna əməl edilməməsi və ya əməl edilməməsi ilə bağlı ayrı-ayrı şəxslər və ya qruplar üçün heç bir istisna qəbul edilmir. Həmçinin, bütün əyalət və federal səviyyələrdə qanunun bütün müddəaları partiya, fraksiya və ideoloji mülahizələr olmadan qeyd-şərtsiz şəkildə həyata keçirilməlidir.
7.Avtokratiya və onun təkrar istehsalı
Üstünlük axtaran fərdlərin və ya qrupların tiranlığının məhv edilməsini təmin etmək üçün aşağıdakıların hamısı təmin və təzmin edilməlidir:
- İfadə azadlığı və məlumatın sərbəst axını,
- Namizədlərin və xalq tərəfindən seçilmiş nümayəndələrin ixtisaslarının diskresion monitorinqi sisteminin ləğvi və azad seçkilərin keçirilməsi,
- Referendum hüququnun müəyyən edilməsi və onun konstitusiyaya dəyişikliklər kimi fundamental qərarlarda və ya cəmiyyətin digər əsas qayğıları ilə bağlı ictimai müraciət halında tətbiqi,
- İcra, qanunvericilik və məhkəmə hakimiyyətlərinin real sərbəstliyi və müstəqilliyi,
- Hərbi və polis qüvvələrinin struktur sərbəstliyi və onların vəzifələrinin qanuniləşdirilməsi,
- İcra, qanunvericilik və məhkəmə orqanlarının vəzifəli şəxsləri üçün yaş həddinin müəyyən edilməsi,
- İddiaçı və ya şikayətçinin müraciəti olduqda bütün məhkəmələrin və bütün proseslərin aşkarlığı,
- Mülki və ya sinfi təşkilatların, həmkarlar ittifaqlarının, birliklərin, siyasi partiyaların fəaliyyətlərinin maksimum azadlığının, hər hansı bir səviyyədə olursa olsun partiyalara üzv olmağın, nümayişlərin, küçə etirazlarının, reklam və vətəndaş kampaniyalarının, maliyyə ödənişlərinin və qəbulunun şəffaflığının qanuniləşdirilməsi,
- Media fəaliyyətinin tam azadlığı və müstəqilliyi və
- Bütün dövlət və özəl medianın fəaliyyətinin şəffaflığı və hesabatlılığı.
8.Təhlükəsizlik
Ani və uzunmüddətli təhlükəsizlik insanların əsas hüquqlarından biridir və digər fərdi və kollektiv sahələrdə inkişafın ilkin şərtidir. İstənilən məqamda bütün insanların təhlükəsizliyi bütün fiziki, psixoloji, peşə və maliyyə baxımından təmin edilməlidir.
Fiziki təhlükəsizliyin təmin edilməsi aspektində şəxsi təhlükəsizliyin təmin edilməsinin əsas və müəyyən prinsipləri ilə yanaşı, ayrı-ayrı şəxslərin və qrupların odlu silahlara çıxışı mümkün qədər şəffaf olmalı və məhdudlaşdırılmalıdır.
İstənilən vaxt milli təhlükəsizlik müddəalarına aydınlıq gətirilməlidir ki, ideoloji və ya fraksiya müdaxilələri, eləcə də müxalifəti sıxışdırmaq üçün səsvermənin şərhi aradan qaldırılsın.
9.Sağlamlıq, səhiyyə və müalicə
Sağlamlıq, səhiyyə və müalicə baxımından fərdlərin və cəmiyyətin təhlükəsizliyi və ədalətin təmin edilməsi hökumətin vəzifəsidir. Aztəminatlı insanların və qrupların səhiyyə və müalicə ehtiyacları ədalətli və pulsuz təmin edilməlidir. Səhiyyə və müalicə sahəsində tibb işçilərinin hazırlanması və işə götürülməsindən tutmuş dərman və səhiyyə avadanlıqlarının tədarükünə qədər heç bir icarə (سیاست رانتی) və ayrı-seçkilik siyasəti qəbul edilmir. Qida, əczaçılıq və sağlamlıq məhsullarını bütün standartlara, eləcə də prosedurlara və səhiyyə xidmətlərinə uyğun dünya standartları səviyyəsində hazırlamaq və həyata keçirmək lazımdır.
Ailə institutunun cəmiyyətin sağlamlığında, eləcə də demokratik dəyərlərin inkişafında mühüm rolunu nəzərə alaraq, sağlamlıq və səhiyyə sistemi ideoloji mülahizələrə və ya maliyyə-iqtisadi utilitarizmə əsaslanmalıdır.
Məşğulluq sahəsində ədaləti və insanların iş təhlükəsizliyini təmin etmək üçün federal və əyalət hökumətlərinin qanunvericiliyi elə bir şəkildə olmalıdır ki, dolanışıq ehtiyaclarını ödəmək üçün insanların eyni zamanda bir neçə yerdə işləməsinə ehtiyac qalmasın. Buna əsaslanaraq, əmək haqqı və müavinətlərin hesablanması sistemi də daxil olmaqla, məşğulluq və pensiya qanunları və təlimatları elə düzəldilməlidir ki, əmək haqqı alanlar (fəhlələr, qulluqçular, təqaüdçülər) özlərinin və ailələrinin dolanışıq ehtiyaclarını təmin etmək naminə eyni zamanda bir neçə yerdə işləməklə fiziki və ya psixi sağlamlıqlarını qurban verməyə məcbur olmasınlar. Elə bu düşüncə ilə də pensiya fondunun fəaliyyət sistemi elə yenilənməlidir ki, pensiyaçılara və əlillərə mövcud dünya standartlarına uyğun ödəniş etmək mümkün olsun və federal və ya əyalət hökumətlərinin təqaüdçülərə və əlillərə aid olmayan məsələlərə görə bu fondlara müdaxiləsi qeyri-mümkün olsun.
İşsizlik dövründə işsizlərə lazımi dəstəyin göstərilməsi, işsizlərin işə qayıtması üçün lazımi təlim və iş axtarışı dəstəyinin təmin edilməsi lazımdır. Həmçinin, valideynlərin uşaq sahibi olmadan əvvəl və sonra peşə fəaliyyəti üçün zəruri olan maddi və mənəvi dəstəyi də nəzərə alınmalıdır.
İşə qəbul etmədə ayrı-seçkilik, mənimsəmə və korrupsiya ilə bağlı hər cür ədalətsizlik halları rədd edilir. Dövlət və yarımhökumət qurumlarında korrupsiyanın və işə qəbuldan sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün dövlət və ya yarı-hökumət qurumlarında işə qəbul və xidmətə xitam verilməsi ilə bağlı bütün qərar və hesabatlar şəffaf və ictimaiyyət üçün əlçatan olmalıdır.
Sosial ədalətin həyata keçirilməsi işində evdar qadınların da təhlükəsizliyi və hüquqları təmin edilməlidir.
Məşğulluq statistikası prosedurları və meyarları dünyanın uğurlu ölkələrinin təcrübələri nəzərə alınmaqla yenilənməlidir; və bütün əyalət və federal hökuməti səviyyələrində məşğulluqla bağlı meyarların formalaşdırılması və hesabatların təqdim edilməsində müvafiq qurumların müstəqilliyinə zəmanət verilir.
10.Gender bərabərliyi
Gender bərabərliyi və azadlığı əsas insan hüquqları və prinsipləri sırasındadır. Buna əsaslanaraq, qadınlara və gender azlıqlarına+ LGBTQIA aid bütün təzyiq, ayrı-seçkilik, təhqir və zorakılıq təzahürləri aradan qaldırılmalı və gender hüquqlarının tam bərabərliyi təmin edilməli və təzmin edilməlidir. Həmçinin, azad və ədalətli rəqabət meyarları əsasında müvafiq vəzifələrdə (ölkənin sosial, iqtisadi, inzibati və siyasi sahələrində) olan qadınların və gender azlıqlarının qarşısında duran mədəni-hüquqi maneələrin aradan qaldırılmasına ehtiyac vardır.
11.Milli və dil hüquqları
İranda etnik, dil, mədəni və dini plüralizm bir reallıqdır və partiyamız bunun bir üstünlük olduğuna inanır. Bu gerçəyi nəzərə alsaq, ölkə (İran adlanan) fərdi və sosial hüquqlar baxımından hamıya bərabər şəkildə mənsub olmalı, bütün dil birlikləri və etnik qruplar bərabər hüquqlara malik olmalıdırlar.
Danışanların sayından asılı olmayaraq istənilən dil ayrı-seçkiliyi və istənilən səviyyədə və ya formada mədəni ayrı-seçkilik rədd edilir. Danışanların sayından asılı olmayaraq, ana dilində təhsil və ana dilinin tədrisi bütün insanların ayrılmaz hüququdur və tətbiq edilməlidir. Buna əsaslanaraq, digər çoxdilli demokratik ölkələrin elmi əsaslarına və uğurlu təcrübələrinə əsaslanaraq ölkənin təhsil sistemini müəyyənləşdirmək lazımdır.
Dil siyasətinin demokratikləşdirilməsi və mövcud monodilli sistemin aradan qaldırılması federal və demokratik İranda demokratiyanın həyati sütunlarından biridir. Təkdillilik inhisarçılığının davam etməməsi üçün ölkənin ən azı iki ümumi dili federal hökumətin rəsmi dili kimi təyin edilməli və bütün dövlət sənədləri ən azı bu iki dildə dərc edilməlidir.
Əyalət hökumətlərinin rəsmi dili və ya dilləri onun əyalət məclisi tərəfindən müəyyən edilir, əyalət daxilində yazı isə həmin əyalətin rəsmi dilində və ya dillərində aparılır. Əyalətlərdə təhsil dili əyalətlərin rəsmi dili və ya dilləridir. Fars dili ünsiyyət vasitəsi kimi məktəblərdə dördüncü sinifdən fənn kimi tədris olunur.
Azlıqların (yaşadıqları ərazidə başqalarından fərqli dilə malik olan, lakin kompakt yaşamayan və bir ərazidə cəmləşən insanların) dilləri əyalət hökumətləri tərəfindən tanınmalı və dəstəklənməlidir.
Etnik, mədəni və tarixi məsələlərdə digərlərinə münasibətdə üstünlük və ədalətsizlik axtaran hər hansı ideoloji baxış rədd edilir. Çoxdilli və multikultural cəmiyyətlərdə dinc həyatın əsasları rəsmi və ümumi təhsilə daxil edilməlidir.
İrqçiliklə mübarizə federal hökumətin və əyalət hökumətlərinin mədəni fəaliyyətinin əsas sütunlarından birinə çevrilməlidir.
Yuxarıda deyilənlərlə yanaşı, son yüz ildəki assimilyasiya siyasətini də nəzərə almaq lazımdır:
- Son yüz ildə hökumətlər tərəfindən sistematik şəkildə sıxışdırılan qeyri-fars dilləri, tarix və mədəniyyətlər maliyyə vəsaiti ayırmaqla islah tədbirləri ilə kompensasiya edilməlidir.
- Azlıqların dilləri əyalət hökumətləri tərəfindən tanınmalı və dəstəklənməlidir.
- Dil akademiyaları, xalqların muzeyləri, mədəniyyət və musiqi evləri kimi dillər və mədəniyyətlərlə bağlı qurumların yaradılmasında və ya dəstəklənməsində ədaləti təmin etmək.
- Coğrafi və ictimai yerlərin tarixi adları bərpa edilməlidir.
12.İqtisadi ədalət
Ölkədəki iqtisadi iğtişaşlar və geniş yayılmış yoxsulluq səbəbindən İranın korrupsiya və göstərişə əsaslanan neft və qaz iqtisadiyyatının dövlət kooperativləri və özəl sektorların balanslaşdırılmış və sistemli əməkdaşlığına, kooperativlərin hüquqi inkişafı və özəl sektor investisiyalarına əsaslanan müasir iqtisadiyyata çevrilməsi vacibdir. Buna əsaslanaraq, elmi və ədalətli siyasətlər tətbiq edilməklə, yerli və beynəlxalq özəl kooperativ və müəssisələrin orta və uzunmüddətli investisiyalarının təhlükəsizliyi təmin edilməklə, zəruri hallarda insanların rifahının təmin edilməsi üçün dövlət investisiyaları tətbiq edilməlidir. Bu sistemdə hökumət, yarı hökumət və özəl sektorun fəaliyyət hesabatları ictimaiyyətə açıq olmalıdır; əyalətlərin öz cəmiyyətləri üçün optimal iqtisadi modelin seçilməsində müstəqilliyi təmin edilir.
Tarazlı inkişaf və bazarın iqtisadi nəhənglər tərəfindən qütbləşmənin qarşısını almaq məqsədi ilə kiçik və orta iqtisadi müəssisələrin dəstəklənməsinə ehtiyac var; və əsas sütun kimi, ixtisaslaşdırılmış statistika və elmi-tədqiqat institutlarının müstəqilliyi istənilən vaxt təmin edilməlidir. İqtisadiyyatın və bank sisteminin qərar qəbul edən qurumlarının müstəqilliyinə təminat verilməlidir. Təsərrüfat müəssisələrinin fəaliyyətinin məhsuldarlığını artırmaq üçün ölkədə istirahət günləri kimi şənbə və bazar günlərinin seçilməsi zəruridir.
İnfrastrukturların ədalətli inkişafı və islahat siyasətinin həyata keçirilməsi ilə İranda son yüz ildə sistematik iqtisadi və sosial ayrı-seçkiliyə məruz qalmış Azərbaycan əyaləti və digər məhrum əyalər və bölgələrə dəymiş zərərlər kompensasiya edilməlidir.
13.Dini, ideoloji və etiqad ədaləti
Din və ya hər hansı digər inanc seçimi istəyə bağlı bir məsələdir və fərdi hüquqlar çərçivəsindədir. Buna əsaslanaraq cəmiyyətin bütün üzvləri dini, məzhəbi və ya hər hansı digər inancı seçməkdə və ya seçməməkdə azaddırlar. Xalqın dini və etiqad işlərinə qarışmaq rədd edilir və dini qurumlar dövlət qurumundan ayrılmalıdır.
Dini qurumların dövlət işlərinə və bununla bağlı qəbul edilən qərarlara hər hansı müdaxiləsinin dayandırılmasına, digər şəxslərin və qrupların əsas hüquqlarına xələl gətirməyən şəxslər tərəfindən dini və dini etiqad azadlığının təmin edilməsinə ehtiyac vardır. Bu baxımdan dini və ideoloji azlıqları təhdid edən və ya məhv edən qurum və qruplarla mübarizə aparmaq lazımdır.
14.Aztəminatlı insanlar üçün ədalət
Aztəminatlı insanların fiziki və ruhi sağlamlığının və cəmiyyətin təzminatı üçün dövlət tərəfindən onlara lazımi maliyyə və qeyri-maddi dəstəyin göstərilməsi zəruridir. Bura rəsmi və qeyri-rəsmi təhsil, müalicə və pulsuz kütləvi idman obyektlərindən asan və ədalətli istifadə daxildir. Həmçinin, bununla bağlı davamlı monitorinq aparılmalıdır ki, səlahiyyətlərin artırılması və islahat siyasətini tətbiq etməklə cəmiyyətdə aztəminatlı insanların sayının azaldılması təmin olunsun.
Əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətdə tam və səmərəli iştirakı məqsədi ilə və Əlillərin Hüquqları haqqında Konvensiyanın müddəalarına uyğun olaraq, bu insanların hüquqları ilə bağlı sosial ayrı-seçkilik aradan qaldırılmalıdır. Bu əsasda, əlilliyi olan insanlar üçün sosial obyektlərin mövcudluğunun təmin edilməsinə və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların bacarıqlarının artırılmasına köməklik göstərilməsinə ehtiyac vardır. Həmçinin bu təbəqədən olan insanların ehtiyaclarını ödəmək üçün onların ailələrinə pulsuz olaraq könüllü dəstək verilməlidir.
15.Həssas yaş qrupları
Pensiya yaşında olan vətəndaşlar cəmiyyətin qalan hissəsinə nisbətən daha həssasdırlar. Ləyaqətli və xoşbəxt həyat təmin etmək məqsədi ilə pensiya yaşına çatmış insanların qidalanma, mənzil, müalicə və dərman ehtiyaclarının narahat olmadan ödənilməsi üçün dövlət dəstəyinə zəmanət vermək lazımdır.
Uşaq və yeniyetmələrə gəlincə, ölkənin rəsmi təhsil sistemini bütün ölçülərini yeniləmək, gənc nəslin sevdiyi peşəyə başlaması üçün lazımi dövlət dəstəyini təmin etmək lazımdır ki, bu nəslin psixi və emosional gərginliyi minimal olsun. Eyni zamanda, narkotik maddələrlə olduğu kimi ətrafı çirkləndirən amillərlə də mübarizə aparılmalıdır.
Həssas yaş qruplarının psixi sağlamlığına davamlı olaraq nəzarət edilməli və onun nəticələri ictimaiyyətə təqdim edilməlidir.
16.Ətraf mühit
Təbii sərvətlərin həddən artıq məhv edilməsi və çirklənməsi, yerüstü və yeraltı su ehtiyatlarının qeyri-elmi çıxarılması, qeyri-elmi əkinçilik sistemi, göllərin və bataqlıqların quruması, torpaq eroziyası, səhralaşma, qrunt sularının azalması, düzənliklərin çökməsi, nəticədə bitki və heyvan növlərinin nəslinin kəsilməsi ölkənin ekologiyasının hazırkı vəziyyətini acınacaqlı hala salmışdır. Qlobal iqlim dəyişikliyi faktorları ilə yanaşı, mövcud olan əsas ekoloji problemlər balanssız inkişaf siyasətinin həyata keçirilməsi, əhalinin balanssız bölgüsü və yanlış idarəçilik nəticəsində yaranır. Buna görə də, ekoloji problemlərin səbəblərinin elmi tədqiqi və bu cür böhranların azaldılması üçün həll yolları prioritet təşkil edilməlidir.
Həm də aşağıdakıların icrası lazımdır:
- Bununla bağlı təqdim edilən elmi və operativ həllər müvafiq ekspertlər tərəfindən təmin edilməlidir.
- Müvafiq büdcələrin ayrılmasını və araşdırmaların həyata keçirilməsi və müzakirə edilən həllərin həyata keçirilməsi ilə bağlı ayrı-seçkiliyin qarşısının alınması ədalətli şəkildə təzmin (qarant) edilməlidir.
- Prioritet olaraq bununla bağlı beynəlxalq konvensiyaların həyata keçirilməsi ilə bağlı praktiki və ayrı-seçkiliyə yol verməyən tədbirlər görülməlidir.
- Ev heyvanlarının saxlanması ənənəvi baxışlara əməl edilmədən və heyvan hüquqları nəzərə alınmaqla qanuniləşdirilməlidir.
17.Xarici və beynəlxalq əlaqələr
Vətəndaşların azad iradəsi və seçicilərin əksəriyyətinin seçimindən yaranan İranın federal hökuməti beynəlxalq ünsiyyət və əlaqələrin qurulması və saxlanılmasında səlahiyyətidir. Bu hakimiyyət qonşu ölkələr və dünyanın digər dövlətləri, rəsmi və qeyri-rəsmi beynəlxalq qurumlarla qarşılıqlı əlaqədə və ünsiyyətdə olmalı, ideoloji və ya gərgin prioritetlərdən uzaq durmalıdır. Bu hökumət öz xarici siyasətini cəmiyyətin, xalqın təhlükəsizliyi və rifahının təmin edilməsinə, xarici əlaqələrdə gərginliyinin azaldılmasına üstünlük verərək, İran xalqının mənafeyinin təmin edilməsinə əsaslanaraq və davamlı qarşılıqlı münasibətlərin inkişafına kömək etməklə tənzimləməlidir. Bu əsasda orta və uzunmüddətli perspektivdə dünyanın digər ölkələri ilə əlaqələrin kəsilməsi düzgün deyil və qəbuledilməzdir. Eynilə, ekspansionist hərəkətlər, silahlanma yarışlarına girişmək, beynəlxalq etibarı zədələmək, ölkənin maliyyə resurslarını ideoloji maraqlar üçün israf etmək yanlışdır və qarşısı alınmalıdır.
Həmçinin, sərhədyanı əyalətlərin qonşu dövlətlərlə mədəni və tarixi yaxınlığı nəzərə alınaraq, həmin dövlətlərin qarşılıqlı maraqlarına və mədəni yaxınlığına uyğun ictimai kommunikasiya siyasəti aparılmalıdır. Bu məsələyə diqqət və onun genişlənməsi İranı Yaxın Şərq xalqları üçün kommunikasiya körpüsünə və beləliklə də İranı Yaxın Şərq regionunun mərkəzinə çevirə bilər.
|18.Texnoloji dəyişikliklərlə ayaqlaşma
Hal-hazırda əvvəlki əsrlə müqayisədə texnoloji dəyişikliklərin sürəti bir neçə dəfə artmışdır. Gələcəkdə də sürətlənəcək bu dəyişikliklər insanların dünyagörüşü, təhsil, məşğulluq, sağlamlıq kimi şəxsi və sosial həyat ölçülərində davamlı, sürətli, bəzən isə genişmiqyaslı dəyişikliklərə səbəb olacaqdır. Bu faktları nəzərə alaraq, ölkənin inzibati və icra qanunvericilik sistemi bu məsələyə baxmalı və onu müşayiət etməlidir. Bununla əlaqədar olaraq, rəsmi və ictimai təhsilin üslub və məzmununda zəruri davamlı dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə, həmçinin epidemik texnologiyaların infrastrukturunun inkişafı üçün tədbirlərin planlaşdırılmasına və görülməsinə ehtiyac vardır. Konkret olaraq, texnologiya yönümlü məsələlərlə bağlı startap şirkətlərin yaradılması və böyüməsinin dəstəklənməsi iqtisadi inkişafın və müvafiq olaraq sosial ədalətin genişlənməsinin əsas tələblərindən biridir.
19.İşlərin etibarlılığı
Federal və əyalət səviyyələrində bütün qanunvericilik, siyasət, planlaşdırma və icra işləri ölkənin uzunmüddətli maraqlarını nəzərə alan şəkildə tətbiq edilməlidir. Bütün sahələrdə inkişaf və genişlənmə perspektivi ilə uzunmüddətli planlaşdırma əyalətlər və bütün ölkə üçün qaçılmaz zərurətdir. Belə bir proqram onun necə həyata keçirildiyi barədə hesabatlarla birlikdə istənilən vaxt ictimaiyyətə təqdim edilməlidir.
20.Partiyanın məqsədləri və proqramları
Azərbaycan Demokrat Partiyasının məqsədi yuxarıda qeyd olunan bəndlərdəki məqsədlərə ən yüksək səviyyədə nail olmaqdır və hər an onlara nail olmağa çalışacaqdır. Bu səylərə təşkilati strukturun yaradılması və inkişaf etdirilməsi, internet saytının və sosial şəbəkələrin yaradılması, partiya əməkdaşlığının aparılması və koalisiyalarda iştirak etmək, siyasi və vətəndaş toplantıları və etiraz aksiyaları yaratmaq və ya iştirak etmək, insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində fəaliyyətlərin idarə edilməsi və ya dəstəklənməsi, siyasi məhbusların dəstəklənməsi, işlərin izlənilməsi daxildir. Həmin işlər sırasına da maliyyə yardımının təşkili, cəlb edilməsi və istehlakı, mövzu ilə bağlı işçi qrupların və idarəetmənin yaradılması və s. daxildir.
Partiyanın həyata keçirdiyi və ya həyata keçirdiyi fəaliyyətlərin təfərrüatları partiyanın rəsmi kanalları, o cümlədən partiyanın internet saytı, sosial şəbəkələrdəki rəsmi səhifələri, bəyanatları və partiya sözçülərinin[1] müsahibələri vasitəsilə çatdırılır.
[1] Bu nümayəndələrin həqiqi şəxsiyyəti deyil, onların hüquqi şəxsiyyəti formasında
