Ana dilində kədər, ayrı-seçkilik və təhqir Mənofarsi həştəgi nədir -Sevil Süleymani

21 Fevral “Ümumdünya Ana Dili Günü”nə hələ iki həftədən bir az çox vaxt qalıb. Bununla belə, ana dili fars olmayan minlərlə insan fars dili ilə bağlı çəkdikləri iztirabları, qeyri-fars olmasının səbəb olduğu təhqir və ayrı-seçkiliyi sosial şəbəkələrdə “Mənofarsi” həştəqi ilə yayımlayıb.

Mənofarsi həştəgi nədir, niyə sosial media istifadəçiləri tərəfindən müsbət qarşılanır və bu kampaniyanın rəvayətçi və yola salanalarının tələbləri nədir? Bu hesabatda IranWire, müsahibədə “Təkdilliliyə Son” kampaniyasının qurucuları virginia ştatında yaşayan Azərbaycanlı Türk mədəni fəalı Sevil Süleymani və ana dili fəalı Möhsün Rəsuli bu sualları cavablandırır.

Son bir neçə gündə “Twitter”də “Mənofarsi” (Mən və Farsi) həştəqi ilə minə yaxın twit dərc edilib. Əsasən qeyri-fars olan iranlı istifadəçilər ana dilləri olmayan fars dilində yaşamağın, təhsilin və işləməyin çətinliklərindən bəhs etmək üçün fars və ingilis dillərində bu həştəqdən istifadə ediblər. Digərləri İranın siyasi və ictimai sistemi və ya əsasən farsdilli İran vətəndaşları tərəfindən yapısal olaraq onlara tətbiq edilən təhqir və ayrı-seçkiliyi ifşa etdilər.

Hərəkatın təşəbbüskarı olan “təkdilliliyə son” kampaniyasının saytı da materialın böyük hissəsini rəvayətçilərin əsas twitinə keçidlə tək məqalədə dərc edib.

Azərbaycan Türkü mədəni fəalı Sevil Süleymaninin İranWire-a verdiyi məlumata görə, Bu kampaniya qeyri-fars xalqlara qarşı sistematik və yapısal ayrı-seçkilik haqqında məlumatlılığı artırmaq üçün başladılıb və yalnız fars dilinin rəsmi və tədris oluna bilən dili olduğu bir cəmiyyətdə qeyri-fars xalqların əzablarını izah edir.

Bu kampaniyaya başlamaq üçün motivasiya haqqında o deyir: “Mən Moğanın Parsabadında heç kimin fars dilini bilməyən 35 nəfərlik sinifdə birinci sinfə getmişəm. Birinci sinif müəllimimiz Danişsəradan dərhal sonra Parsabada gələn Təbrizli gənc qadın idi. O, universitetdə ona öyrədilən işi görmək, bizə fars dili öyrətmək üçün gəlmişdi və elə bilirdi ki, biz hamımız səlis fars dilində danışa bilərik, bu onun təsəvvür etdiyinin əksinə idi. İlk günlər adımı deyəndə, heç fars dilini bilmədiyim üçün qorxudan özümü islatdım (altıma işədim)”.

Hazırda ABŞ-ın virginia ştatında bir universitetdə sosiologiya üzrə doktorluq dərəcəsini oxuyan Süleymani deyir: “Bir neçə il öncə Facebook-da eyni məzmunlu məqalə yazmışdım və bu, çox yaxşı qarşılandı. Mənim postum kürdlər, lorlar, bəluclər və ərəblər kimi müxtəlif etnik qruplardan olan müxtəlif insanlar tərəfindən dəfələrlə təkrar nəşr olundu və mənim təcrübəmlə tanış olan və fars dilli olmayanlardan çoxlu mesajlar aldım. Mənim dərsin ilk günündə yaşadığım eyni dəhşət təcrübəsi.”

O, yalnız fars dilini rəsmiyyətə tanıyan İran təhsil sisteminə toxunaraq deyir: “İranın təhsil sistemi dil tədrisi üçün nəzərdə tutulmayıb. Həmin sistem bütün uşaqların fars dilini bildiyini nəzərə alaraq, savadlılıq üçün nəzərdə tutulub; və bu ən azı 50%-nin fars dili haqqında heç bir fikri olmayan tələbələr üçündür”.

İstifadəçilər Mənofarsi heşteqi ilə nə dedilər?

Qeyri-fars vətəndaşların rəvayətləri İranın dörd bir tərəfində haradan gəlməsindən asılı olmayaraq, hamısı çox ağrılıdır. Bu vətəndaşlar ictimai yerlərdə alçaldılma və məsxərəyə məruz qaldıqlarını, onlara gender və etnik stereotiplər aid etdiklərini, hətta fars dilinin ilk dilləri olmadığı üçün təhsil sistemində ayrı-seçkiliyə məruz qaldıqlarından danışıblar.

Hazırda Sidney Universitetində sürgündə dərs deyən tanınmış kürd yazıçısı Behruz Buçani öz Twitter səhifəsində kampaniya və “Mənofarsi” həştəqi haqqında yazıb: “Mənofarsi ictimai mədəniyyət sahəsində mühüm hadisələrdən biridir. Son bir neçə saat ərzində bu həştəg vasitəsilə Gilək, Türk, Ərəb və başqalarının alçaldılması, təhqir edilməsi, irqçi davranışı ilə bağlı yüzlərlə hekayə və ağrılı xatirələr qeydə alınıb. Əsl İranın harada olduğunu bilmək istəyirsinizsə, bu həştəgi izləyin”.

“Tara” adlı başqa bir istifadəçi də Twitter səhifəsində yazıb: “Mən Təbrizdə ibtidai məktəbə gedəndə heç fars dilini bilmirdim! Riyaziyyatda və elmdə yaxşı idim, amma imla, inşa, farsca yox! Bizim yazdığımız dördüncü sinif rədd edildi. Hazırda ABŞ-da doktoranturaya sahib olsam və universitet professoru olsam da, həmin təhsil dövrünün mənfi təsirlərini özümlə aparıram”.

“Bariş” adlı başqa bir istifadəçi də Twitter-də xidmət edərkən keçirdiyi xoşagəlməz irqçilik təcrübəsini yazıb: “Banə şəhərinin hərbi xidmətində, yataqxanaya girəndə Təbrizliyəm dedim və yatağın üstündən biri ucadan dedi ki, uşaqlar, sakit olun, mən türkcə oxumaq istəyirəm və eşək kimi angırdı və mən onu döydün və üç aylıq əlavə xidmətlə sürgün edildim”.

Türk fəal Sevil Süleymaninin dediyi kimi, bütün bu rəvayətlərin ortaq məxrəci İrandakı yapısal və sistematik irqçilikdir.

Bu məsələni “İranwire”a açıqlayan o deyir: “Bütün bunlarda qeyri-fars xalqlara qarşı sistemli şəkildə aşağılanma və ayrı-seçkiliyin izi var. Bu, İranda irqçilik məsələsinin nə qədər ciddi olduğunu göstərir. İnsanlara öyrədilməyib və bilmirlər ki, hansısa etnik qrup haqqında zarafat deyiləndə bu, sadəcə, sadə zarafat deyil və arxasında ayrı-seçkilik yapısı var.

Süleymani həmçinin davam edir: “Sənədləşdirilmiş rəvayətlər İranın siyasi və inzibati sisteminin nə qədər qeyri-funksional olduğunu, əhalisinin 50 faizindən çoxunun ehtiyaclarını ödəməyən və yalnız bir qrupun başqalarının həyatını zəhərlədiyini göstərir”.

Malayziya sakini mədəni fəal Möhsün Rəsuli də mənofarsi kampaniyasına qoşulan istifadəçilərin hekayələrinin böyük bir hissəsinin irqçiliklə bağlı olduğuna inanır.

O izah edir: “Rəvayətlər çox vaxt bir insana farsca danışarkən onun ləhcəsinə görə alçaldılma və ayrı-seçkilikdən bəhs edir. Bu hallar çox vaxt həyatın gedişatında, xüsusən də iş taparkən baş verir və insanın öz qabiliyyətlərini təkmilləşdirməsinə mane olur”.

Təxminən bir il öncə Sevil Süleymani ilə birlikdə İran coğrafiyasında digər dillərin tanınmasını tələb etmək üçün təkdilliliyə son kampaniyaya başlayan mədəni fəalı deyir: “Bu rəvayətlərin əhatə etdiyi başqa bir ölçüyə millətlərarası təhqirlər və cinsiyyətlə bağlı təhqirlər daxildir.”

Rəsuli davam edir: “Məsələn, əgər bir insan gilək ləhcəsinə malikdirsə və qadındırsa, dərhal həmin stereotip və cinsiyyət və etnik stereotiplə qarşılaşır, ərkəksə, ona qeyrətsiz deyilir. Başqa etnik qruplarda da vəziyyət eynidir. Bu yapısal irqçilik və təkdilli repressiya sistemi hər bir etnik qrup üçün dilinə, ləhcəsinə və hətta övladlarının adına bağladığı təhqir və aşağılama stereotipləri yaradıb”.

Bu mədəni fəal istifadəçilərin adlarının kökü üzə çıxan kimi irqçilik və ayrı-seçkiliklə üzləşmələri barədə danışdıqları bəzi rəvayətlərə istinad edir. Digərləri isə yazıb ki, ləhcəsi olmasa da, müəyyən etnik qrupdan olduqları müəyyən edildikdən sonra onlara din və baş kəsib-kəsməməsi ilə bağlı suallar verilib.

Bu saxta ittiham İslam Respublikası tərəfdarı qüvvələr tərəfindən 1980-ci illərdə kürd vətəndaşlarına qarşı istifadə edilmiş və onları daha da insanlıqdan salmaq və yatırtmaq üçün istifadə edilmişdir. Kürdüstanda İnqilab Keşikçiləri qüvvələrinin kürdpərəst vətəndaşları sıxışdırdığı bir vaxtda İranın mərkəzi şəhərlərində, xüsusən də Tehranda kürdlərin tənəkə ilə baş əsdiyi barədə çoxlu söz-söhbətlər yayılırdı!

Mənofarsi həştəglərindən tələbat nədir?

“Təkdilliliyə Son” kampaniyasının qurucularından biri olan Sevil Süleymani İranWire-a kampaniyanın əsas tələbi və “Monofarsi” həştəgi haqqında bunları deyib: “Biz təkdilliliyə son qoyulmasını və etnik, dil, dini və cinsi müxtəlifliyin qəbul edilməsini istəyirik. İran fərqliliklər ölkəsidir və onlar öz dillərini, dinlərini və cinsiyyətlərini hər kəsə sırımamalıdırlar”.

Möhsün Rəsuli bu kampaniyanın və “Monofarsi” həştəqinin əsas məqsədini qeyri-fars xalqlara qarşı ayrı-seçkilik haqqında maarifləndirmək və fars dili ilə bağlı onların hekayələrini və əzab təcrübələrini sənədləşdirmək hesab edir.

“Məqsədimiz çoxdilli cəmiyyətdə təkdilli sistemdə yaşamağın iztirabları haqqında danışmaq və maarifləndirmək idi. Bu rəvayətlər qarşısında çoxları fars olmayan xalqlara qarşı ayrı-seçkiliyi inkar edir. Buna görə də biz ayrı-seçkilik təcrübələrini sənədləşdirmək istədik. Bu təcrübələrin və qarşılaşmaların bankını əldə etmək üçün indi mənofarsi həştəgi ilə Twitter və başqa sosial şəbəkələrdə dərc olunan məzmunu bir linkdə toplayırıq. Təcrübə toplamağın başlanğıcında olsaq da, ümid edirik ki, bu məlumatları gələcəkdə tədqiqat və iş üçün hazırlaya biləcəyik.”

Rəsuli bəzi istifadəçilərin kampaniyaya və Mənofarsi həştəginə reaksiyalarına da toxunaraq deyir: “Həm kiberməkanda, həm də real dünyada separatizmdən söhbət gedir, məncə, bu, repressiyaya üçün bir çubuqdur. Ana dili və onun tədrisi insan hüququdur. Bu hüquq bir çox beynəlxalq müqavilələrdə tanınır. Hətta İslam Respublikasının konstitusiyasında 15-ci maddəyə əsasən ədəbiyyatın ana dilində tədrisi açıq şəkildə vurğulansa da, hətta o dərəcədə həyata keçirilməyib”.

Bu mədəni fəalı yekunlaşdırır:  “Biz mərkəzçi və milli dövlətini bir dil, bir din və bir etnik mənsubiyyət əsasında qurmuş totalitar qrupla üz-üzəyik. Ona görə də onun hakim hegemonluğunu devirməyə çalışan hər şey İran millətinə müxalifət kimi qiymətləndirilir”.