ABŞ-da keçirilən məhkəmə; İşgəncə, həbs və qətlə görə İslam Respublikasına qarşı şikayət

10 Mart 2021

İslam Respublikası bir çox cəhətdən dünyanın başqa heç bir siyasi sisteminə bənzəmir. Bu sistemin qırx iki illik fəaliyyəti xaricdəki xeyli sayda vəzifəli şəxsin mühakimə olunmasına və cinayət işlərinin açılmasına səbəb oldu. Məsələn dünyada rəsmi diplomatı məhkəmə tərəfindən bombalama cəhdində günahlandırıldığı və ya vətəndaşlarının bir sərnişin təyyarəsinin vurulması ilə əlaqədar onun ali məqamlar və Prezident kimi yüksək vəzifəli məmurlara qarşı şikayət etdiyi bir ölkə yoxdur.

Bununla yanaşı, İslam Respublikasının səlahiyyətliləri daima ya bu davranışlara haqq qazandırmağa çalışırlar ya da onları İslamın qorunması üçün bir müqəddəs şey və ya bir İslam tərzi hökumət olaraq qəbul edirlər. İranWire, “Müqəddəs Cinayətlər” adlı bir yazı serialda siyasi bir sistem olan İslam Respublikasının qeyri-adi xüsusiyyətləri və davranışlarından bəhs edir.

***

ABŞ-da İslam Respublikası və İrandakı hakim rejim səlahiyyətliləri etiketi ilə edilən şikayətlərin sayı; 10 mindən çoxdur. Məhkəmədən qəti qərar çıxarılan az sayda iş üçün, sanksiyaların qaytarılmasından əvvəl İranın ümumi neft gəlirinə bərabər olan 100 milyard dollardan çox təzminat qərarı verilib və İslam Respublikasının xaricdəki varlıqlarından ödənəcək.

ABŞ məhkəmələrində İslam Respublikasına qarşı davam edən işlərin sayı yalnız 2020-ci ildə 520 ədədə sahib idi ki, bunların da əksəriyyəti koronavirus epidemiyası səbəbindən geniş iş görülən bir il deyildi. Bu şikayətlərin bəzilərinə qəti hökm verilib, bəziləri ilkin mərhələdədir, bəziləri isə yeni qeydiyyata alınıb və məhkəmə prosesindədir.

Əksər işlər kollektiv şikayət şəklindədir; Bu o deməkdir ki, bir işdə birdən çox iddiaçı var. Məsələn, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun raketləri tərəfindən vurulan Ukrayna təyyarəsi qurbanlarının bəzi ailələrinin şikayəti Ayətullah Əli Xamenei və İslam İnqilabı Keşikçilərinin bir neçə yüksək rütbəli komandasının birgə şikayətidir.

Qeydiyyatdan keçmiş işlər çox müxtəlifdir; İrandakı işgəncə, taciz və əmlakına əl qoyma iddialarından qaçırma hadisələri və bombardman qurbanları və İraqdakı ABŞ qüvvələrinə hücum kimi terror aktları. Məsələn, müvəqqəti hökumətin sözçüsü və İranın İsveçdəki səfiri, inqilabın ilk aylarında ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyi rəsmiləri ilə əlaqə saxlamaq ittihamı ilə ömürlük həbs cəzasına məhkum edilmiş Abbas Əmir Entezamın uşaqları, şikayətlərində, həbsxanada olduğu müddətdə atalarını görə bilmədikləri üçün şikayət ediblər. Şikayətlərində, həbsxanada olduqları müddətdə atalarının edam olunması barədə şayiələrin davamlı yayılmasının ailənin uzun illər ruhi işgəncə çəkməsinə səbəb olduğunu bildirdilər.

İslam Respublikasının dəstəklədiyi İslami Cihad tərəfindən İsrail ərazisindəki bir İsrail turist avtobusunun bombalanması nəticəsində ölən bir tələbə qızın ailəsi və ya Kiş adasına gedərkən itkin düşən təqaüdçü FBİ agenti Bob Levinsonun həyat yoldaşı və uşaqları ya da Livandakı ABŞ hərbi bazasının yataq xanasında bombardman əməliyyatındakı qurbanların ailələri digər şikayət edənlər arasındadılar.

Şikayətçilər əsasən Amerikalılardır və bəzi İran əsilli Amerikalılar şikayətçilərin ən böyük qrupdur. Ayrıca, Amerika şirkətləri və fərdləri ilə işləyən və bu əməkdaşlıqdan zərər görənlər, İslam Respublikasını bu ziyana görə məsuliyyət daşıdığını deyirlər və Amerika məhkəmələrində İrana qarşı iddia qaldıranlardır.

ABŞ hökuməti tərəfindən İran vətəndaşlarına qarşı bəzi şikayətlər də verildi, bunların əksəriyyəti sanksiya qanunlarının pozulması və ya İslam Respublikasının lehinə sanksiyaları aşma cəhdləri ilə əlaqədardır. Bu şəxslərdən bəziləri ABŞ-da tutularaq mühakimə olunacaq; Bəziləri ABŞ-ın istəyi ilə başqa ölkələrdə tutularaq ABŞ-a təhvil verilib və İranda yaşayan üçüncü bir qrup ABŞ tərəfindən mühakimə olunur. İran daxilindəki bir siyasi fəal olan Abdullah Momeni, sanksiyaları pozduğuna görə Kanadada yaşayan iki İranlı ilə birlikdə kompüter dəstləri və qatar ehtiyat hissələri alıb İrana ixrac etdiyi üçün mühakimə olundu.

Bəzi hallarda, sanksiya qanunlarını pozduğuna görə tutulan şəxslər, İran İslam Respublikası tərəfindən tutulan bir Amerikalı və ya Amerikalı-İranlı ilə mübadilə yolu ilə dəyişdirildi və sərbəst buraxıldı. Bəzi insanlar İslam Respublikasındakı həbsxanalardan sərbəst buraxıldıqdan sonra və İslam Respublikasından ABŞ-a qayıtdıqdan sonra özbaşına həbs olunmalarından şikayətləndilər.

JCPOA nüvə anlaşması əsnasında o zamankı prezident Barack Obamanın rəhbərliyi, İslam Respublikası ilə məhkəmə davasıyla məhkəmədən kənarlaşdığını və təxminən 2 milyard dollar ödəməklə mübahisəyə son verdiyini açıqladı. ABŞ pulu İrana bir təyyarədə nağd şəkildə göndərdi və təyyarə Tehrana enişlə eyni vaxtda Evin Həbsxanasında saxlanılan bir neçə İranlı-Amerikalı ABŞ-a qaytarıldı. Obama administrasiyası Amerika vətəndaşlarının sərbəst buraxılması müqabilində pulu İslam Respublikasına vermədiyini söylədi, lakin İran Kəşfiyyat Naziri Mahmud Ələvi bir televiziya proqramında pulun alınması və məhbusların sərbəst buraxılması barədə ABŞ məmurları danışıqlara Ayətullah Xameneinin icazə verdiyini və kəşfiyyat agentləri bir ABŞ vətəndaşını tutaraq girov müqabilində sərbəst buraxdıqlarını söylədi.

Washington Post müxbiri Jason Rezaian və həyat yoldaşı Yeganeh Salehi, həmçinin İranlı rahib Səid Abedini, nağd pul dolu təyyarə gəldikdən sonra İranı tərk edə bilənlər arasında idi. ABŞ-a qayıtdıqdan sonra Rezaian və Abedini, özbaşına həbs olunmaları barədə İslam Respublikasına şikayət etdilər.

Hakim Richard Lyon, Jason Rezaianın həyat yoldaşı və anası lehinə qərar verdi və onlara 180 milyon dollar təzminat ödənməsi qərarını verdi. Hakim Lyon, Rezaianın 544 günlük həbs müddətində özbaşına yuxudan məhrum edildiyini, fiziki istismara məruz qaldığını, həyat yoldaşının iki ay həbs edildiyini, tibbi yardımdan məhrum edildiyini və hakim Abolghasem Salavati tərəfindən edama təhdid edildiyini bildirdi.

İslam Respublikası hökuməti ABŞ məhkəmələrinin bu şikayətlərə baxma səlahiyyətini tanımır və təzminat ödəmir. İddiaçılar İslam Respublikasının əmlakını tapdıqdan sonra ABŞ Prokurorluğundan müsadirə əmri almalıdırlar. İndiyə qədər çıxarılan 100 milyard qərardan 2 milyard dollara yaxın əmlak qəti şəkildə ələ keçirildi və bir neçə milyard dollar da ələ keçirildi və bu müsadirənin qurbanların və ya İslam Respublikasının mənafelərinə uyğunluğu mübahisə edilir.

iranwire