یازده، پنج، سیزده؛ آیا جمهوری اسلامی از «انتقام» اسماعیل هنیه پشیمان شده؟
بیش از یک هفته از ترور «اسماعیل هنیه» در تهران و تهدید مقام‌های جمهوری اسلامی در هدف قرار اسرائیل می‌گذرد، اما سپاه پاسداران دست به عملی کردن تهدیدات خود نزده است. دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی در نیویورک هم ابراز امیدواری کرده که پاسخ ایران در زمانی صورت گیرد که به مذاکرات آتش‌بس میان اسرائیل و حماس آسیب نزند. آیا جمهوری اسلامی پشیمان شده است؟
***
پس از ترور «اسماعیل هنیه»، رییس دفتر سیاسی «حماس» در تهران که برای مراسم تحلیف «مسعود پزشکیان» به ایران رفته بود، «علی خامنه‌ای» رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیامی اعلام کرد که «ما در این حادثه تلخ و سخت که در حریم جمهوری اسلامی اتفاق افتاده است، خون‌خواهی او را وظیفه خود می‌دانیم.»
حدود سه ماه پس از حمله موشکی و پهپادی سپاه به خاک اسرائیل، هرچند که عملیاتی نمایشی و نمادین بود، اما به‌نظر می‌رسید که جمهوری اسلامی دوباره آماده حرکتی مشابه می‌شود.
از آن به بعد مقام‌های ارشد نظامی از جمله سرلشکر «محمد باقری»، رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و سرلشکر «حسین سلامی»، به‌طور مرتب از در پیش بودن حملات سپاه پاسداران به اسرائیل گفتند. اما، این عملیات با گذشت بیش از یک هفته از ترور هنیه انجام نشده است. منابع مطلع دیپلماتیک به ایران‌وایر گفته‌اند که برخی از اعضای نیروی قدس شاخه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و حامیان حزب‌الله لبنان از تعلل در انتقام‌گیری جمهوری اسلامی ابراز ناخرسندی می‌کنند.
از زمان تهدید جمهوری اسلامی به هدف قرار دادن اسرائیل که در صورت وقوع دومین اقدام مشابه در کم‌تر از شش ماه از خاک ایران علیه اسرائیل خواهد بود، وزیر خارجه اردن، پس از دو تماس تلفنی با سرپرست وزارت خارجه ایران و بعد از ۱۱ سال از آخرین سفر چنین مقامی به ایران و دبیر شورای عالی امنیت ملی روسیه که وزیر دفاع پیشین آن کشور است در این مقام برای اولین‌بار به تهران سفر کردند.
رسانه‌های غیرایرانی در گزارش‌هایی که به‌طور رسمی تایید نشده، اعلام کردند که اردن گفته اجازه استفاده از حریم هوایی خود را برای حمله جمهوری اسلامی به اسرائیل نمی‌دهد و درباره سفر مقام روس اعلام کردند که «ولادیمیر پوتین» رهبر این کشور در پیامی به خامنه‌ای خواستار آن شده که هیچ هدف غیرنظامی مورد حمله جمهوری اسلامی قرار نگیرد.
جمهوری اسلامی هدف از این تهدید را هم «انتقام» کشتن هنیه در تهران اعلام کرده و هم ایجاد بازدارندگی نظامی در برابر اسرائیل که به‌نظر می‌رسد به‌طور کامل موازنه را به آن کشور باخته و حمله فروردین ۱۴۰۳ سپاه که به تلافی حمله موشکی منسوب به اسرائیل به کنسول‌گری جمهوری اسلامی در دمشق بود، نتوانسته بازدارندگی لازم را ایجاد کند.
در بررسی و تحلیل عملیات‌های موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی علیه مواضعی در کشورهای منطقه، مدت زمان آماده‌سازی هر عملیات یک شاخص مهم است که نشان‌دهنده پیچیدگی و میزان توانمندی نظامی سپاه در اجرای این حملات است.
عملیات اول در خاک سوریه ۱۱ روز طول کشید
اولین عملیات سپاه از این نوع که آن را «دفاع مشروع» می‌خواند، «عملیات لیلة القدر» است. اولین عملیات موشکی وسیع برون‌مرزی که در پاسخ به حمله تروریستی داعش به مجلس شورای اسلامی و آرامگاه روح‌الله خمینی انجام شد، در مدت ۱۱ روز آماده‌سازی و ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ انجام شد.
مدت زمان بیشتری برای این عملیات نیاز بود که احتمالا به‌دلیل پیچیدگی بیشتر آن و نیاز به هماهنگی‌های دقیق‌تر صورت گرفت. از این عملیات به عنوان یک عملکرد موشکی سپاه با موفقیت اندک و دقت کم یاد می‌شود. دست‌کم یکی از موشک‌های سپاه که از کرمانشاه شلیک شد در حوالی این منطقه فرود آمد.
سرتیپ «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده نیروی هوافضای سپاه بعدا به‌طور تلویحی این اتفاق را تایید کرد و گفت علی خامنه‌ای خواستار پرهیز از وارد شدن خسارت انسانی شده و خبر داد که در این مواقع سپاه چنین موشکی را از بین می‌برد.
واکنش ۵ روزه به آمریکا در کشتن قاسم سلیمانی
دومین عملیات موشکی برون‌مرزی سپاه از این دست مربوط به زمانی بود که مشهورترین فرمانده جنگی جمهوری اسلامی توسط آمریکا کشته شد. «عملیات شهید سلیمانی» که در واکنش به کشتن فرمانده وقت نیروی قدس علیه مواضع آمریکا در عراق و در میانه دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» انجام شد که بی‌شک در متشنج‌ترین دوره روابط جمهوری اسلامی و آمریکا در سال‌های اخیر انجام شد.
این عملیات ۵ روز پس از کشتن سلیمانی توسط نیروهایی آمریکا در حومه عراق انجام شد و طی آن سپاه پاسداران موشک‌هایی به بخش خالی از سکنه پایگاه هوایی «عین‌الاسد» عراق ارسال کرد که خسارات جانی در آن‌جا نداشت.
با وجود یک عملیات بی‌تلفات انسانی در عراق و علیه آمریکا، به علت باز بودن آسمان ایران به روی پروازهای مسافری، یک هواپیمای خطوط هوایی اوکراین با ۱۷۶ مسافر و خدمه هدف حملات موشکی سپاه قرار گرفت و همه افراد آن در دم در آسمان تهران کشته شدند. سپاه این فاجعه را «خطای غیرعمد انسانی» عنوان کرد و گفت اپراتور سامانه موشکی هواپیما را «موشک کروز آمریکا» تشخیص داده بود.
هواپیماهای اوکراینی اثری همچون مخفی‌کاری انفجار چرنوبیل در زمان اتحاد جماهیر شوروی داشت و منجر به سلب اعتماد عمومی به جمهوری اسلامی شد که طی سه روز هرگونه حمله به هواپیما را تکذیب می‌کرد، اما سرانجام زیر فشار کانادا و اوکراین به آن اعتراف کرد.
از نگاه منتقدان، عملیات شهید سلیمانی بیشتر به‌عنوان یک اقدام نمادین و تبلیغاتی برای مصرف داخلی طراحی شده بود تا یک واکنش نظامی موثر و محاسبه‌شده. این عملیات که تنها چند روز پس از ترور سلیمانی اجرا شد، به جای این‌که به تغییرات عمده‌ای در معادلات قدرت در منطقه منجر شود، تنها به افزایش تنش‌ها و نگرانی‌ها از آغاز جنگی بزرگ‌تر انجامید. بسیاری معتقدند که این حمله، بدون توجه به پیامدهای بلندمدت و بدون در نظر گرفتن منافع ملی ایران صورت گرفت.
این عملیات علاوه بر این‌که تنش‌ها میان ایران و ایالات متحده را به اوج رساند، بر روابط ایران با کشورهای همسایه و جامعه جهانی نیز تاثیر منفی گذاشت. حمله به پایگاه عین‌الاسد، نه‌تنها هیچ تلفات جانی برای نیروهای آمریکایی به همراه نداشت (اگرچه بعدا گزارش‌هایی از آسیب‌های غیرمرگ‌بار منتشر شد)، بلکه باعث شد ایران به‌عنوان یک بازیگر غیرمسوول و تحریک‌آمیز در عرصه بین‌المللی شناخته شود.
«وعده صادق» عملیات علیه اسرائیل طی ۱۳ روز
پس از این‌که در حمله‌ای منسوب به اسرائیل، این کشور حمله‌ای هوایی علیه کنسول‌گری جمهوری اسلامی انجام داد و بیش از ۱۰ فرمانده سپاه از جمله «محمدرضا زاهدی»، سرتیپ سپاه که در سرکوب اعتراضات در ایران و ظاهرا حمله حماس به اسرائیل در ۱۵ مهر ۱۴۰۲ نقش داشته، کشته شدند، جمهوری اسلامی برای اولین بار از داخل خاک ایران مواضعی از اسرائیل را هدف گرفت که مشابه حمله به عین‌الاسد صورتی نمایشی داشت.
آغاز حمله با تبلیغات فراوان از داخل ایران اعلام شد و چند ساعت طول کشید تا پهپادها و موشک‌های جمهوری اسلامی وارد حریم هوایی اسرائیل شود. پیش از این برخی از این پرتابه‌ها توسط نیروهای اردن، آمریکا و بریتانیا رهگیری و منهدم شده بودند و مابقی توسط سامانه «گنبد آهنین» اسرائیل دفع شد.
طول کشیدن ۱۳ روزه انجام این عملیات احتمالا به‌دلیل آماده‌سازی تعداد بالای موشک و پهپاد و هدف‌های متعدد آن بود.
به‌طور کلی، به‌نظر می‌رسد که هرچه بُرد و تعداد موشک‌های شلیک شده سپاه از نوع بالستیک بیشتر می‌شود، مدت زمان آماده‌سازی عملیات نیز طولانی‌تر شده است.
این نکته می‌تواند به دلیل نیاز به دقت بیشتر در هماهنگی و اجرای عملیات باشد که عمدتا از شهرهای غربی ایران انجام می‌شود. به نظر می‌رسد که نیروی هوافضای سپاه پاسداران در فرآیند آماده‌سازی تا اجرای عملیات‌های موشکی خود، با چالش‌هایی روبرو بوده است که برای غلبه بر آن نیاز به زمان غیرمتعارفی همچون دو هفته وقت است.
این چالش‌ها ممکن است شامل نقص در هماهنگی، مشکلات لُجستیکی و یا فشارهای سیاسی و نظامی خارجی باشد که بر راندمان و کارآیی این عملیات‌ها تاثیر منفی گذاشته‌اند. به‌طور مثال تلاش برای تشکیل جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد و سپس اطلاع و رایزنی با کشورهای مختلف و تبادل پیام با ایالات متحده و احتمالا ارسال پیام غیرمستقیم به اسرائیل هم ممکن است بر طولانی شدن این زمان اثرگذار باشد اما دلیل آن هرچه که هست از نظر نظامی بر موضوع «بازدارندگی» که هدف اول این دست عملیات است، اثر منفی گذاشته است.
حملات موشکی سپاه به مواضعی در خاک پاکستان در دی‌ماه سال گذشته منجر شد که ارتش پاکستان با قطع روابط چند ساعته با ایران دست به اقدام فوری نظامی مشابهی بزند و برای اولین‌بار در تاریخ ایران و پاکستان دو طرف یکدیگر را هدف نظامی قرار دهند.
مطول شدن عملیات‌های وعده داده سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی در مقایسه با عملیات‌های پدافندی و آفندی نیروی هوایی ایران در زمان جنگ ایران و عراق که در برخی از مواقع طی چند ساعت و با گستردگی مثال‌زدنی و موفقیت نهایی انجام شده، نشان می‌دهد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تحرک مورد نیاز برای ایجاد آن‌چه که مرتبا به آن استناد می‌کند یعنی «ایجاد بازدارندگی» تا چه حد کم‌توان و غیرموثر است. واکنش ایران به حمله ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ عراق فقط چند ساعت تا انجام طول کشید.
تهدید‌های سپاه درباره واکنش به ترور اسماعیل هنیه در تهران ممکن است که با توجه به تهدید خامنه‌ای، نهایتا انجام شود اما آن‌چه که مقصود از آن است یعنی بازدارندگی نه‌تنها در موارد پیشین حاصل نشده که باعث مشخص شدن نقاط ضعف و مخدوش‌شدن همان میزان بازدارندگی موجود شده است.
