یکی از درخشان ترین روزهای تاریخ آذربایجان 12 شهریور 1324 است. آن روز فرقه دمکرات آذربایجان با انتشار برنامه سیاسی خود اعلام موجودیت کرد و حدود سه ماه بعد حکومت ملی آذربایجان را برپا کرد.
با به قدرت رسیدن کودتاچیان علیه انقلاب مشروطیت به سرکردگی رضا خان و سیطره استبداد سیاه و بسیار خشن بر ایران، ضدیت علیه خلق های غیرفارس بویژه دشمنی و تحقیر علیه خلق ترک در آذربایجان و عموما ایران به سرلوحه برنامه پلید رضا شاه و سپس پسرش تبدیل شد. شهریور 20 رضا شاه به دلیل گرایش به هیتلر توسط انگلیس از کار برکنار شد و پسرش محمدرضا پهلوی را به جای وی نشاندند. حدود بیست سال بعد از اقتدار خاندان پهلوی فرصتی مناسب برای مبارزه جویی مردم آذربایجان و خلق ترک در ایران فراهم آمد و فرقه دمکرات آذربایجان با برنامه دقیق سیاسی اعلام موجودیت کرد تا بتواند از شرایط پیش آمده به مبارزه با استعمار داخلی و تحقیر علیه خلق ترک و تبعیض علیه آذربایجان بپردازد.
اقدام نخبگان سیاسی آذربایجان در تاسیس فرقه دمکرات آذربایجان، آمادگی و حمایت بی دریغ مردم از برنامه فرقه، حکومت ملی آذربایجان در 21 آذر پا به عرصه حیات گذاشت و با شادمانی و استقبال بی نظیر مردم، زحمتکشان و دهقانان در آذربایجان روبرو گردید و فرقه دمکرات آذربایجان در کوتاه زمان طبق برنامه سیاسی خود اصلاحات اساسی را در سطوح مختلف به انجام رساند.
اما همچنانکه میدانید، حکومت ملی آذربایجان درست بعد از یکسال حاکمیت با یورش وحشیانه ارتش پهلوی ها به هزیمت گرایید و فرقه دمکرات آذربایجان به دلیل از دست دادن حمایت خارجی و بویژه ایجاد تشتت و تزلزل در کادر رهبری آن به جای مقاومت علیه ارتش شاهنشاهی، به هر دلیل عقب نشینی به اتحاد شوروی آن زمان را برگزید. با عقب نشینی رهبران فرقه، موج قتل و جنایت علیه مردم آذربایجان توسط ارتش شاهنشاهی و مزدوران شاه فاجعهء بسیار وسیع و دردناکی در آذربایجان بوقوع پیوست. گفته میشود حدود 25 هزار انسان در آذربایجان جانشان را در این جنایت خاندان پهلوی از دست دادند.
در تحلیل تاریخ فرقه دمکرات آذربایجان، قلم ها، نقدها و بررسی ها چنین می نماید که گویا فرقه دمکرات آذربایجان دیگر در قید حیات نیست و آنچه که نوشته میشود، تنها و تنها حیات فرقه دمکرات آذربایجان در دوره یکساله حکومت ملی آذربایجان است. حال اینکه شکست حکومت ملی آذربایجان به معنی هزیمت و نابودی فرقه دمکرات آذربایجان نبوده و نیست. فرقه دمکرات آذربایجان بعد از عقب نشینی به اتحاد شوروی آن زمان، همچنان به حیات خود ادامه داده است. اما و متاسفانه بعد از شکست حکومت ملی آذربایجان و عقب نشینی فرقه دمکرات به شوروی، دیگر هرگز نشانی از فرقه دمکرات آذربایجان به مثابه یک حزب مستقل آذربایجانی دیده نمیشود و بالاخره رهبران فریب خورده فرقه دمکرات آذربایجان آن زمان به همراه حزب توده ایران در کنفرانس 1339 یعنی “کنفرانس وحدت” شرکت می کنند و خائنانه سند مستحیل شدن فرقه دمکرات آذربایجان در حزب مرکزگرای توده ایران را امضاء می کنند و از آن پس تنها چیزی که از فرقه دمکرات آذربایجان باقی می ماند نام خشک و خالی است که حزب مرکزگرا و شونیست توده ایران برای فریب فعالین سیاسی و مردم در آذربایجان از آن بهره میجوید و این بهره کشی تا همین امروز نیز ادامه دارد. دقیقا به همین دلیل است که نام فرقه دمکرات آذربایجان نه قبل و نه بعد حوادث سالهای 57/1356 دیگر به چشم نمی خورد . حزب توده ایران و استحاله شده های فرقه دمکرات آذربایجان بعد از حاکمیت دولت دینی توسط خمینی به حمایت از آن می پردازند و دستشان را به جنایت های رژیم ملایان آلوده میکنند.
اینک وقتی 12 شهریور آن سال را که فرقه دمکرات آذربایجان در طول سه ماه به تشکیل حکومت ملی در آذربایجان نائل آمد را با 12 شهریور این سال مقایسه می کنیم، این دو تاریخ هیچ شباهتی ندارد:
12 شهریور آن سال کل تشکیلات حزب توده در آذربایجان به فرقه دمکرات آذربایجان, یعنی فرقهای که با حمایت مردم دولت ملی آذربایجان را تشکیل داد، پیوست، و اما 12 شهریور این سال چند تودهءایی “فرقه دمکرات آذربایجان” را تحت نام به اصطلاح “کمیته ایالتی حزب توده” می شناسند، سالی – ماهی دور هم جمع میشوند و برای هم خاطرات شصت و اندی سال پیش را تعریف میکنند و با خوردن چایی و شیرینی به جلسه خود پایان میدهند. 12 شهریور آن سال رسمی شدن زبان ترکی در آذربایجان تثبت گردید و کودکان در مدت یکسال به زبان مادر خود تحصیل کردند و اما در 12 شهریور این سال نمایندگان فرقه دمکرات آذربایجان با مراجعه کنندگانش آنهم در باکو به زبان فارسی سخن میگویند! در 12 شهریور آن سال رهبری فرقه یعنی سید جعفر پیشه وری برای تشکیل دولت ملی در آذربایجان اقدام کرد و اما در 12 شهریور این سال رهبر بسیار کهنسال فرقه دمکرات با عناصر حزب توده ایران محاصره شده است و حتی امکان گفتگوی مستقل با مراجعه کنندگان به فرقه دمکرات آذربایجان را نیز ندارد. گویا حزب توده ایران در نظر دارد با پایان عمر رهبر کنونی فرقه دمکرات آذربایجان، یک فاتحه نیز به نام خشک و خالی فرقه دمکرات آذربایجان (درواقع کمیته ایالتی حزب توده) بخواند و میخ آخر را به تابوت فرقه دمکرات آذربایجان بکوبد!
ما، در اتحاد دمکراتیک آذربایجان تاریخا سیاست ادغام فرقه دمکرات آذربایجان در حزب مرکزگرا و شونیست توده ایران را سیاستی در جهت نابودی نام فرقه دمکرات آذربایجان و بی حقوقی مردم آذربایجان و خلق ترک ارزیابی میکنیم و اقدام رهبران آن زمان فرقه دمکرات آذربایجان را که در کنفرانس وحدت با حزب توده ایران شرکت کرده و مفاد آن را تایید کرده اند عملی خائنانه به آذربایجان و خلق ترک میدانیم و بر این باوریم که رهبران فرقه دمکرات آذربایجان که به کنفرانس وحدت با حزب توده ایران صحه گذاشتند نه از فلسفه تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان چیزی میدانسته اند و نه از درد و رنج خلق ترک و سیاست استعماری دولت ایران علیه آن خلق خبر داشته اند. شایان ذکر است که حزب توده ایران خود باورمند به سیاست استعمار داخلی علیه خلق های غیرفارس ساکن در ایران است و لذا پیوستن فرقه به حزب توده ایران همسان شدن با سیاست ضد بشری استعمار داخلی علیه خلق های غیرفارس و بویژه خلق ترک در ایران بوده است. وضعیت کنونی و فلج فرقه دمکرات آذربایجان بعد از پیوستن به حزب توده ایران دلیل بسیار محکمی از باورمندی حزب توده ایران به یک نظام مرکزگرا و شونیست در ایران است که فرقه دمکرات آذربایجان که در بیش از هفت دهه از عمر سیاسی خود ۱۸۰ درجه از آرمانها و فلسفه پیدایش خود که در منشور ۱۲ شهریور متجللی است فاصله گرفته و به فراموشخانه تاریخ سپرده شده است!.
البته امیدمان را بکلی از دست نداده ایم. امیدمان به بعضی از آن کادرهایست که همچنان به فلسفه تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان آگاهند و در تلاشند تا فرقه دمکرات آذربایجان را به یک حزب سیاسی مستقل برای آذربایجان تبدیل کنند. اتحاد دمکراتیک آذربایجان از هیچ کوششی برای بازگشت فرقه دمکرات آذربایجان به فلسفه وجودیش که در بیانیه 12 شهریور آمده است کوتاهی نخواهد کرد. همچنانکه امروز حزب دمکرات کردستان ایران , همرزم فرقه دمکرات آذربایجان , فعالانه در میدان فعالیت سیاسی است ما نیز آرزومندیم که فرقه دمکرات آذربایجان به مسیر اصلی مبارزه برای آذربایجان و خلق ترک بازگردد و 12 شهریوری دیگری برایش رقم زده شود…
به امید آنروز
اتحاد دمکراتیک آذربایجان – بیرلیک
۱۰ شهریور ۱۴۰۱
(۱ سپتامبر ۲۰۲۲)