عیرق و عیرقچیلیک
تاریخده معین دؤوره قدر عیرق بیولوژی بیر فئنومئن حساب اولونوردو. بو مؤوضو، دابلیو. ای .بی. دو بویس و قوام آنتونی آپیا کیمی عالیم‌لرین یازدیغی عیرق‌لرین دانیشماسی (The Conservation of Races (1897),)، تاماملانمامیش آرقومنت: دیو بویس و عیرق ایللوزییاسی (توهم)( The Uncompleted Argument: Du Bois and the Illusion of Race (1985))، آتامین ائوینده: مدنیت فلسفه‌سینده آفریقا (In My Father’s House: Africa in the Philosophy of Culture (1992)) و دیگر اثرلر عیرق و عیرقله باغلی مسئله‌لری آنلاماق اوچون یئنی ایستیقامت وئرمه‌یه باشلادی. بو ایدئیا هم سوسیال موناسیبت‌لری، هم ده سوسیال-ایقتیصادی برابرسیزلیگی و عدالتسیزلیگی باشا دوشمک اوچون تامامیله یئنی بیر یول آچدی.
بیولوگییا، سوسیولوگییا، آنتروپولوگییا، دی ان ای و ژنتیک ساحه‌لریندن گلن و گون‌به‌گون آرتان دلیل‌لری سایمایاراق، عیرقین سوسیال بیر قورولوش اولدوغو بدبختجه‌سینه هله ده بیر موباحیثه مؤوضوعسودور. بو یازیدا، من قیساجا ایضاح ائتمه‌یه چالیشاجاغام کی، عیرق سوسیال بیر قورولوش اولسا دا، چوخ رئال و ضررلی تأثیرلره مالیکدیر.
سوسیال قورولوش ندیر و یا بیر شئی‌ین سوسیال شکیلده قورولماسی نه دئمکدیر؟ دونیامیزدا بوتون جانلی‌لارین وارلیغی‌نین اساسینی یارادان معین قانون‌لار وار. بونلارا زامان، فضا، اکسیژن و هیدروژن کیمی ائلئمئنت‌لر، یئر چکیمی، حیوان‌لار، سئوگی، آغری، و عایله داخیلدیر. اینسان‌لار اولماسالار بئله، بو آنلاییش‌لار دونیادا مؤوجود اولاجاقدی.
آنجاق بعضی شئی‌لر وار کی، اینسان‌لار و اجتماعی قوروجولوق اولماسایدی، مؤوجود اولمازدی. بونلارا حکومت‌لر، مکتب‌لر و خسته‌خانالار کیمی قوروم‌لار، دین، ائولیلیک، و جینسیت کیمی آنلاییش‌لار داخیلدیر. حتی یاخشی و پیس آنلاییش‌لارینی دا اینسان‌لار یارادیبلار. میمون‌لار یا دا آت‌لار یاخشی و یا پیسین نه اولدوغونو باشا دوشمور، اما سئوگی‌نین و آغری‌نین نه اولدوغونو باشا دوشورلر. آری‌لار واختی درک ائده بیلیرلر، اما اونلارین قولوندا ساعات‌لاری یوخدور. ممه‌لی‌لردن باشلایاراق، بیر چوخ حیوان‌لارین سئویلن بیرینین ایتکیسینه یاس توتدوقلاری موشاهیده اولونور، لاکین تانری مرکزلی ریتوال‌لار(مراسیم‌لر) کئچیرمیرلر.
اینسان شعورونون یاراتدیغی ایدئولوگییالار آراسیندا عیرق ده وار. اینسان‌لارین دری رنگی، اوز خصوصیت‌لری و حتی کلّه فورماسی کیمی فیزیکی خصوصیت‌لرینه گؤره عیرقی کاتئقورییالارا بؤلونمه‌سی‌نین هئچ بیر علمی اساسی یوخدور.
ژنتیک اوزره تدقیقات‌لارین آرتماسی ایله آیدین اولدو کی، بیر اینسانین «عیرقینی» دیگریندن فرقلندیرن دقیق سرحدلر یوخدور. دونیانین موختلیف یئرلری‌نین تام ژئنوم‌لارینین تدقیقی گؤستریر کی، حتی آفریقا و آوروپا آراسیندا مثلاً، هئچ بیر موطلق ژنتیک فرق یوخدور. دی ان ای و ژنتیک علمی ده آشکار ائتدی کی، عمومی اولان هئچ بیر ژن و یا ژن‌لر چوخلوغو یوخدور کی زنجی ژن‌لری، چینلی ژن‌لری و یا تورک ژن‌لری دئیه بؤله بیلک. بو، اینسانین ایجاد ائتدیگی بیر صینیفلندیرمه سیستئمیدیر.
طبیعی علمی معلومات‌لاری نظره آلمادان بئله، عیرقین کؤورکلیگینی و داوامسیزلیغینی گؤرمک اولار. بونو موشاهیده ائتمک اوچون ساده‌جه تاریخ بویو دونیاداکی فرقلی عیرق و عیرقچیلیک تجروبه‌لری حاقیندا اوخوماق کافی‌دیر. گلین عیرق و عیرقچیلیک آنلاییشی‌نین سیاسی ماراق‌لارا خیدمت ائتمک اوچون نئجه دییشدیگینی و مانیپولیاسییا(دستکاری) ائدیلدیگینی بیرلیکده گؤرک.
تأسف کی، کریمینولوگییانین(جرم‌شوناسلیغین) تمل داش‌لارینی آتان و بو علمین آتاسی کیمی تانینان چزاری لومبروزو، ۱۹-جو عصرده محبوس‌لارین کلّه و اسکلت‌لرینی تدقیق ائدیردی. او جینایتکارلارین یا دا پیس اینسان‌لارین بیر “عیرقی” اولدوغونو ادعا ائدیردی و اونون ایشی اینسان‌لاری کرانیال فورمالارا گؤره تصنیف ائتمه‌یه یؤنه‌لیردی. او، همچینین اینانیردی کی، قادین‌لارین کلّه سوموک‌لری داها کیچیک و فرقلی اولدوغوندان، اونلار داها آز اینکیشاف ائدیبلر. بو، ایتالیا سیاستینده حتی ارثی اساسدا اینسان‌لاری هدف آلان خصوصی بیر پلیس سیستئمی یاراتماق اوچون ایستیفاده ائدیلمیشدیر. نتیجه‌ده، لومبروزو عیرقی کلّه‌ده آختاریردی، دری رنگینده و یا گؤزده یوخ.
۱۹-جو عصرین اورتالاریندا ایرلندلی‌لر و داها سونرا جنوب-شرقی آوروپالی‌لار، شمالی آمئریکایا کؤچ ائتمه‌یه باشلایاندا، اونلارین دری رنگلری‌نین «آغ» اولماسینا باخمایاراق، اونلار دا اینگیلیس‌لردن فرقلی و آشاغی عیرق حساب اولونوردولار. بو دفعه سیاست دیکته ائدیردی کی، بو اینسان‌لارین عینی دری رنگینه، اوز جیزگی‌لرینه صاحیب اولوب-اولماماسی‌نین و دونیانین عینی بؤلگه‌سیندن گلیب-گلمه‌مه‌سی‌نین عیرقه هئچ بیر تأثیری یوخدور.
رواندادا توتسی و هوتو موناقیشه‌سی عیرقی زمینده ایدی. آنجاق، آوروپا کولونیست‌لرینین سیاستی و موداخیله‌سی باشلایانا قدر اورادا عیرق‌لر آراسیندا هئچ بیر تاریخی فرق قویولمامیشدی. ماراقلیدیر کی، بیر اینسانی توتسی و یا هوتو ائد‌ن اونلارین آراسینداکی بو فرق عیرقه گؤره دئییل، داها چوخ ایقتیصادی اساسا باغلی ایدی. رواندادا “هوتولار” اکینچیلیکله مشغول اولان اینسان‌لار، “توتسی‌لر” ایسه حیواندارلیقلا مشغول اولان اینسان‌لار ایدی. آغلیما گلن سوال بودور کی، رواندا هئچ واخت ایشغال ائدیلمه‌سیدی و آج‌گؤز غرب قاریشماسایدی، بو «عیرقه» اساسلانان سوی‌قیریم هله ده باش وئرردی‌می؟
عیرق ایدئیاسی اویدورما اولسا دا، اونون نتیجه‌لری چوخ رئالدیر. سوسیال علم اینسان‌لاری عیرقچیلیگین یارانماسی و پروسئسینی داها یاخشی باشا دوشمک اوچون عیرقلشمه (racialization) یا دا عیرقین فورمالاشما نظریه‌سی (Racial Formation Theory) تئرمینینی ایشله‌ییب حاضرلاییبلار. بو نظریه موباحیثه ائدیر کی عیرقلشمه پروسئسی بویونجا، بعضی قروپ‌لار منفی داورانیش‌لار و خصوصیت‌لرله علاقه‌لندیریلیر. بو خصوصیت‌لر فیزیکی و یا مدنی اولا بیلر.
بو دؤور معین قروپ‌لارین اؤزگه‌لشمه‌سینه سبب اولور و بو قروپ‌لار آرتیق نورمانین بیر حیصه‌سی کیمی قبول ائدیلمیر. اونلار دومینانت قروپدان تجرید و یادلاشما ایله اوزله‌شیرلر. بو پروسئس «عیرقیلشمه» آدلانسا دا، بو، تکجه دری رنگینه و یا دیگر فیزیکی فرق‌لره گؤره آیریسئچکیلییه عایید ائدیلمیر. عیرقلشمه صینیف، جینس، جینسیت، دین و سوسیال، سیاسی و ایقتیصادی برابرسیزلیک یاراتماق مقصدیله اینسان‌لاری ائتیکئتله‌مک اوچون ایستیفاده ائدیلن هر بیر کاتئقورییایا اساسلانا بیلر.
تانینمیش عیرقلشمه نومونه‌لری آراسیندا ۱۱ سئنتیابر حادیثه‌لری ده وار. بو حادیثه‌نین نتیجه‌لرینی تحلیل ائدرکن، موسلمان‌لارین عیرقیلشدیریلدیگینی، میللی تهلوکه‌سیزلیک مسئله‌سی و تئررور تهلوکه‌سی ایله علاقه‌لندیریلدیگینی گؤروروک. موسلمان‌لار و عرب‌لر ائتنیک منسوبیتیندن و اینانج‌لاریندان آسیلی اولمایاراق بین‌الخالق ایجتیماعیتین اکثریتینده هدفه و تهلوکه‌یه چئوریلدیلر. بو پروسئس «موسلمان» و «عرب» سؤزلرین بیرلیگینه دایر خالق آراسیندا یانلیش بیر اینانجین یارانماسینا سبب اولدو. بو ایسلام و موسلمان‌لارین دینی باخیش‌لاردان داها چوخ عیرقی تئرمین‌لرله قبول ائدیلمه‌سی ایله نتیجه‌لندی (“یهودی” سؤزونون بو دینه اعتیقاد ائد‌ن بوتون قروپ‌لارا عایید ائدیلمه‌سینه و ائتنیک منسوبیت کیمی ایستیفاده‌سینه بنزر).
گئتدیکجه «موسلمان» و «عرب» بیر-بیرینین عوضینه ایستیفاده اولونماغا باشلادی و خصوصی اولاراق عرب و یا موسلمان گؤرونن و سسله‌نن شخص‌لری هدف آلان آیری‌سئچکیلیک و آلچالدیلما دالغاسی یارادیلدی. موختلیف اؤلکه‌لره، دین‌لره و ائتنیک قروپ‌لارا منسوب اینسان‌لار بیر عیرق حساب ائدیلیب، هر عرب، موسلمان و هر موسلمان، عرب گومان ائدیلمه‌یه باشلادی. بوندان علاوه، عرب تئرمینی‌نین اؤزو بئله یئر کوره‌سینده یاشایان بؤیوک، موختلیف قروپا وئریلن آددیر. دونیادا موسلمان اولمایان عرب‌لریمیز وار، عرب اولمایان موسلمان‌لاریمیز وار. آفریقادا یاشایان عرب‌لر سوسیال، مدنی و لینقویستیک(دیلچیلیک) باخیمدان لئوانتداکی (مشریق) عرب‌لردن چوخ فرقلیدیرلر. لئوانتداکی عرب‌لر، الاحوازداکی عرب‌لردن فرقلیدیرلر.
بو ایجماع‌لارا قارشی آیری‌سئچکیلیگین بو فورماسی ائتنیک آیری‌سئچیلیک، ایسلاموفوبییا و کسئنوفوبییا(بیگانه هراسی) کیمی پراکتیکالاری دا احاطه ائتسه ده، هله ده عیرقلشمه حساب اولونور. بو چرچیوه‌ده عیرق و عیرقچیلیک ایندیکی ایراندا یاشایان گونئی آذربایجان تورک‌لرینه قارشی دا آیری‌سئچکیلیک تطبیق ائدیلیر. ایراندا چوخلو موختلیف ائتنیک تورک‌لر یاشاییر. گونئی آذربایجان تورک‌لرینین دیلی و مدنیتی قاشقای تورک‌لریندن فرقلیدیر.
لاکین، بوتون آزلیق‌لارلا پایلاشدیغیمیز شئی فرقلی اولماغیمیزدیر. بیز، حاکم دؤولتدن فرقلی بیر دیلده دانیشیریق و یالنیز بو سببدن تهلوکه اولاراق گؤرولوروک. چوخ آدام فارسلا تورکو صرف دری رنگی یا اوز فرقلیلیگینه گؤره آییرا بیلمز. آما دیل، شیوه، و کولتورونه گؤره فرقلندیره بیلر. اوندا بئله چیخیر کی، دیلیمیز و مدنیتیمیز الیمیزدن آلینارسا، اوندا داها تورکله فارس آراسینداکی فرقی آییرا بیلمه‌یه‌جه‌ییک. اگر موغامچی‌لاریمیز، آشیق صنعتکارلاریمیز داها موسیقی ایستئحصال ائدیب کونسئرت وئره بیلمیرلرسه، اوندا بیز مدنیتیمیزی ایتیرمیش اولاریق. کوچه‌لریمیزین آدی دییشدیریلسه، آددیم‌لاریمیز و تجروبه‌لریمیز سیلینسه، داها اؤیرنه‌جه‌ییمیز تاریخیمیز اولمایاجاق. اگر آنا دیلیمیزده مکتب‌لریمیز یوخدورسا، بیز آرتیق «باشقا» دیلده دانیشا بیلمریک. هامی‌نین فارسجا دانیشدیغی ایراندا، سیزی فرقلی ائد‌نی ایتیرجکسینیز و سیزده فارسلاشاجاقسینیز. چونکی فرقلی اولماق تهلوکه‌دیر و حکومت اونلارین قان اممه‌سینه مانع اولاجاق هئچ بیر شئیه ایجازه وئرمک ایسته‌میر.
