سالروز درگذشت چنگیز آیتماتوف، یکی از نوابغ ادبیات ترک
سیزده قرن پیش ترکهای قارلوق و خلفای عباسی، در ساحل رود تالاس با چینی‌ها جنگیده، پیروزی بزرگی بدست آوردند که باعث تثبیت اقتدار ترکها و مسلمانان و عقبگرد همیشگی چینی‌ها شد و رود تالاس را شهره تاریخ کرد. دوازده قرن بعد در خانواده مردی قرقیز و زنی تاتار در ساحل تالاس، پسری بدنیا آمد که بیش از آن جنگ بر شهرت تالاس افزود. آن پسر یکی از نوابغ ادبیات ترک چنگیز آیتماتوف بود و امروز سالروز درگذشت اوست.
مادر چنگیز هنرمند تئاتر بود. پدرش دولتمرد برجسته قرقیزها بود که سال 1937 گرفتار تصفیه‌های استالینی شده، به اتهام وطندوستی تیرباران شد و چنگیز ترکیبی از وطندوستی پدر و هنرمندی مادر شد. چنگیز رمانهایی مانند جمیله، اولین درناها، آل یازمالیم، کشتی سفید و ماناسچی با صدای رعد را به زبان ترکی قرقیزی و آثار دیگرش را به زبان روسی نوشت. آثار او به 176 زبان ترجمه شد که از میان آنها رمان جمیله شهرتی جهانی یافته و داستان مانقورت در آذربایجان ما، دلها را تسخیر کرد.
حضور اساطیر ترکها در متن داستان شاخصه اصلی آثار چنگیز است و رمانهای او اسطوره‌ها، افسانه‌ها و داستانهای شفاهی ما را نه بطرزی باستانی و کهن، بلکه در زمینه‌ای جدید و معاصر بازآفرینی کرده‌اند که ماناسچی با صدای رعد، سیب زرین و قصه‌هایی از استپها و کوهها شاهدی بر این مدعا هستند. ادغام انسان و طبیعت در همدیگر ویژگی دیگر آثار اوست و کتابهای بید روسری سرخ من، توپراق آنا، گذرگاه صعب، قله فوجی‌یاما، زمان ریزش کوهها (یا نامزدی ابدی)، ابری که از چنگیزخان قهر کرد، آنا تارلا و چوپان قرقیز گواه این درهم تنیدگی انسان و طبیعتند. حیوانات نیز عناصر ثابت آثار چنگیزند و نویسنده در کتابهایی مانند رویاهای ماده گرگ (یا چوبه دار)، الوداع گولساری، اولین درناها و سگی که در ساحل میدوید، از دریچه چشمان حیوانات به طبیعت و دنیای انسانها نگاه میکند.
چنگیز سه پسر و یک دختر دارد که عسکر سیاستمدار و وزیر خارجه قرقیزستان بود، سانجار نویسنده است و ائلدار و خواهرش شیرین فیلمسازند و شرکتی برای ساخت فیلم سینمایی، مستند و سریال در ترکیه دارند. این نادره ادبیات در 79 سالگی و هنگام تهیه فیلمی با موضوع رمان «روزی به درازای یک قرن» در شهر قازان تاتارستان، به نارسایی کلیه مبتلا شده، بعد از انتقال به نورنبرگ آلمان با زندگی وداع کرد و همسرش ماریا سال گذشته در 79 سالگی و در اثر کرونا درگذشت.
