بارین عباسی: تاریخچه و علل نام‌گذاری روز جهانی کودکان
ماهنامه خط صلح – در کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد، به افرادی که زیر هجده سال تمام باشند کودک گفته می‌شود؛ مگر این‌که مطابق قانون حاکم بر آن شخص، سن کم‌تری برای رشد او مقررشده باشد. کودکان، سرمایه‌های آینده‌ی جامعه و هم‌چنین آسیب‌پذیرترین گروه در هر جامعه‌ای به‌حساب می‌آیند. آنان برای رشد و پیشرفت خود، نیازها و حقوقی دارند که باید به‌درستی به آن پرداخت و از نیازهای آن‌ها نباید به‌سادگی عبور کرد. با توجه به نقش چشمگیر خانواده در رشد شخصیت کودک، پیش از همه، خانواده و سپس جامعه باید این حقوق را به‌خوبی بشناسند و خود را موظف به رعایت حقوق کودکان بدانند. روز جهانی کودک بهانه‌ای برای ورود به جهان کودکان است؛ برای ورود به این جهان باید آگاهی‌های خود را فراموش کنیم و با ناآگاهی‌های کودکانمان همراه شویم. کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند. کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آن‌ها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد. هم‌چنین هیچ کودکی نباید مورد تبعیض قرار گیرد.
هدف از روز جهانی کودک این است که در مقابل خشونت در برابر کودکان بایستیم و برای رسیدن به حق و حقوق کودکان تلاش کنیم و بتوانیم توجه جامعه را به کودکان جلب کنیم؛ که این روز تنها برای جشن گرفتن و شادی کردن نیست بلکه به این دلیل است که بتوانیم به افرادی که در سراسر دنیا خشونت، استعمار و تبعیض را تجربه کرده‌اند آگاهی بخشی کنیم. در برخی کشورها کودکان به عنوان کارگر مورداستفاده قرار می‌گیرند که در ایران هم کودکان کار داریم یا در برخی کشورها کودکان مشغول درگیری‌های مسلحانه در خیابان هستند.
روز جهانی کودک، از سوی سازمان ملل متحد از سال ۱۹۵۴، ۲۰ نوامبر نام‌گذاری شده است. روز جهانی کودک در حدود ۵۰ کشور جهان از جمله سی ایالت از ایالت‌های آمریکا گرامی داشته می‌شود. کشورهای جهان بنا بر ریشه‌های فرهنگی خود، یک روز خاص را به‌عنوان روز کودک در نظر گرفته‌اند و به اشکال مختلف برای تجلیل از کودکان یک روز را گرامی می‌دارند. در چین، ویتنام، روسیه و بسیاری از کشورهای بلوک شرق سابق روز جهانی حمایت از کودکان به عنوان روز کودک در تاریخ اول ژوئن جشن گرفته می‌شود. این مناسبت در برخی کشورها از جمله نیوزلند در اولین یکشنبه‌ی ماه مارس، فلسطین پنجم آوریل، تایوان و هنگ گنگ چهارم آوریل، ترکیه ۲۳ آوریل، بنگلادش ۱۷ مارس، کره جنوبی و ژاپن پنجم مه، اسپانیا و انگلیس دومین یکشنبه‌ی ماه مه و در هند نیز در روز استقلال هند که ۱۴ نوامبر است برگزار می‌شود. هم‌چنین در برخی از کشورهای ذکر شده -اعم از ترکیه-، این روز به‌طور رسمی تعطیل ملی اعلام شده است. در ایران کنونی نیز مصادف با ۲۹ آبان روز کودک جشن گرفته می‌شود؛ تاریخی که برابر با همان ۲۰ نوامبر، یعنی روز جهانی کودک در تقویم سازمان ملل متحد است.
ایده‌ی برگزاری روز جهانی کودک، به «کنفرانس جهانی برای رفاه کودکان» بازمی‌گردد که در ماه اوت سال ۱۹۲۵ در ژنو برگزار شد. در این کنفرانس، نمایندگان ۵۴ کشور گردآمده بودند تا منشوری در دفاع از حقوق کودکان تصویب کنند. این نشست جهانی برای رفاه کودکان نام‌گذاری شد. بر اساس پیمان‌نامه‌ی مربوط به این کنفرانس، به نیازهای معنوی کودکان، نبود فقر برای کودکان، حمایت از کودکان کار و هم‌چنین رفاه و آسایش کودکان موردتوجه بوده است.
اما تاریخچه‌ی روز جهانی کودک، به‌طور رسمی به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد: با شروع جنگ جهانی دوم، میلیون‌ها کودک در سرتاسر جهان گرفتار رنج‌ها و محدودیت‌های بی‌پایان شدند. هزاران کودک جان سپردند، صدها هزار کودک در بمباران‌های شهرها و مراکز غیرنظامی دفن شدند و صدها هزار کودک معلول و بی‌سرپرست و بی‌خانمان از آتش ویرانگر جنگ بر جای ماندند. سازمان آمریکایی برای رفاه کودکان، در سال ۱۹۵۲ سازمان ملل متحد را فراخواند تا روزی را به عنوان روز جهانی کودک برگزار کند. بر اساس مصوبه‌ی جهانی سازمان ملل، کشورهای مختلف یک روز را به نام کودک انتخاب کرده و همه‌ساله آن روز را باهدف آگاه کردن جامعه به مسائل کودک جشن می‌گیرند. در ۲۰ نوامبر ۱۹۵۹، سازمان ملل متحد بیانیه‌ی حقوق کودک را تصویب کرد و سازمان ملل متحد پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک را در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ به تصویب رساند.
کودکان کار یکی از مشکلاتی است که در ایران با آن مواجه هستیم؛ که به دلیل گسترش شهرنشینی، تورم، فقر و مشکلات اقتصادی، بیکاری، روزبه‌روز به کودکان کار افزوده می‌شود. به همین سبب بسیاری از این کودکان نان‌آور خانواده‌هایشان می‌شوند. از دلایل دیگر آن والدین معتاد و کسانی هستند که توسط والدین خود مورد آزار جسمی قرارگرفته‌اند و بیش‌تر به کار دست‌فروشی مشغول هستند. پدیده‌ی کودکان کار و خیابان یکی از معضلاتی است که گریبان‌گیر بسیاری از شهرهای بزرگ در جهان معاصر است و امروزه از آن به‌عنوان تراژدی شهری یاد می‌شود. این معضل عمدتاً در کلان‌شهرها و شهرهای نسبتاً بزرگ جوامع درحال‌توسعه رو به گسترش است. این کودکان ساعات زیادی از شبانه‌روز را یا گاهی تمام آن را به‌صورت موقت یا دائمی برای مدتی نامشخص خارج از نهادهای اجتماعی مانند خانواده و مدرسه به‌قصد کار و یا دوری از خانواده در خیابان به سر می‌برند؛ که عوارض ناشی از کار کردن در خیابان‌ها می‌تواند از خشونت و بزهکاری تا آزار جسمی و جنسی را در بربگیرد. مزد اغلب کودکان کار آن‌چنان کم و ناچیز است که حتی برای رفع نیازهای اصلی زندگی کفاف خرج آن‌ها را نمی‌دهد. اکثر مواقع حتی آن حقوق ناچیز را هم به خود کودک نمی‌دهند؛ یا پدر و مادر کودک یا دیگر اعضای خانواده دریافت می‌کنند. هم‌چنین فرمان‌برداری و انعطاف‌پذیری کودک کار از دیگر اشخاص بیش‌تر است. از طرفی در اکثر موراد این کودکان در مکان‌هایی مشغول به فعالیت هستند که مجوز کار نداشته و غیرقانونی هستند. در نتیجه به علت عدم نظارت نهادی بر آن فعالیت، کار کودک نیز از شرایط نامطلوبی رنج می‌برد.
ناگفته پیداست که همه‌گیری کووید۱۹، علاوه بر تاثیرات بسیار بر سایر گروه‌های سنی، بر زندگی کودکان نیز تاثیرات منفی فراوانی گذاشته است. وبسایت یونیسف به این موضوع اشاره نموده و تاکید کرده که این همه‌گیری بار دیگر نشان داد که چگونه نابرابری بر حقوق هر کودک تأثیر می‌گذارد. هم‌چنین یونیسف باور دارد که این همه‌گیری نگرانی‌هایی را در مورد سلامت روانی نسلی از کودکان ایجاد کرده است که باید آن را جدی گرفت.
