نفس‌های تنگ بتن‌شهرِ تبریز؛ تداوم آلودگی هوا در پنجمین روز متوالی
«میانگین شاخص کیفیت هوای تبریز امروز شنبه (سیزدهم دی)، برابر با ۱۵۷ بوده و برای همه گروه‌های سنی ناسالم است.»
این بخشی از اطلاعیه منتشرشده از سوی اداره محیط‌زیست آذربایجان شرقی است که برای پنجمین روز متوالی تکرار می‌شود. این سازمان در اطلاعیه خود به افراد مبتلابه بیماری‌های قلبی و ریوی، زنان باردار و شیرده، سالمندان و کودکان توصیه کرده است از فعالیت طولانی و سنگین و ورزش کردن در محیط‌های باز خودداری کنند.
رئیس گروه پیش‌بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان شرقی نیز پیش‌بینی کرده است «با توجه به تداوم پایداری و تشدید آلودگی هوا، غلظت آلاینده‌های جوی تا دوشنبه» هفته جاری ادامه داشته باشد.
آلودگی هوای کلان‌شهر تبریز منحصر به چند روز اخیر نیست. سال‌هاست این شهر درگیر معضل آلودگی هوا است. در فصل زمستان اما آلودگی هوا شدت بیشتری می‌گیرد. در اکثر روزهای زمستان دورنمای کوه‌های سرخ‌فام عینالی در شمال، جای خود را به آسمان سربی تبریز می‌دهد.
آلودگی هوای تبریز عوامل متعدد انسانی و اقلیمی دارد. بااین‌وجود نیروگاه حرارتی تبریز، به‌تنهایی مسئول بخش عمده‌ای از آلودگی هوای این شهر و شهرهای اطراف است. در این نیروگاه به‌صورت متناوب، خصوصاً در فصل پاییز و زمستان به‌جای گاز طبیعی، از مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود. این نوع از سوخت به علت انتشار گوگرد دی‌اکسید فراوان، دارای میزان آلایندگی بالایی است.
نیروگاه حرارتی و گازی تبریز یکی از نیروگاه‌های ایران با ظرفیت تولید اسمی ۸۰۰ مگاوات است. این نیروگاه در غرب شهر تبریز و در بخش خسروشاه، روبروی روستای اسفهلان و در نزدیکی شهر سردرود (سردری) قرار دارد.
توسعه معیوب شهری و گسترش حاشیه‌نشینی در تبریز، عملاً نیروگاه حرارتی این شهر را در میانه مناطق مسکونی و چسبیده به شهر تبریز قرار داده است.
این در حالی است که مطابق مدل زیست محیطی «رضا صمدی» و «تیکا سهرابی» که از سوی گروه محیط‌زیست سازمان بهره‌وری انرژی ایران انتشار یافته، استاندارد فاصله نیروگاه‌های حرارتی از مراکز جمعیتی برای تهران ۱۲۰ کیلومتر و برای سایر شهرها، ۵۰ کیلومتر عنوان‌شده است.
در روزهای اخیر آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران منحصر به تبریز نبوده است. در برخی دیگر از شهرها خصوصاً تهران نیز شاخص کیفیت هوا به سطح «ناسالم» برای همه گروه‌ها رسیده است. معضلی که کارشناسان استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های حرارتی را یکی از دلایل عمده آن معرفی می‌کنند.
«بابک عزیزی»، کارشناس محیط‌زیست بابیان اینکه نزدیک به نود درصد انرژی برق ایران از طریق سوزاندن سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها تأمین می‌شود، در گفتگو با ایران‌وایر می‌گوید: «نیروگاه‌های حرارتی در ایران در حالی برای تولید برق از گاز طبیعی، گازوئیل و مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند که بیش از دوسوم این نیروگاه‌ها عمری بیش از ۴۰ تا ۵۰ سال دارند. این به این معنی است که با افزایش طول عمر نیروگاه‌های حرارتی، درصد تولید آلایندگی آن نیز افزایش می‌یابد. خصوصاً اینکه سیستم تعمیر و نگهداری در این نیروگاه‌ها هم دچار مشکلات جدی است و این بر فرسودگی نیروگاه و متعاقب آن افزایش تولید آلایندگی تأثیر مستقیم دارد.»
این کارشناس محیط‌زیست تأکید می‌کند: «نیروگاه‌ها در ایران سابقه طولانی در سوزاندن سوخت‌های مایع مانند گازوئیل و مازوت دارند. این نوع از سوخت به دلیل تولید دی‌اکسید گوگرد زیاد شبیه سوزاندن زغال‌سنگ به شکل خام است. علاوه بر این با سوزاندن سوخت‌های مایع، اکسید نیتروژن و اکسید سولفور تولید می‌شود که آلاینده‌ای بسیار خطرناک است.»
«بابک عزیزی» در ارتباط با نیروگاه حرارتی تبریز نیز می‌گوید: «حتی پس از راه‌اندازی بخش گازسوز این نیروگاه، همواره از سوخت مازوت به‌عنوان سوخت دوم استفاده‌شده است. علاوه بر این کوهستانی بودن منطقه تبریز و جهت وزش باد و طولانی بودن دوره‌های بروز وارونگی دما (اینورژن) در این منطقه نیز بر تأثیر مخرب آلاینده‌های تولیدشده نیروگاه تبریز بر این شهر و شهرهای پیرامونی آن افزوده است.»
یکی از کارشناسان اداره کل محیط‌زیست تبریز که نخواست نامش شود، در پاسخ به این سؤال که چرا علیرغم وجود شواهدی که گواه بر آلاینده بودن استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه تبریز است، هنوز از این نوع سوخت استفاده می‌شود می‌گوید: «در استان آذربایجان شرقی فاصله زیادی بین آنچه ما کارشناسان محیط‌زیست به تصمیم گیران اعلام می‌کنیم با آنچه در عمل اتفاق میافتد وجود دارد. به‌طورمعمول در نیروگاه‌های حرارتی از گاز طبیعی استفاده می‌شود اما در فصول سرد با اولویت دادن تأمین گاز شهری، مصرف مازوت و گازوییل در نیروگاه‌ها افزایش پیدا می‌کند. دلیل دیگر هم کم بودن ظرفیت تولید برق موردنیاز از میزان برق مصرفی در استان آذربایجان شرقی است.»
این کارشناس محیط‌زیست با انتقاد از غیرعلمی بودن و دخالت سیاست در تصمیم‌گیری در حوزه محیط‌زیست می‌گوید: «وقتی رئیس سازمان محیط‌زیست که متولی حفاظت از محیط‌زیست است می‌گوید چون مازوت ایران را کسی نمی‌خرد پس ما مجبور به استفاده از آن در نیروگاه‌های حرارتی هستیم، نظر من به‌عنوان کارشناس سازمان دیگر خریداری نخواهد داشت.»
اشاره وی به اظهارنظر عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در ارتباط با استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های حرارتی است که گفته است: «در حال حاضر ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پرشده و کسی خریدارشان نیست بنابراین مجبوریم در برخی نقاط از سوخت مازوت استفاده کنیم.»
هرچند کارشناسان منبع عمده آلودگی هوای شهر تبریز را استفاده نیروگاه حرارتی تبریز از سوخت فسیلی بخصوص مازوت معرفی می‌کنند، بااین‌وجود تجمع شهرک صنعتی، پتروشیمی، پالایشگاه و سایر صنایع که در نزدیکی این شهر مستقر هستند، فرسودگی ناوگان حمل نقل عمومی، ترافیک سنگین، معابر نامناسب، توزیع بنزین بی‌کیفیت، عوامل اقلیمی (مانند سرعت و جهت باد و دما) و کمبود سرانه فضای سبز، از دلایل افزایش آلودگی هوا در شهر تبریز و به شماره افتادن نفس‌های این بتن‌شهر است.
