نفت، دلار و تورم؛ ایراندا اقتصادی بؤحران نه قدر سوره‌جک؟
هر آمریکا دلاری ۱۳۹۹-جی ایل چارشنبه مهر آیینین ایکینجی گونو تهران بازاریندا تخمیناً ۲۸۰۰۰ تومنه آل‌وئر ائدیلدی. بازاردا ایستک آرتیر و ساتان آزدیر. نفت دلارلاری باره‌ده هئچ بیر خبر یوخدور. حؤکومتین دلاری توکنمیش کیمی گؤرونور. ایرانین قئیری-نفت ایخراجاتی‌نین حجمی تحریملر و دونیادا کرونانین یاییلماسی سببیندن چوخلوجا آزالدی. بازاردا هئچ کیم، حتی دؤولت ایخراجاتچیلاری دا خاریجی ارزی تداروک ائتمک ایستمیرلر. سانکی گونشین قاباغینا بوز قویوبلار، دلار ریالا چئوریلن کیمی او پولون ديَری ایتیر. بونون عوضینه، ریالین خاریجی ارزه چئوریلمه‌سی ایستگی یوکسکدیر. یاتیریم موتیواسیونلاریندان آسیلی اولمایاراق، ضروری ماللارین ایدخال ائدیلمه‌سی اوچون ارز ایستگی آرتمیشدیر؛ سون گونلرده چاتیشمازلیغی اولان حئیوان یئمی کیمی اساس ماده‌‌لر ایرانین قیدا بازارینی قارشدیرمیش.
سؤال اولونور کی، طبیعی و جوغرافی محدودیتلره گؤره حئیواندارلیق و قوشچولوقلا قیدالاندیرماق اوچون ایدخالدان آسیلی اولان بیر اؤلکه نییه دونیادا بیر پروبلئم یاراتمایا قالخیر، آمریکا ایله موباحیثه ائدیر و “اقتصادی دیرنیش” آدلانان بیر خیالدان ایناملا دانیشیر؟
دونن، تهران بازاریندا دلارین قیمتی، آمریکانین برجامدان آیریلدیغینی اعلان ائتدیگی گونده‌کی دلارین قیمتیندن تخمیناً دؤرد قات چوخ ایدی. البتده کی، ارز بازاریندا ایلتیهابلانما ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷-جی ایل (آمریکانین برجامدان چیخدیغی گون) قیشدان اؤنجه باشلامیشدی. ۱۳۹۶-جی ایلین دی آییندا کئچیریلن عوموم‌خالق اعتراضلاری حؤکومت اوچون سورپریز اولدو. تورمون اؤنونو آلاراق و دلاری ثابت ساخلایاراق خالقی موتلو ائتدیگینی دوشونن حسن روحانی حؤکومتی، اؤزونه گلدیگینده باخدی کی هئچده خالقی موتلو ساخلایا بیلمه‌میش.
سوسیال بؤحران و بیر طرفدن حؤکومتین ایسلام جمهوریییتی‌نین رهبری‌نین پول چاپی و ماليه و کرئدیت تشکیلاتلارینا ديَمیش زیانی اؤده‌مک ایستگینی یئرینه یئتیرمکده صحو حسابلاماسی، ارز بازاری‌نین ۱۳۹۶-جی ایلین قیشیندا آلوولانماسینا سبب اولدو. آنجاق بو ایلتیهاب ۱۳۹۷-جی ایلین فروردین آیی ایله موقایسه ائدیله‌جک میقداردا دئییلدی. دونالد ترامپ‌ین هر بیر حرکتی ایله تهران بازاری شدّتله سیلکله‌نیر؛ آچیق بازاردا دلارین قیمتی فروردینین بیرینده آمریکانین گئری چکیلمه بیاناتی اوخوندوغو گون آراسیندا ایکی قاتدان چوخ آرتدی و سونرا هر کئچن گون داها دا آرتدی.
ایندی آمریکانین برجامدان چیخماسیندان دوز ایکی ایل، دؤرد آی ۱۶ گون کئچیر. بو دؤورده ایران اقتصادياتی دهشتلی و گؤرونمه‌میش بیر بؤحراندان کئچدی؛ سککیز ایللیک موحاریبه‌‌‌دن داها درین و ضررلی گؤرونن بیر بؤحران.
اؤنجه‌دن، چوخلاری آمریکانین برجامدان چیخماسی‌نین تأثیرینی قیمتلندیرمه‌دی و دؤرد ایل (۱۳۹۰-۱۳۹۴ آراسیندا) بیلرلشمیش ملتلر تشکیلاتی‌نین هرطرفلی تحریملرینه دؤزموش بیر اؤلکه‌نین آمریکانین بیرطرفلی تحریملرینی راحتلیقلا آشاجاغینی سؤیله‌دی. آنجاق بو ایکی ایللیک تحریملر زامانی ایرانا تطبیق اولونان شئی، بیلرلشمیش ملتلر تشکیلاتی‌نین هرطرفلی تحریملریندن داها آغیر و ضررلی ایدی.
۱۳۹۲ و ۱۳۹۳-جو ایللرده تحریملرین ان یوکسک اولدوغو دؤورده ایرانین نفت ایخراجاتی هئچ واخت گونده بیر میلیون واریلدن آز اولمامیشدی. اورتیمی هئچ واخت گونده ۲.۷ میلیون واریلدن آز اولمامیشدیر.
اوپکین وئری آرشیوی ان آز قئیده آلینان نفت گلیری ۲۰۱۲-جی ایلین مهر آییندا اولدوغونو گؤستریر. آرتیق آیلاردیر کی، ایرانین نفت گلیری ایکی میلیون واریلین آلتینا دوشدو و نفت ایخراجاتی گونده.۱۰۰ مین واریلدن آزدیر.
بو، دؤردده بیری بیرباشا نفتدن آسیلی اولان و بؤیوک بیر حیصه‌‌‌سی دولایی یوللا نفتدن تأثیرلنن ایران اقتصادياتی اوچون فلاکتلی بیر دورومدور.
بین الخلق پول فوندونا گؤره، ایرانین سون اوچ ایلده اقتصادی بؤیومه‌سی منفی یوزده ۵.۴، منفی ۷.۶ و منفی یوزده ۶ (بو ایلین تخمینی). اولموش.
بو باخیمدان ایرانین اوچ ایللیک اقتصادی بؤیومه‌سی منفی ۱۸ فایزدن چوخدور؛ باشقا سؤزله، آمریکا تحریملری‌نین قایتاریلماسیندان بری اوچ ایل عرضینده ایران اقتصادياتی بئشده بیر آزالدی.
نفت گلیرلری‌نین ایتکیسی، ایسلام جمهوریییتی‌نین بودجه کسری بؤحرانینی داها دا آرتیردی؛ بو او دئمکدیر کی، حؤکومتین خرجلرینی اؤده‌مک اوچون کیفایت قدر پولو یوخدور. بعضیلری بونون اؤنملی اولدوغونو سؤیله‌یه بیلر، آما اؤنملی اولان بودور کی، بودجه‌نین بؤیوک بیر حیصه‌‌‌سی ایشچیلرین و امکلیلرین معاشلاری‌نین و توپلومسال خیدمتلرین اؤده‌نیشیدیر. اونون پولو تامین ائدیلمسه، اینسان فلاکتی باش وئره‌جکدیر.
حؤکومت نفت گلیرلری اولمادیقدا، بؤحران سببیندن چوخ وئرگی گلیری ده اولمایاجاق. پوللار ایشچیلرین و امکلیلرین معاشلاری ایله هارادا اویغونلاشاجاق؟ بعضیلری پول چاپ ائتمیی سؤیله‌یه بیلر، بو وضعيتده تورم چاپ اولونموش پولدان قات-قات چوخ اولاجاقدیر.
بودجه کسری، نورمال شرطلرده ده اولسا، ایراندا تورمونون اساس سببلریندن بیریدیر، ایندی هامی‌نین حساب کیتابی الیندن چیخیب.
البتده کی، حؤکومت ماليه و سرمایه وارلیقلارینی ساتاراق بودجه آچیغینی اؤده‌مه‌یه چالیشدی. آنجاق ماليه بازارلاری‌نین و سرمایه وضعيتی او قدر ديیشکندیر کی، بو حل یولونون ایشه یارایاجاغینا ضمانت یوخدور.
ایران ایستاتیستیکا مرکزینده ایکی گون اؤنجه یاییملانان سون راپورو اؤلکه‌ده تورم سويه‌‌سی‌نین یئنیدن سرعتلندیگینی گؤستریر. بو ایلین ایلک آلتی آییندا اورتالاما آیلیق تورم نیسبتی عصرین سون دؤرددبیرینده‌کی اورتالاماسیندان یوکسکدیر. بو ایلین شهریور آییندا آیلیق تورم نیسبتی یوزده ۳.۶ و بو ایلین ایلک آلتی آییندا اورتالاما آیلیق تورم یوزده ۳.۴ اولاراق حسابلانیب. بو آرادا، ۱۳۹۷-جی ایلده اورتالاما آیلیق تورم نیسبتی یوزده ۳.۳ و تورمون ان یوکسک سويه‌‌سینده یعنی ۱۳۹۱-ده یوزده اوچدن آز ایدی (یوزده ۲.۷) ایدی.
بو، سون آلتی آیدا، خوصوصاً ده یایدا آرتان تورم دالغاسی‌نین سون ایللرین بوتون تورم دالغالاریندان داها یوکسک و داها داغیدیجی اولاجاغینی گؤستریر؛ ایران اقتصادياتی یاپیسینا و توپلومونا دوزلمز زیان ووران بیر دالغا.
رسمی ایستاتیستیکا ایندی آمریکانین برجامدان چیخماسیندان بو ایل شهریور آیینا قدر عومومی قیمت سويه‌‌سی‌نین اورتالاما ایکی قاتدان چوخ آرتدیغینی تصدیقله‌ییر. دلارین قیمتی دؤرد قات آرتدی، ایرانین عومومی اقتصادياتی‌نین حجمی بئشده بیرینه ائندی و هر ایرانلیین اقتصادی گوجو دؤردده بیرینه ائندی.
ایران اقتصادياتی‌نین بوتون ساحه‌‌‌لرینده قریبه و گؤرونمه‌میش بیر قاریشیقلیق حؤکم سورور. گله‌جک اوچون هئچ بیر پئرسپئکتیو یوخدور. هر شئی قاریشیقدیر. بئله بیر وضعيت، ایسلام جمهوریییتی‌نین ۴۰ ایللیگینده گؤرونمه‌میشدیر و حتی اینقیلابدان و موحاریبه‌‌‌دن سونراکی ایلک گونلرله موقایسه‌‌ده.
