30 ایلدن سونرا سون وضعیت؛ «اورمو گؤلو جان وئریر»
سون گون‌لرده اورمو گؤلو گونئی آذربایجاندا یئنیدن گئنیش شکیلده گونده‌مه گلیب. تیر آیی‌نین ۲۵-ده اورمو شهرینده کوتله‌وی اعتراض آکسییالارینا سبب اولان بو مسئله ان آز ۳۰ ایللیک کئچمیشه صاحبدیر. دونیانین ایکینجی بؤیوک شور گؤلو حساب ائدیلن اورمو گؤلو آرتیق ۹۰ فایز قورویوب.
اعتراض آکسییالاری پولیس قوّه‌لری طرفیندن یاتیردیلیب لاکین بو ناراضیلیق‌لارا سون قویماییب. اعتراض آکسییاسیندان قاباق اورمو گؤلو سوسیال شبکه‌لرده دا گئنیش شکیلده گونده‌مه گلمیشدی. ۱۸تیر تاریخینده اورمو گؤلو ایله باغلی اولان توویت‌لر اؤلکه داخیلینده ترند اولموشدو.
باش وئرن سون حادیثه‌لر چوخ سایدا میللی فعالین حبس ائدیلمه‌سی ایله نتیجه‌له‌نیب. عباس لسانی آدلی اینستاگرام صحیفه‌سی‌نین وئردیگی معلوماتا اساساً اورمودا کئچیریلن آکسییادا حبس ائدیلن‌لرین سایی ۸۵ نفری کئچیب. آکسییادان قاباق ایسه بیر چوخ میللی فعال تهلوکه‌سیزلیک ارگان‌لاری طرفیندن تهدید و یاخود حبس ائدیلیبلر.
سون گون‌لرده آذربایجانلی میللت وکیل‌لر ده اورمو گؤلونون قوروماسی ایله باغلی اؤز اعتراض‌لارینی بیلدیریبلر، لاکین بو دا آذربایجانلی‌لار طرفیندن موثبت قارشیلانماییب. گونئیده هله ده وضعیت گرگیندیر و هله‌کی دوزلدیجی و یا ساکیتلشدیریجی هئچ بیر آددیم آتیلماییب.
تؤکولن قان‌لار قارشیسیندا بوش وعدلر
اصلینده اورمو گؤلو مسئله‌سی هئچ ده یئنی مسئله دئییل. بو حاقدا اکسپرت‌لرین خبردارلیق‌لاریندان ان آز ۳۰ ایل کئچیب. کوتله‌وی شکیلده بؤحرانین قابارماسیندان ایسه ان آز ۱۲ ایل کئچیر. لاکین ۳۰ ایل عرضینده دؤولت ارگان‌لاری طرفیندن منفی گئدیشاتین قاباغینی آلاجاق هئچ بیر آددیم آتیلماییب.
۳۱ ایل قاباق فیدان و توخوم یئتیشدیرمه و حاضیرلاما اینستوتونون باش تدقیقاتچیسی حسین کاوه اورمو گؤلونون یاخینلیغینداکی سو قویولارینین شورلاشدیغی باره‌ده خبردارلیق ائدیب. اکینچیلیک ناظرلیگی، انرژی(نیرو) ناظرلیگی و شرقی و غربی آذربایجان والی‌لرینه عنوانلانان بو موراجیعت، یئرآلتی سو منبع‌لرینین آزالماسی و یئرینه شور سویون دولماسینی دیقّته لاییق مقام اولدوغونو بیلدیریب.
داها سونرا ۱۳۸۰-جی ایلین آبان آیی‌نین ۲-ده اورمو اونیوئرسیته‌سینده بیر قروپ آذربایجانلی طلبه اورمو گؤلونون پیس گله‌جه‌یی باره‌ده کنفرانس قوروبلار. اکسپرت‌لرین ده دعوت ائدیلدیگی همین کنفرانسدا بعضی سوروملو شخص‌لر ده ایشتیراک ائدیبلر. لاکین یئنه ده دؤولت ارگان‌لاری فاجیعه‌نی اؤنله‌یه‌جک هئچ بیر آددیم آتماییبلار.
نهایت‌ده گؤلون فاجیعه‌وی گله‌جه‌یی اؤزونو کوتله‌یه ده نوماییش ائتدیریب. ۱۳۸۹-جو ایلین فروردین آییندا اورمو گؤلو ایله باغلی اعتراض آکسییالاری کئچیریلیب. اصلینده اورمو گؤلونون یااخینلیغیندا و گؤلون اوستوندن چکیلمیش توپراق کؤرپو اوزَرینده کئچیریله‌جه‌یی پلانلاشدیریلان مدنی و سیموولیک حرکات پولیس قوّه‌لرینین زوراکلیق‌لاری ایله نتیجه‌لنمیشدی.
گلن ایلین شهریور آییندا ایسه اون مین‌لرجه آذربایجانلی‌نین ایشتیراکی ایله کئچیریلن کوتله‌وی اعتیراض آکسییاسی لاقئید یاناشما سیاستی‌نین طبیعی نتیجه‌سی ایدی. همین ایل اورمو گؤلونون برپا ائدیلمه‌سی لاییحه‌سی پارلامئنتده آز سس قازاندیغی اوچون تایید ائدیلمیر. بو آچیق آشکار میللی پارلامئنتین لاقئید یاناشماسی دئمک ایدی.
اورمو و تبریز شهرلرینده اون مین‌لرجه اینسانین ایشتیراکی ایله کئچیریلن اعتیراض آکسییاسی چوخ سرت شکیلده باسدیریلمیشدی. اوچ شخص اؤلدورولور، یوزلرجه اینسان یارالانیر و چوخ سایدا فعال حبس ائدیلیر.
سونراکی ایل‌لرده ده اورمو گؤلو مسئله‌سی آرتیق تئز-تئز گونده‌مه گلن مسئله‌لر آراسیندا یئر آلیب. تراختور فوتبال کلوبو طرفدارلارینین ثابیت شعارینا چئوریلن مسئله پوپولیست سیاستچی‌لرین ده چؤرک آغاجینا چئوریلیر. سونراکی پرئزیدئنت سئچکی‌لرینه نامیزد اولان حسن روحانی گؤلون برپا ائدیلمه‌سی شعاری ایله چیخیش ائتدی. همین ایستیقامتده بو هدف اوغروندا بیر نهاد دا یارادیلدی. لاکین سونرالار آیدین اولدو کی پراتیک عالمده هر هانسی جیدّی بیر ایش گؤرولمه‌ییب.
سون پرئزیدئنت ایبراهیم رئیسی ده یئنه وعده‌لرله چیخیش ائتدی لاکین وضعیتین داها دا پیسله‌شدیگی موشاهیده اولونور. حاضیردا اورمو گؤلو چوخ آجیناجاقلی وضعیتده‌دیر. غربی آذربایجان منطقه‌ای سو شیرکتی ۴۰ ایل قاباق اورمو گؤلونون سو حجمی‌نین ۳۱ میلیارد متر مکعب اولدوغونو بیلدیرمیشدی. حاضیردا همین شیرکتین وئردیگی آمارلارا اساساً اونون حجمی ۲ میلیارد ۹۵۰ میلیون متر مکعبه دوشوب. بو ایسه گؤلون ۹۰ فایز قورودوغو دئمکدیر.
قوراقلیق یوخسا چئوره عیرقچیلیگی؟
ایراندا سوروملو شخص‌لر و قوروم‌لار باش وئرمیش فاجیعه‌نین سببینی ایقلیم دییشیکلیک‌لری و قوراقلیقلا علاقه‌لندیرسه‌لر ده آپاریلمیش آراشدیرمالار بونو تصدیق ائتمیر. ایرانین خاریجینده یاشایان ۱۰ تدقیقاتچی و عالیم ۲۰۱۵-جی ایلده اورمو گؤلو ایله باغلی حاضیرلادیقلاری راپورتو نشر ائتدیلر. لندن ایمپریال کالجی‌نین معلمی و عینی حالدا سؤزو گئدن ۱۰ اکسپرتدن بیری اولان کاوه مدنی بو آراشدیرمانین نتیجه‌لری باره‌ده بی‌بی‌سی فارسی ایله دانیشیغیندا گؤلون قوروماسیندا قوراقلیغین یوخ، پیس ایداره‌چیلیگین اساس رول اوینادیغینی دئمیشدی.
داها اوّل‌لر ده قئید ائدیلدیگی کیمی گؤلون گله‌جه‌یی ایله باغلی خبردارلیق‌لار اوزون کئچمیشه مالیکدیر. لاکین بوتون بونلارا باخمایاراق دؤولتین حدسیز-حسابسیز سد لاییحه‌لری، فسادا بولاشمیش ایداره‌چیلیک، یئرآلتی سو منبع‌لریندن حاق-حسابسیز سو گؤتورمه، گؤلو هارداسا ایکییه بؤلن توپراق کؤرپو لاییحه‌سی و سایره فاجیعه‌نین داها دا آغیرلاشماسی اوچون چئوره‌یه آغیر ضربه‌لر ووروبلار.
چئوره عیرقچیلیگی ایلک دفعه ۲۰-جی عصرین سون‌لاریندا آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده اورتایا قویولوب. ائکولوژی عدالت حرکاتی‌نین یاراتدیغی بو کونسئپت چئوره عدالتسیزلیگینی عیرقچیلیکله علاقه‌لندیریدی. همین حرکاتین باشچی‌لاریندان اولان، عینی حالدا چئوره عیرقچیلیگی سؤزونو ایلک دفعه سسلندیرن شخص بنیامین چاویسه گؤره آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده زهرلی توللانتی‌لاری اولان مو‌سیسه‌لرین آزلیق‌لارین یاشادیغی یئرلرده اولماسی عیرقچی سیاست نتیجه‌سینده باش وئریر.
چئوره عیرقچیلیگی ایراندا دا چوخ موشاهیده اولونان حال‌لارداندیر. باشقا سؤزله سون زامان‌لار ایراندا چئوره مسئله‌لری آزلیق‌لارین یاشادیغی بؤلگه‌لرین داییمی پروبلئمینه چئوریلیب. حاکم ائتنیک کیمی تانینان فارس ائتنیکینه منسوب اینسان‌لارین یاشادیغی ویلایت‌لرده چئوره پروبلئم‌لری اولمور، اولاندا ایسه حاکمیت اونو چوخ آنلاییشیا قارشیلاییر. میثال اوچون اورمودا باش وئرن سون اورمو گؤلو آکسییالارینی کئچن ایل اصفهان شهرینده باش وئرن اعتیراض‌لارلا موقاییسه ائتمک اولار. و یاخود عرب‌لرین و یا لرلارین یاشادیغی یئرلرده چئوره مسئله‌لری ایله باغلی اعتراض‌لارینا دؤولتین موناسیبتی و داورانیش فورمو اصفهاندان چوخ داها سرت اولوب. عرب‌لره گولله آچان دؤولت، اصفهاندا مئیوه سویو پایلاییردی.
اصلینده ایراندا دؤولت اورمو گؤلو مسئله‌سینی اؤز بوینوندان آتماق ایسته‌سه ده عوموم خالق هئچ واخت بونا اینانماییب. ۱۳۹۰-جی ایلده کئچیریلن اعتراض آکسییالاریندا دا ان چوخ سسله‌نیلن شعار «اورمو گؤلو جان وئریر، مجلیس اونون قتلینه فرمان وئریر» ایدی. بو دؤولتین بیله‌رکدن بئله بؤحرانا یول وئرمه‌سی دئمک ایدی.
دئمک اولار کی گونئی آذربایجان اورمو گؤلونون اطرافیندا توپلاشیب. باش وئرن فاجیعه ایسه آذربایجانلی‌لارین ان حسساس مسئله‌سی کیمی گؤرونور. چونکی بو فاجیعه نتیجه‌سینده گونئیده چئوره بؤیوک اؤلچوده زیان گؤرور، بو دا بؤلگه‌ده یاشایان بوتون جانلی‌لارین حیاتینی بیر باشا تهلوکه‌یه سوخور. آذربایجانلی‌لارین یاشادیغی بؤلگه‌ده ۳۰ ایل موختلیف شکیل‌لرده خبردارلیق‌لارا لاقئید یاناشماق، عینی زاماندا داها دا پیسلشدیریجی لاییحه‌لری حیاتا کئچیرمک، ایراندا دؤولت سوییه‌سینده اولان چئوره عیرقچیلیگی‌نین نومونه‌سیدیر.
