اکولوژی فاجعه‌‌‌ و یا بؤحرانلار جمعيتده جینسییت برابرسیزلیگی اولدوغونا گؤره کیشیلره، قادینلارا، قیزلارا و اوغلانلارا فرقلی تأثیر گؤستریر. بو اونا گؤره‌دیر کی، قادینلار بولگه ده  یوخسوللارین اوچده ایکیسینی تشکیل ائدیر. بو ایسه اونلارین اقتصادی تهلوکه‌‌‌سیزلیگی، مولکییتده آیریسئچکیلیک و منابع‌یه محدود چیخیشین سبب اولدوغو چاتیشمازلیقلارین آردی کیمی ديرلندیریلیر. بیز آذربایجاندا دایانیقلی (پایدار) گله‌جک قورماق ایسته‌ییریکسه بونون یولو  جینسییت برابرلیگی و قادین  گوجلندیریلمه‌سیندن کئچیر. جینسییت برابرلیگی اصلینده اکولوژی بؤحرانلارین آرادان قالدیریلماسیندا واجیبدیر. بو گون دونیادا ایقلیم و چئوره فاجعه‌‌‌لری‌نین تملینده٬ قرار(تصمیم) آلینان مرکزلرده قادینلارین سس‌وئرمه و تأثیر ایمکانلاری‌نین اولماماسی‌نین نتیجه‌سی کیمی ديرلندیریلیر. اونا گؤره دایانیقلی آذربایجان قورماق ایستیقامتینده و بو گونکو چئوره پروبلئملرینی حل ائتمک اوچون جینسییت برابرسیزلیگی آرادان قالدیریب، قادین و کیشی امکداشلیغی قورماق قاچینیلمازدیر.

چئوره بؤحرانلاری غیری-موتناسیب شکیلده طبیعی منابع‌لره آرخالانان و اکولوژی تهلوکه‌‌‌لرین عهده‌‌سیندن گلمک قابیلییتی اولمایان حساس اهالییه جیددی تأثیر گؤستریر. چوخ واخت یوخسوللوق ایچینده اولان قادینلار چئوره بؤحرانلاری‌نین تأثیرلریندن داها یوکسک ریسکلر و داها بؤیوک یوکلرله اوزلشیرلر. باخمایاراق کی آذربایجاندا قادینلار بیر نئچه نؤوع آیریسئچکیلیکله قارشی-قارشییادیرلار اونلار ۲۰۱۱-جی ایلدن اورمو گؤلو اعتیراضلاریندا آکتیو ایشتیراک ائتدیبلر و سون اعتیراضلاردا دا اعتیراضلاری هامیدان اؤنجه باشلاییبلار و فیشارلارا باخمادان حادثه‌‌‌لری اؤنه آپاریرلار. آتارکیل (مردسالار) جمعيیتین باسقیلاری، اقتصادی و سیاسی محدودییتلری اونلارین طبیعته  و اونون تیمثالیندا اورمو گؤلو ایله باغلی اؤنجول واکنش گوسترمه‌لرینه مانع اولا بیلمه‌میشدیر.

آذربایجان قادینلاری چئوره عرقچیلیگی‌نین/ اورمو گؤلونون قوروماسی‌نین اساس قوربانلاریندان

آراشدیرمالار گؤستریر کی، ایقلیم ديَیشیکلیکلری و چئوره بؤحرانلاری ائتنیک آزلیقلارا(آزلیق تئرمینی ائتنیکلرین سایینا دئییل، اؤلکه ایچینده استاتوسونا و موقعییت‌لرینه گؤره ایشله‌دیلیر) داها چوخ منفی تأثیر ائدیر. خوصوصیله ایران کیمی اؤلکه‌لرده ائتنیکلره قارشی آچیق عرقچیلیک گئنیش ساحه‌‌‌لرده آپاریلدیغی اوچون بو بؤحرانلار داها درین تأثیره مالیک اولورلار. مثلا ایراندا آذربایجانلیلار مدنی، سیاسی آیریسئچکیلیکله یاناشی اطراف موحیط / چئوره عرقچیلیگینه ده معروض قالیرلار. بو ایسه اونلارین حیاتینا جیددی منفی تأثیر ائدیر. جینسییت عرقچیلیگی (gendered racism) آنلاییشی بوجاغیندان یاناشیلدیغیندا جینسيیتچیلیک و عرقچیلیک بیرگه اولدوغو توپلوملاردا آزلیقلارا منصوب قادینلار داها چوخ چئوره بؤحرانلاریندان تأثیرله‌نیرلر. جینسيیتچی عرقچیلیک ، عرق و جینس آیریسئچکیلیگی، و اونلارین آراسینداکی قارشیلیقلی علاقه‌‌‌نی وورغولاییر عرقچیلیگین بیوپسیخوسوسیال مدلی – بیوپسیخوسوسیال بیولوژی، روانشناسی و سوسیال عامیل‌لری نظره آلان ساغلاملیق و خسته‌لیگین آنلاشیلماسی و تحلیلینده بیرلشمیش یاناشمایا آییددیر – بیلدیریر کی، جینسی عرقچیلیگین یاشانماسی استرسی بدنده کورتیزولون آللوستاتیک یوکو یارادیر. کورتیزول استرسه جاواب اولاراق قانا آخیدیلان هورموندور و بدنین کسکین استرسلره قارشی واکنشینده موهوم رول اویناییر. آللوستاتیک ایسه استرس عوامیل‌لرینه جاواب اولاراق فیزیولوژی ديَیشیکلیکلر واسطه‌‌‌سیله ثابتلییه نایل اولماق پروسئسینه عایددیر. بئله‌لیکله بدنه ضرر وئره بیلر، قان فیشاری، دیابت، اضطیراب و دیگر خسته‌لیکلر ریسکینی آرتیریر. بیر سیرا اؤلکلرده  قارادری‌لیلر اوزرینده آراشدیرمالار گؤستریر کی، آللوستاتیک یوکون ژئتیک اؤتورولمه‌سینی گؤستردی کی، بو دا جیددی استرسین نسیللر آراسی اؤتورولمه‌سینه ایمکان وئریر.

قادینلار اوزرینده ایقلیم و چئوره بؤحرانلاری‌نین جیددی منفی تأثیری‌نین باشقا نومونه‌سی ایستیلیک فرضییه‌سیدیر. ایستیلیک فرضيیه‌‌سی بیلدیریر کی، هاوالار ایقلیم ديَیشیکلیگیندن و چئوره بؤحرانلاریندان ایستیلشدیکجه عصبی داورانیشلارین آرتماسینا سبب اولا بیلر. ایستیلیک یوکسلدیکجه عصبی داورانیشلارین یوکسلمه اِحتیمالی وار. جینسییت عرقچیلیگی تئوریسینه بوجاغیندان باخدیقدا آذربایجان توپلوموندا آذربایجان قادینلاری‌نین  ایستی ایله ارتیاطدا یوکسه‌لن جینسی کوبودلوق و زوراکیلیق قارشیسیندا داها دا چوخ زیان گؤره بیلر و موحافیظه‌‌‌سیز دورومدادیرلار. جینسی زوراکیلیق یوکسلدیکجه جینسی یوللارلا اؤتورولن خسته‌لیکلرین ده آرتماسی بللی‌دیر.

آزلیقلار چئوره بؤحرانلاری ایله یاناشی اجتماعی سیاسی فعاللیییتلرده داها چوخ مودافیه‌سیز اولدوقلاری گؤرونور. بو گون آذربایجانین چئوره اعتیراضچی قادینلاری‌نین جدّی دسته‌یه احتیاجلاری وار. اونا گؤره کی، ایرانین سون حادثه‌‌‌لرینده قوربانلارا باخدیقدا ائتنیک آزیلیقلار چوخ و قددارجا قوربان اولدوقلاری گؤرونور. اؤلن قادینلارین و کیشیلرین چوخو ائتنیک آزلیقلارا عایددیر. سون اعتیراضلاردا قوربانلارین ۶۵فایضی آزلیقلارا آییددیر(قراف ۱). قادینلار آمانسیزجاسینا اؤلدورولموشدور. دؤولت ائتنیک آزلیقلارا قارشی داها قددار داورانمیشدیر. میثال اوچون، بلوچلار اؤلکه نوفوسونون تخمیناً ۲ فایضی اولماسینا باخمایاراق اؤلنلرین سایی‌نین ۲۵%-دن چوخونو بلوچلار تشکیل ائدیر.

 

قراف ۱: ایراندا سون اعتیراضلاردا ائتنیک آزلیقلار و فارس قوربانلاری‌نین فایضی، قایناق: آهراز

ایراندا اؤلکه بویو قادین قوربانلارین فایضی ۱۷.۲۵ فایض اولدوغو حالدا آذربایجاندا ۲۲.۷۸ فایضدیر(قراف ۲). بو اونو گؤستریر کی، آذربایجان قادینلاری اؤلکه بویو قادین‌لارلا موقایسه‌‌ده داها چوخ قوربان اولوبلار. بونا گؤره بو گون آذربایجان قادینلاری‌نین اعتیراضلارینی دستک‌له‌مک چوخلو موثبت تأثیرلری ایله یاناشی اونلاری کوبود دؤولت قارشیسیندا موحافیظه‌‌‌سیز بوراخمیر.

 

قراف ۲: ایراندا و آذربایجاندا مهسا امینینین اؤلومو ایله باغلی اعتیراضلاردا قادین و کیشی قوربانلاری‌نین فایضی، قایناق: آهراز

آذربایجان قادینلاری‌نین هر صاحه‌‌‌ده اولدوغو کیمی چئوره مسئله‌‌لرینده ایشتیراکلاری دایانیقلی آذربایجان قورماقدا قاچینیلماز شرطدیر. قادینلار منابع ایداره ائدیلمه‌سینده تجروبه‌لری و لیدرلیکلری واسطه‌‌‌سیله چئوره و ایقلیم ديَیشیکلیگی‌نین حللینده موهوم رول اویناییرلار. قادینلارین ایجمالاردا لیدرلیگی چئوره نتیجه‌لرینی یاخشیلاشدیریر و توپلوما تؤهفه وئریر. بو یوللا اونلارین سیاسی ایشتیراکی داها چوخ وطنداشلاری ایستکلرینی قارشیلانیر و امکداشلیغی گوجلندیریر.  بو گون آذربایجاندا قادینلارین مؤوجود سیاسی فعاللییتلردن و لاییحه‌‌لردن کنارلاشدیریلماسی برابرسیزلیکلری پیس‌لشدیریر و ائفکتتیولییی (تاثیرگذاری)  آزالدیر. سوندا دا نتیجه الده ائدیلمیر. بو گون آذربایجاندا اعتیراضلاردا قرار قبول ائتمه و لیدئرلیکده بو آیرلسئچکیلیکلرین آرادان قالدیریلماسی جینسییت و ایقلیم عدالتینه نایل اولماق اوچون واجیبدیر. یورودولن آذربایجان قادین چئوره اعتیراضی جیددی دسته‌یه احتیاج دویور. بو دستک برابرسیزلیگی قالدیرماق، دایانیقلی توپلوم قورماق و اورمو گؤلو موشکولونون حللی اوچون شرطدیر.