وزیر خارجه چین در دیدار با مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران در سپتامبر سال جاری برای حمایت از امنیت جمهوری اسلامی در برابر “نیروهای خارجی” اطمینان خاطر داده بود.

وانگ یی در دیداری در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با پزشکیان همچنین مخالفت کشورش با “دخالت نیروهای خارجی در امور داخلی ایران و اعمال تحریم‌ها یا فشار بیشتر” را ابراز و تاکید کرده بود، کشورش همیشه یک “شریک قابل‌اعتماد” برای جمهوری اسلامی خواهد بود.

اما پرسش اینجاست: در حالی که اسرائیل با حزب‌الله لبنان در حال نبرد است و خطر حمله تلافی‌جویانه علیه ایران هر لحظه افزایش می‌یابد، چین تا چه حد در این درگیری دخالت خواهد کرد؟ آیا این کشور نقش میانجی احتمالی در درگیری رو به تشدید بین اسرائیل و ایران را بازی خواهد کرد؟

مانور نظامی مشترک ایران و چین

گزارشگر روزنامه زود دویچه در پکن، در مطلبی به این موضوع پرداخته و با بیان اینکه “چین تمایل بسیاری به گسترش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس دارد” نگاهی به روابط نزدیک دو کشور انداخته و نوشته است: «دیپلمات‌های دو کشور به‌طور مرتب با هم دیدار می‌کنند و مانورهای نظامی مشترکی نیز تاکنون برگزار کرده‌اند.»

آخرین مانور نظامی مشترک ایران، چین و البته روسیه به فروردین سال جاری بازمی‌گردد که در شمال اقیانوس هند انجام شد. سخنگوی این رزمایش که با عنوان “رزمایش مرکب کمربند امنیت دریایی ۲۰۲۴” معرفی شد، در نشست خبری مشترک با فرماندهان یگان‌های روسیه و چین درباره آن گفته بود: «رزمایش مشترک این سه کشور برای بهبود تجارت، مقابله با دزدی دریایی و تروریسم، حمایت از فعالیت‌های بشردوستانه و تبادل اطلاعات در زمینه نجات انجام شده است.»

کمک چین به ایران برای عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای

علاوه بر این با فشار چین، ایران به گروه بریکس نیز پیوسته است. کشورهای بریکس گروهی متشکل از اقتصادهای بزرگ نوظهور و بیشتر تحت تسلط روسیه و چین هستند. این گروه در ابتدا با کشورهای برزیل، روسیه، هندوستان و چین تاسیس شد و در سال ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی نیز به آن پیوست. از اول ژانویه ۲۰۲۴ هم عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، آرژانتین، مصر و اتیوپی به این گروه اضافه شدند.

بیشتر بخوانید: وال استریت ژورنال: چین در مسیر نقش‌آفرینی‌ مهم‌تر در منطقه

ایران همچنین از سال ۲۰۲۳ عضو سازمان همکاری شانگهای شد که شامل کشورهایی مانند چین، روسیه، هند و پاکستان است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ از سوی چین و روسیه به عنوان حافظ امنیت در منطقه اورآسیا تاسیس شد.

میانجیگری چین برای بهبود روابط ایران و عربستان

از سوی دیگر چین در مذاکرات نزدیک‌سازی عربستان سعودی و ایران که پس از سال‌ها تنش شدید در سال ۲۰۲۳ روابط دیپلماتیک خود را از سرگرفتند نیز به‌عنوان میانجی ظاهر شد.

مناسبات این دو قدرت شیعی و سنی در منطقه که از نظر تاریخی  و رقابت‌های سیاسی و اقتصادی همیشه پر فراز و نشیب بود، در سال ۱۳۹۴ به بحران رسید و روابط دیپلماتیک دو کشور پس از یورش بسیجی‌‌ها به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد قطع شد. علت این حمله اعتراض به اعدام شیخ باقر النمر، روحانی معترض شیعه بود.

“انتظارات ایران برآورده نشده است”

چین همچنین در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) با ایران توافقنامه‌ای امضا کرد که همکاری نزدیک این دو کشور برای ۲۵ سال آینده را پیش‌بینی می‌کرد. این کشور اعلام کرد، قصد دارد تا ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند.

در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ رسانه‌های داخل ایران اعلام کردند، این روند آغاز و چین تنها طی یک سال، سرمایه‌گذاری خود در ایران را به دو میلیارد دلار افزایش داده است.

روزنامه زوددویچه آلمان اما به نقل از احمد عبودوه، کارشناس روابط بین الملل در چتم هاوس لندن این موضوع را رد کرده و نوشته چین در سه سال گذشته تنها ۱۸۵ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است و هر چند پکن از سطح روابط خود با ایران راضی به نظر می‌رسد اما بسیاری از انتظارات ایران برآورده نشده است.

این کارشناس روابط بین‌الملل گفته است: «بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های اعلام‌شده از سوی چین در ایران تحقق نیافته‌اند. چین در سه سال گذشته تنها ۱۸۵ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است. در مقابل، چین با عربستان سعودی برای پروژه‌هایی به ارزش ۱۶.۷ میلیارد دلار، با کویت ۳.۶ میلیارد دلار و با قطر دو میلیارد دلار توافق کرده است.»

همچنین بنا بر گفته عبودوه، در سال ۲۰۲۲ چین ۱۵ برابر بیشتر از ایران، در اسرائیل سرمایه‌گذاری کرده که این موضوع “تحقیر بزرگی” برای تهران است.

مناقشات خاورمیانه؛ استفاده از بحران به عنوان فرصت

نقش چین در بحران یک سال گذشته خاورمیانه نیز اهمیت دارد. پس از حمله تروریستی هفتم اکتبر سال گذشته حماس به اسرائیل، چین بدون اینکه خشونت این گروه تروریستی را محکوم کند، خواستار خویشتن‌داری “همه طرف‌ها” شده بود.

این کشور پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل و تشدید گمانه زنی‌ها برای حمله احتمالی متقابل هم، بار دیگر بدون جانبداری از هر یک از طرفین اعلام کرد: «ما با اقداماتی که به خصومت دامن می‌زند و درگیری‌ها را گسترش می‌دهد، مخالفیم.»

سخنگوی وزارت امورخارجه چین تنها در این‌باره گفته بود: «جامعه بین‌الملل، به‌ویژه کشورهای دارای نفوذ باید نقش سازنده‌ای ایفا و از آشفتگی بیشتر اجتناب کنند.»

زوددویچه با استناد به این موضع گیری‌ها نتیجه گیری کرده است: «چین احتمالا در درگیری‌های پیش رو بین اسرائیل و ایران قصد دخالت مستفیم ندارد و این سیاست تنها نشان‌دهنده تمایل چین برای استفاده از این بحران به خصوص به‌عنوان فرصتی در رقابت با آمریکا است.»

DW