چرا دولت آرد را گران کرد؟
در روزهای گذشته، با حذف یارانه دولتی از آرد، قیمت نان و ماکارونی در ایران به شدت افزایش یافته است. برخی مقامات گفته‌اند که این روند افزایشی در روزهای آینده نیز ادامه خواهد یافت و شهروندان باید منتظر گرانی‌های بیشتری باشند. هم‌زمان، دولت «ابراهیم رئیسی» می‌گوید برای جلوگیری از قاچاق آرد و گندم، این کار اجتناب‌ناپذیر بوده است و رئیس جمهوری نخواهد گذاشت بار این افزایش قیمت به دوش مردم بیفتد.
در مقابل، بسیاری، از جمله برخی گروه‌های نزدیک به ابراهیم رئیسی، مثل بسیج دانشجویی، از این سیاست به شدت انتقاد کرده و به دولت نسبت به شورش‌های در پیش رو هشدار داده‌اند.
چرا نان فانتزی و ماکارونی در ایران گران شده است؟ موافقان و مخالفان این موضوع چه می‌گویند؟ آیا دولت رئیسی می‌تواند یارانه آرد را حذف کند و به جای آن، با سیستم ثبت کد ملی موقع خریدن نان، به مردم یارانه بدهد؟ رسانه ایران اینترنشنال برای پاسخ به این سوالات، با «جمشید اسدی»، اقتصاددان مقیم فرانسه گفت‌وگو کرده‌است.
ماجرای گرانی نان و ماکارونی و فروش نان با کد ملی چیست؟
از روز ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۱، با حذف یارانه آرد از سوی دولت، به طور ناگهانی قیمت نان فانتزی در تهران از سه هزار تومان به ۱۰ هزار تومان و بهای یک بسته ماکارونی از حدود هشت هزار تومان ابتدا به ۱۲ هزار و بعد به ۲۴ هزار و در آخرین گزارش، به حدود ۳۴ هزار تومان رسید.
اولین واکنش بعد از این شوک را خبرگزاری «ایرنا»، ارگان رسانه‌ای دولت «ابراهیم رئیسی» نشان داد و در یادداشتی با عنوان «چرا باید قیمت آرد صنف و صنعت آزاد می‌شد»، از این گرانی چندصد درصدی یک شبه دفاع کرد.
در این یادداشت که حتی نام نویسنده‌اش نیز اعلام نشده، با تکیه بر مبلغ بالای «یارانه‌های پنهان» که دولت ناچار است بپردازد، یارانه‌ای که تا به حال به نان اختصاص داده می‌شده را به نفع قاچاق‌چیان آرد و گندم خوانده و مدعی شده است سود حاصل از این قاچاق، به‌صورت رانت به جیب عده‌ای خاص می‌رود.
دقایقی بعد از انتشار این یادداشت هم ایرنا در گفت‌وگویی با یک کارشناس اقتصادی عنوان کرد که این اقدام، تصمیم «جسورانه» دولت است و با این که قیمت آرد آزاد شده است، نان سنتی گران نمی‌شود.
علاوه بر این عوامل، دولت و طرف‌داران آن دلایل دیگری را نیز برای اجرای این طرح مطرح کرده‌اند؛ مثلا، موضوع جنگ روسیه و اوکراین، با این عنوان که تولیدکننده اصلی گندم جهان بودند و بنابراین، قیمت جهانی گندم گران شده است.
برخی نیز گفته‌اند که با گران شدن گندم در جهان، انگیزه بیشتری برای قاچاق آرد به کشورهای همسایه و فروش آن به دلار به جای ریال به وجود آمده است.
هم‌زمان با این اظهارنظرها، وزیر جهادکشاورزی اعلام کرد که یارانه جدید بابت افزایش قیمت آرد به مردم داده می‌شود.
«جواد ساداتی‌نژاد» در گفت‌وگو با شبکه یک صداوسیما مدعی شد که این اقدام به‌منظور حفظ پایداری امنیت غذایی کشور بوده و بیشتر از یارانه‌ای که از آرد برداشته شده است، به مردم پرداخت خواهد شد.
پس از آن هم یک مقام ارشد وزارت اقتصاد ایران به رسانه‌ها گفت نان به‌صورت سهمیه‌ای و با کد ملی فروخته خواهد شد.
«ابراهیم صیامی»، مدیرکل آینده‌پژوهی، مدل‌سازی و مدیریت اطلاعات اقتصادی وزارت اقتصاد نیز گفت: «برای هر کد ملی، یارانه نان ثبت می‌شود. مردم به هنگام خرید نان، به همان قیمت قبلی پول پرداخت می‌کنند و مابه‌التفاوت آن را دولت پرداخت می‌کند.»
دلیل واقعی حذف یارانه آرد چیست؟
«جمشید اسدی»، اقتصاددان ساکن فرانسه می‌گوید دلیل اصلی حذف یارانه آرد، ورشکستگی دولت در ایران است.
او در این‌باره توضیح می‌دهد: «افزایش قیمت‌ها در نظام جمهوری اسلامی دو ریشه عمده دارد؛ اول این که به خاطر ورشکستگی دولت، نقدینگی مرتب افزایش پیدا می‌کند. دولت برای این که بتواند تعهدات خود را انجام دهد، بانک مرکزی را وادار می‌کند که پول خلق کند تا بر گردش پول موجود در بازار بیفزاید. این اقدام تورم ایجاد می‌کند ولی بر این تورم باید گرانی را هم افزود.»
این اقتصاددان با اشاره به حمله نظامی روسیه به اوکراین و کاهش عرضه جهانی کالاهای اساسی مانند گندم، تخمه آفتاب‌گردان و ذرت می‌گوید: «در حال حاضر به‌خاطر جنگ در اوکراین، کالاهایی که جمهوری اسلامی آن‌ها را عمدتا از روسیه وارد می‌کرد، گران شده‌اند و همین باعث شده است گرانی و تورم ناشی از افزایش نقدینگی برای جبران ورشکستگی دولت دست به دست هم دهند.»
جمشید اسدی حذف یارانه‌ها از اغلب کالاهای اساسی در ماه‌های گذشته و حذف یارانه آرد در روزهای اخیر را نتیجه مستقیم این ورشکستگی دولت می‌داند و می‌گوید: «دولت دیگر پولی نداشت که یارانه بدهد. هزینه‌های دولت از درآمدش بسیار بیشتر است و برای همین هم یارانه‌ها را برای برخی کالاها به شدت کاهش و محدود به عده‌ای خاص کرده و برای بعضی کالاها هم قیمت‌ها آزاد شده است.»
مخالفان طرح حذف یارانه آرد چه می‌گویند؟
از روز چهارشنبه که شوک حذف یارانه آرد به اقتصاد ایران وارد شده است، طیف بزرگی از فعالان سیاسی و اقتصادی با آن مخالفت کرده‌اند. «شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی» در نامه‌ای که لحن بسیار تندی دارد، به ابراهیم رئیسی هشدار داده است مردم تحمل همه این گرانی را ندارند و کشور دچار شورش و آشوب خواهد شد.
هم‌زمان، برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، از جمله «جلیل رحیمی جهان‌آبادی»، «روح‌الله ایزدخواه» و «محمد علی‌پور» نیز به این اقدام دولت واکنش نشان داده‌اند.
رحیمی جهان‌آبادی در توییتی نوشته است: «آزاد کردن قیمت آرد اشتباه فاحش دولت است. صبر مردم را آزمایش نکنیم. آستانه تحمل مردم سال‌ها است به پایین‌ترین حد ممکن رسیده است.»
محمد علی‌پور، نماینده ماکو و عضو «کمیسیون اقتصادی» مجلس نیز به رسانه‌های ایران گفته که مجلس دولت را مکلف کرده است برنامه حمایتی دیگری را برای ممانعت از افزایش قیمت‌ها جایگزین کند و اکنون دولت باید جلوی افزایش نامتعارف قیمت‌ها بایستد.
در مقابل این انتقادات که از جانب افراد و گروه‌های نزدیک به دولت ابراهیم رئیسی مطرح شده‌اند، برخی اصلاح‌طلبان و مقامات دولت پیشین نیز درباره آن موضع گرفته‌اند.
«محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات در اظهارنظری که به نظر می‌رسد حتی در حوزه تخصص او نیست، دولت رئیسی را متهم به حرکت خاموش به سمت پیاده‌سازی ناقص اقتصاد نئولیبرالیستی با شعارهای انقلابی کرده است.
او مدعی شده است که این مدل کارکرد به دلیل پیاده‌سازی ناقص، نه دست‌آوردهای مثبت اقتصاد لیبرالی را به همراه خواهد داشت، نه به بهبود عدالت اجتماعی منجر خواهد شد.
«فاضل میبدی»، روحانی منتقد و عضو «مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم» هم در نامه ای خطاب به رئیسی گفته است که این اقدام دولت برای حذف یارانه‌ها و گران کردن‌های پی‌در‌پی، شورش گرسنگان را در پی خواهد داشت و شورش از انقلاب خطرناک‌تر است.
«علیرضا پاک‌فطرت»، نماینده شیراز نیز در مصاحبه‌ای با سایت «دیدبان ایران»، مدعی شده است دولت خودش به گرانی‌ها دامن می‌زند و چون «ضدانقلاب» در همه جا نفوذ کرده است، دستگاه‌های امنیتی و نظارتی باید با دقت‌نظر بیشتر کار را دنبال کنند.
آیا جمهوری اسلامی نان را سهمیه‌بندی خواهد کرد؟
جمشید اسدی می‌گوید: «جمهوری اسلامی با این که یارانه‌ها را کنار گذاشته است ولی می‌داند که اگر یارانه کالاهای اساسی را ندهد، شورش گرسنگان آغاز خواهد شد.»
این اقتصاددان ساکن فرانسه توضیح می‌دهد: «این کالاها فقط می‌توانند شامل آن‌هایی باشند که شکم مردم را سیر می‌کنند و اصلا کار به ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز مردم نرسد. بنابراین، تصمیم گرفته که این کالاها که نان هم جزو آن‌ها است را به صورت کوپنی به مردم بدهد.»
او با اشاره به این که نحوه توزیع این کوپن می‌تواند متفاوت باشد، می‌گوید: «این کوپن را به صورت سهمیه یا با کارت ملی ممکن است به مردم بدهند. ولی واقعیت این است که می‌خواهند ببینند چه قدر می‌توانند این مواد را تهیه کنند تا آن را بین مردم قسمت کنند.»
این اقتصاددان هم‌چنین تاکید می‌کند: «مردم ایران از همیشه گرسنه‌ترند، خط فقر افزایش پیدا کرده است و مردم در تنگ‌دستی زندگی می‌کنند.»
موضوع تنگ‌دستی شهروندان را حتی آمارهای رسمی نیز نشان می‌دهند. در فروردین ۱۴۰۱، مرکز آمار ایران نرخ تورم اسفند ۱۴۰۰ را بیش از ۴۰ درصد اعلام کرد. این در حالی است که هشدارها درباره حذف مواد غذایی اساسی از خرید خانواده‌ها هر روز بیشتر می‌شوند.
کمتر از یک هفته پیش، یک مقام صنفی در صنعت گوشت ایران اعلام کرد سرانه مصرف گوشت در ایران به سه کیلو در سال رسیده است و احتمالا بسیاری از فروشندگان گوشت و صنایع بسته‌بندی آن به زودی تعطیل خواهند شد.
اما تهیدستی مردم ایران حتی خود را در درآمد سرانه ملی هم نشان می‌دهد. جمشید اسدی در توضیح این موضوع به «ایران‌وایر» می‌گوید: «درآمد سرانه در سال ۱۳۹۹، برابر درآمد سرانه سال ۱۳۸۳ بوده است؛ یعنی بیش از ۱۵ سال بر درآمد اغلب مردم ایران افزوده نشده است. این در حالی است که همان موقع هم درآمد سرانه در ایران اصلا خوب نبود.»
توزیع نان با کارت ملی چه‌قدر عملی و کارآمد خواهد بود؟
جمشید اسدی با اشاره به سابقه جمهوری اسلامی در پرداخت یارانه به شکل سهمیه و کوپن در زمان جنگ ایران و عراق می‌گوید: «جمهوری اسلامی قبلا این کار را در زمان جنگ هم انجام داده است. دادن نان با سهمیه یا با کارت ملی برای حکومتی که همه قدرت را در دست دارد، کار مشکلی نیست و احتمالا خواهند توانست این کار را بکنند.»
با این وجود، اسدی کارآمدی این نوع از پرداخت یارانه را زیر سوال می‌برد و می‌افزاید: «این‌کار هرگز پاسخ‌گوی مشکل مردم نخواهد بود.»
او توضیح می‌دهد: «سهمیه‌بندی نان تکافوی غذای مردم را نمی‌دهد و شمار کالاهایی را که کوپنی و سهمیه‌ای کرده‌اند، بسیار محدود است. کالاهای اساسی بسیاری هستند که مردم به آن‌ها نیاز دارند ولی نه پول‌شان می‌رسد آن‌ها را بخرند و نه به شکل سهمیه وجود دارند.»
اسدی در پایان به نتایج حذف یارانه آرد به عنوان یکی از آخرین کالاهای اساسی که تا به حال یارانه داشته است، می‌پردازد و می‌گوید: «برآورد من این است که کالاها گران‌تر خواهند شد و نارضایتی مردم بیشتر می‌شود و به خیابان‌ها خواهند آمد. دولت با هر سیاستی که در پیش می‌گیرد، چون ورشکسته است، نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیاز مردم گرسنه باشد. این شیوه کوپنی کردن کالاهای اساسی مردم هم باعث رانت‌های زیادی می‌شود و بر مشکلات مردم خواهد افزود.»
