پیام‌های ظاهرا متفاوت خامنه‌ای و روحانی به آمریکا؛ همان سناریوی همیشگی؟
رهبر جمهوری اسلامی حاضر شد قرنطینه‌اش را بشکند تا هم به بگومگوی دو رییس قوه پایان دهد و هم تاکید کند مذاکره‌ای با آمریکا در کار نخواهد بود؛ بگومگوی دو رییس قوه بلافاصله بعد از آن جلسه از سر گرفته شد، سخنان رهبر درباره مذاکره با آمریکا هم یک روز دوام آورد و «حسن روحانی» گفته‌هایی دیگر بر زبان رانده است.
***
سخنان روز چهارشنبه حسن روحانی واجد این پیام بود که دولت او در چند ماه باقی‌مانده از عمرش حاضر است برای احیای برجام و لغو تحریم‌ها دست به تلاشی دیگر بزند و به میز مذاکره با آمریکا برود.
بخشی از سخنان روحانی در هیات دولت به انتقاد از «دونالد ترامپ» اختصاص داشت: او را «غیرقابل اعتماد» و «پوپولیست» خواند، سیاست‌هایش را «ضد حقوق بشر» دانست و در نهایت گفت: «خدا را شکر که این شر از سر مردم آمریکا و از سر مردم منطقه کوتاه شد.»
روحانی برای حل شدن «مساله ایران و آمریکا» هم یک راه حل پیشنهاد کرد: بازگشت به دوره پیش از ترامپ: «حل مساله بسیار آسان است. ایران و آمریکا می‌توانند تصمیم بگیرند و اعلام کنند که برمی‌گردند به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷. هم ما برمی‌گردیم به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷، هم آمریکا برگردد به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷.»
۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ روزی بود که دونالد ترامپ به عنوان رییس جمهور آمریکا سوگند خورد.
البته سخنان تازه روحانی را نمی‌توان نخستین پیام‌دهی او به دولت بایدن و استقبال از مذاکره تلقی کرد. روزنامه نیویورک تایمز چند روز پیش گزارش داد که «عباس عراقچی» تلاش کرده به نزدیکان بایدن این پیام را برساند که در صورت تمایل او به بازگشت به برجام، ایران نیز به تعهدات برجامی‌اش بازخواهد گشت.
هر چند «سعید خطیب‌زاده»، سخنگوی وزارت خارجه ایران، این گزارش را «ساختگی» خواند اما این تنها گزارش در این زمینه نبوده است.
آیا «بسیار آسان» است؟
جمهوری اسلامی از اینکه «سیاست فشار حداکثری» ترامپ جای خود را به سیاست جو بایدن خواهد داد آشکارا خشنود است و تمامی اهتمامش این است که از فشار تحریم‌ها هر چه زودتر کاسته شود.
روحانی حتی در سخنان چهارشنبه‌اش تلویحا گفت که در صورت بازگشت به دوره پیش از ترامپ و لغو تحریم‌ها می توان بر سر مسائلی از قبیل موشکی و سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی هم مذاکره کرد: بازگشت به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ «می‌تواند حل بزرگی برای بسیاری از مسائل و مشکلات باشد و مسیر و شرایط را کاملا تغییر بدهد. و بعد می‌توان مراحل بعدی را در بخش‌های مختلف ادامه داد».
اما چنین وعده‌ای سخن‌سرایی و جدلی به نظر می‌رسد. نه رهبر جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران حاضر به مذاکره بر سر چنین موضوعاتی هستند، و نه به گفته شماری از تحلیلگران، آمریکا حاضر است بدون استفاده از کارت‌های به دست آمده، عینا به شرایط پیش از ترامپ بازگردد.
نیویورک تایمز در همان گزارشی که خبر از تلاش عراقچی برای پیام‌رسانی داده بود، به «دشواری‌های بازگشت بایدن به برجام» اشاره کرده بود.
شمار زیادی از تحلیلگران و حتی مقام‌های سیاسی پیش‌بینی کرده‌اند بایدن حتی اگر مایل هم باشد برجام را احیا کند و تحریم‌ها علیه ایران را بردارد کار آسانی نخواهد داشت.
دو دلیل هم برای این دشواری ذکر شده است: بنابر دلیل نخست، آن طور که «الیوت آبرامز»، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، شرح داده، چرا بایدن از اهرم فشاری که ترامپ ایجاد کرده استفاده نکند؟ دلیل دوم نیز اینکه لغو فوری تمامی تحریم‌ها بدون چالش‌های حقوقی و تکنیکی نیست.
سیگنال‌های متفاوت؟
اظهارات روز چهارشنبه روحانی یک روز پس از سخنان رهبر ایراد می‌شد.
«علی خامنه‌ای» در دیدارش با اعضای شورای عالی هماهنگی اقتصادی گفته بود: «ما مسیر رفع تحریم را یک بار امتحان و چند سال مذاکره کردیم، اما به نتیجه‌ای نرسید» و از این رو، باید مسیر «خنثی‌سازی تحریم و غلبه بر آن» را در پیش گرفت.
معنای ظاهری این عبارات و همچنین اشارات بعدی او درباره «موشک و منطقه» نشان این بود که او فعلا مخالف مذاکره است یا حاضر نیست به صورت علنی مسئولیت مذاکره را بپذیرد.
آیا سخنان روحانی را باید در تقابل با سخنان خامنه‌ای تلقی کرد؟ به نظر می‌رسد خیر. اولا به این دلیل که تلاش روحانی معطوف به موشک و منطقه‌ای نیست و او می‌خواهد وقتی مقامش را در مرداد آینده واگذار می‌کند دست‌کم در وضعیت بسیار بد فعلی نباشد؛ ثانیا مخاطب سخنان او صرفا آمریکا نیست و او همزمان پالس‌هایی هم به جناح‌های داخلی ارسال می‌کند.
به هر روی در طول چهار سال گذشته، آمریکا و اروپا به رغم تفاوت‌شان درباره حفظ برجام، بر سر فعالیت‌های موشکی و اقدامات منطقه‌ای جمهوری اسلامی اشتراک نظر داشته‌اند.
به نظر نمی‌رسد در شرایط عادی خامنه‌ای و سپاه پاسداران حاضر باشند این دو را کنار بگذارند.
هرچند رهبر جمهوری اسلامی، که به زودی ۸۲ ساله می‌شود، پیش از این نشان داده می‌تواند در جلو صحنه چیزی مانند مذاکره با آمریکا را را نفی و تقبیح کند و همان زمان در پشت صحنه مذاکرات در جریان بوده باشد.
به هر حال سخنان روحانی، درست یک روز بعد از سخنان خامنه‌ای، نشان‌دهنده دلخوری اوست.
در آشفته‌بازار اقتصادی ایران، روسای سه قوه حدود دو ماه بود که نشست «شورای عالی هماهنگی اقتصادی» را برگزار نکرده بودند. مهم‌ترین دلیل هم کشمکش روحانی و قالیباف بود.
جلسه در دفتر رهبر تلاشی بود برای گذر از این چالش. اما بلافاصله پس از ترک جلسه، محمدباقر قالیباف در توییتی کنایی، به روحانی توصیه کرد «شجاعت» پیشه کند.
