نگاهی به دلایل سیل‌های ویرانگر در شهرهای آذربایجان!
طی سالهای اخیر علیرغم کاهش بارندگی‌ها و مواجهه با خشکسالی، به کررات شاهد وقوع سیل‌های ویرانگر حتی در اثر کوچکترین بارش‌ها بوده‌ایم که خسارت‌های جانی و مالی فراوانی بر ساکنان تحمیل کرده است. مرگبارترین سیل‌های چند سال گذشته در سال ۹۶ رخ داد که منجر به جان باختن ۴۴ نفر و خسارت ۲۹۵ میلیارد تومانی در شهرهای آذربایجان گردید. سال جاری نیز با اینکه یکی از کم بارش‌ترین سالهای دهه‌های اخیر را تجربه می‌کنیم اما همین بارش‌های اندک نیز هر دفعه موجب جاری شدن سیل‌های ویرانگر و تحمیل خسارت‌های فراوان به مردم منطقه و تخریب زیر ساخت‌ها می‌شود. در آخرین مورد نیز طی چند روز گذشته خیابان‌های شهر مهاباد جریان سیل را شاهد بودند. خسارات سنگینی که این سیلاب‌ها چه از نظر جانی و چه از نظر مالی به بار می‌آورند، اهمیت توجه به چرایی تولید این بلای طبیعی و راه‌های مقابله با آن را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
نبود آبخیزداری صحیح، ساخت و ساز در بستر مسیل‌ها، تصرف بستر رودخانه‌ها و چرای بیش از حد دام و تخریب پوشش گیاهی از جمله عواملی هستند که جریان سیل و تخریبات ناشی از آن را در منطقه تشدید می‌کنند؛ اما از این میان آنچه که مورد توجه ما در این یادداشت خواهد بود چرای بیش از حد دام می‌باشد.
با توجه به سهم پایین صنعت از اشتغال مردم منطقه و وابستگی اقتصاد مردم به کشاورزی و دامداری و از طرف دیگر عدم توسعه مناسب این مشاغل و ادامه روند سنتی؛ محیط زیست منطقه را با مشکلاتی روبرو ساخته که افزایش بلاهای طبیعی یکی از وجوه آن است.
دامداری در استانهای آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی:
مطابق آمار مرکز آمار ایران از تعداد ۱ میلیون و ۳۹۴ هزار و ۳۹۰ فقره بهره‌برداری دام کشور تقریبا ۱۸۴ هزار بهره‌بردار در دو استان فوق‌الذکر فعالیت دارند که از این میان بیش از صد هزار واحد دارای گوسفند و بره و ۶۹ هزار واحد دارای بز و بزغاله هستند. لذا بدین ترتیب از جمعیت ۴۰ میلیونی گوسفندان کشور بیش از ۶.۸ میلیون راس گوسفند در این دو استان حضور دارند که اکثرا از علوفه مراتع تغذیه می‌کنند.
آذربایجان شرقی از لحاظ تعداد گوسفند و بره رتبه سوم کشور و از لحاظ تعداد گاو و گوساله رتبه اول کشور را در اختیار دارد. این آمار برای آذربایجان غربی نیز به ترتیب رتبه دوم گوسفند و بره و رتبه سوم گاو و گوساله در کشور می‌باشد. اما هیچ یک از این استان‌ها از لحاظ دامداری‌های صنعتی جایگاه مناسبی ندارند و در این حوزه استانهای تهران، اصفهان و خراسان رضوی با اختلاف بیشترین میزان دامداری‌های صنعتی را در اختیار دارند. مشخصا بیش از هفت میلیون واحد دامی از مراتع و اراضی ملی استان آذربایجان غربی استفاده می‌کنند که ۲.۲ برابر ظرفیت این منابع طبیعی است.
در غیاب دامداری‌های صنعتی جمعیت بالای دام در منطقه که چند برابر ظرفیت مراتع است با از بین بردن پوشش گیاهی از عوامل اصلی تشدید سیلاب‌ها می‌باشد. گیاهان با ایجاد خلل و فرج در خاک باعث نفوذ راحت‌تر آب در خاک می‌شوند و علاوه بر جلوگیری از ایجاد سیل، تغذیه آب‌های زیر زمینی را نیز فراهم می‌کنند. از طرفی این گیاهان با کاهش سرعت آب، زمان جریان رواناب را افزایش داده و از شدت سیلاب می‌کاهد و علاوه بر آن از فرسایش خاک نیز جلوگیری می‌کند. اما چرای بیش از حد دام نه تنها سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و اثر بازدارندگی آن شده همچنین با سفت شدن سطح خاک و پر شدن خلل نفوذ پذیری خاک نسبت به آب و قابلیت نگهداری آب خاک کاهش می‌یابد که نتیجه آن نیز ایجاد سیلاب‌های شدید و فرسایش خاک خواهد بود.
منبع: سایت چینار
