موج اعتصاب غذای زندانیان سیاسی و عقیدتی؛ افزایش فشارهای امنیتی
۲۷مرداد۱۳۹۹، هفتمین روز اعتصاب غذای «نسرین ستوده»، وکیل در بند، و «بهنام محجوبی» و «آتبین جعفریان»، زندانیان سیاسی و عقیدتی بند ۸ اوین، و همچنین دومین روز اعتصاب غذای «سهیلا حجاب»، زندانی سیاسی در زندان قرچک، است. یک روز قبل، یعنی ۲۶ مرداد تارنمای «هرانا» نامه‌ای منتشر کرد که طبق آن، ده‌ها تن از معترضان آبان ۱۳۹۸ که در زندان «تهران بزرگ» (فشافویه) نگهداری می‌شوند، خبر داده‌اند که دست به اعتصاب غذا زده‌اند. تارنمای «هرانا» در ۲۷ مرداد خبر داد که اعتصاب‌کنندگان در پی تهدیدهای مسئولان زندان به اعتصاب غذای خود پایان دادند.از سوی دیگر در همین روز، ماموران زندان محدودیت‌های بیشتری علیه زندانیان سیاسی و عقیدتی «بند هشت زندان اوین» اعمال کرده‌اند تا ارتباط آنها را با یکدیگر قطع کنند. «رضا خندان»، همسر نسرین ستوده، که در ششمین روز اعتصاب غذای این وکیل زندانی با او ملاقات داشت، ضمن ارائه گزارشی از آخرین وضعیت او، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» به شرایط برخی دیگر از زندانیان اشاره کرد و همچنین، از مسئولیت نهادهای مختلف در افزایش فشار و ایجاد محدودیت علیه زندانیان سیاسی و عقیدتی گفت.
****
صبح روز ۲۶مرداد۱۳۹۹، خبرهایی که از اوین منتشر شد، حکایت از فشار زندان‌بانان بر زندانیان سیاسی و عقیدتی و اعتصاب‌کنندگان داشت. تا آن روز، پنج تن از زندانیان سیاسی و امنیتی در حمایت از نسرین ستوده و با خواسته «آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی» اعتصاب غذا کرده بودند. اما شرایط جسمانی سه نفر از آنها رو به وخامت نهاد و به درخواست دو همراه دیگرشان، به اعتصاب خود پایان دادند. در حال حاضر از بند هشت اوین بهنام محجوبی و آتبین جعفریان همچنان در اعتصاب غذا هستند.
در ششمین روز اعتصاب غذا، وکیل بند که معمولا از بین زندانیان جرایم مالی انتخاب می‌شود و به گفته بسیاری از زندانیان که تجربه حبس دارند، در هماهنگی با رییس بند و زندان‌بان‌ها است، اعتصاب‌کنندگان را تهدید کرد. این اتفاق در حالی افتاد که «باقری»، رییس اندرزگاه ۸، دستور اعمال محدودیت را در این بند صادر کرد. هواخوری‌های سالن‌های مختلف به دو ساعت در روز کاهش پیدا کرد و درهای سالن‌ها روی زندانیان بسته شد. پیش از آن، عبور و مرور میان سالن‌ها آزاد بود و هواخوری محدودیت نداشت. اما خبرها از سالن‌های هشت و نه حاکی از اعمال محدودیت و ملتهب شدن فضای زندان است.
برخی از زندانیان سیاسی و عقیدتی بند هشت اوین در روزهای گذشته به بهداری منتقل شده‌اند اما هیچ خبری از آنها نیست و از ۲۶مرداد۱۳۹۹ محدودیت‌های مختلفی علیه آنها اعمال شده است. در عین حال، پنج زندانی سیاسی و عقیدتی که در اعتصاب غذا بودند، در همین روز از سوی باقری مورد تهدید قرار گرفته‌اند که اگر به اعتصاب خود پایان ندهند، با مرخصی و آزادی مشروط آنها موافقت نخواهد شد. آن هم در صورتی که یکی از این زندانیان، یعنی بهنام محجوبی، به دلیل ابتلا به بیماری عصبی نیازمند داروهای خاص است که زندان خلاف قوانین از ارایه آن به این زندانی خودداری می‌کند.
برخی از خانواده‌های زندانیان سیاسی و عقیدتی بند هشت اوین در گفت‌وگو با ایران‌وایر ابراز نگرانی کرده‌اند که اگر محدودیت‌ها افزایش یابد، ممکن است تماس‌های تلفنی زندانیان نیز قطع شود.
اعتصاب‌کنندگان بند هشت در بیانیه‌ها و خبرهایی که از آنها منتشر شده بارها تاکید کرده‌اند که حمایت از نسرین ستوده در راستای «آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی» خواسته آنها است، درست همان دلیلی که باعث پیوستن سهیلا حجاب به جمع اعتصاب‌کنندگان شده است. از آن‌جایی که معمولا زندان‌بانان به گواهی بسیاری از زندانیان برای تفرقه انداختن میان اقدام‌های گروهی زندانیان اخبار اشتباه به آنها می‌دهند، مسئولان زندان نیز اعتصاب‌کنندگان را تهدید کرده‌اند که آنها را جابه‌جا و از هم جدا خواهند کرد. در همین راستا، نسرین ستوده در تماسی تلفنی که روز شنبه ۲۵مرداد۱۳۹۹ با همسرش داشت، اعلام کرد که در صورت جابه‌جایی این زندانیان، دست به «اعتصاب غذای خشک» خواهد زد.
۲۶مرداد۱۳۹۹، رضا خندان همسر نسرین ستوده با او ملاقات کابینی داشت. البته شش ماه می‌شود که آنها از ملاقات حضوری محروم هستند و به گفته رضا خندان چشم‌اندازی برای یک سال آینده و امکان ملاقات حضوری وجود ندارد. این در حالی‌ست که دو فرزند نسرین ستوده هم در این مدت، از لمس آغوش مادر محروم مانده‌اند. رضا خندان در گفت‌وگو با ایران‌وایر، ضمن تشریح شرایط نسرین ستوده تصریح کرد که در یک سال گذشته، فشار بر زندانیان سیاسی و عقیدتی افزایش داشته است و به نظر می‌رسد که بحران سیاسی و اقتصادی حاکم بر ایران، کل ساختار حکومت و دستگاه قوه قضاییه را بر آن داشته است تا با اعمال فشار بر آنها، شرایط را به باور خودشان کنترل کنند.
نسرین ستوده طی سال‌ها بازداشت و زندان، بارها اقدام به اعتصاب غذا کرده است. او حالا ۵۷ سال دارد و به تازگی از اعتصاب غذای قبلی خارج شده است. به گفته رضا خندان وضعیت جسمانی این وکیل نوسان دارد، اما روز پنج‌شنبه ۲۳مرداد۱۳۹۹، یعنی دو روز پس از آغاز اعتصاب غذا، وضعیت جسمانی او وخیم و دچار تشنج شده بود، اما به خاطر خطر شیوع ویروس کرونا، زندانیان از رفتن به بهداری خودداری می‌کنند. از سوی دیگر، ارتباط تلفنی از بند زنان اوین سه روز در هفته، یعنی شنبه، دوشنبه و چهارشنبه امکان‌پذیر است. از این رو، با توجه به اعتصاب غذا و شرایط جسمانی نسرین ستوده، خانواده او هر دو روز یک‌بار می‌توانند از وضعیت او اطلاع پیدا کنند.
در عین حال، هر تماس تلفنی کم‌تر از دو دقیقه زمان می‌برد. تماس‌هایی که هر چند ثانیه صدایی ضبط شده به دو طرف مکالمه یادآوری می‌کند تماس از زندان گرفته شده و مکالمه‌کننده یک زندانی است. این صدا در گوش بسیاری از کودکان که پدر یا مادرشان در زندان است، شاید برای سال‌ها باقی بماند. اما فقط تاثیر ماندگاری این صدا نیست، بلکه پخش آن باعث می‌شود مدت مکالمه کاهش پیدا کند و گاه خانواده‌ها در حسرت اطلاع از وضعیت عزیزان‌شان، نگران بمانند.
رضا خندان ضمن شرح این وضعیت یادآور می‌شود که البته شرایط نسرین ستوده نسبت به برخی دیگر از زندانیان بهتر توصیف می‌شود: «در حال حاضر یکی از روش‌های بازی روانی با زندانیان، احضارهای مکرر برای دعوت به همکاری، جاسوسی، اعتراف یا امضای توبه‌نامه است که به آنها وعده آزادی یا مرخصی هم می‌دهند. اما گاه یادشان می‌رود که زندانی به خواسته آنها تن داده است و او را فراموش می‌کنند.»
او در صحبت‌هایش به شرایط یک زندانی به نام «رضوانه خان‌بیگی» اشاره کرد. فعال مدنی که با اتهام «اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت ملی» و «فعالیت تبلیغی علیه جمهوری اسلامی» به شش سال زندان محکوم شده است. او از بیماری صرع رنج می‌برد و نیاز به داروهایی دارد که همسرش از خارج زندان تهیه می‌کند. یک ماه پیش، بیماری رضوانه خان‌بیگی عود می‌کند و در یک شب، سه بار دچار تشنج می‌شود. به طوری که هم‌بندی‌هایش خیال می‌کنند او را از دست داده‌اند. بیش از دو ماه پیش، برای او وثیقه تعیین می‌شود و با وجود موافقت اطلاعات سپاه به عنوان ضابط، مسئول دیگری که معاون «امین وزیری»، نماینده دادستان و دادیار ناظر بر زندانیان سیاسی مستقر در اوین، است سنگ‌اندازی می‌کند.
به گفته رضا خندان به محض آغاز اعتصاب غذای نسرین ستوده، به همسر رضوانه خان‌بیگی خبر می‌دهند که برای ارائه وثیقه اقدام کند: «دفعه قبل هم همین اتفاق افتاد. خانمی به نام “بهشید” از شاگردان آقای “طاهری” هم‌بند آن‌هاست و شب عید قرار بود همراه با نسرین، اعتصاب غذا کند. دو ساعت بعد از شروع اعتصاب غذا با مرخصی او موافقت شد. یعنی حتما باید کسی تا مرگ برود، کشته شود یا کار به این‌جا برسد تا زندانی از حقوقش برخوردار شود.»
او همچنین تاکید دارد که فشار بر زندانیان سیاسی و عقیدتی به شدت افزایش داشته است. برخی از خانواده‌های این زندانیان نیز در روزهای گذشته در گفت‌وگو با ایران‌وایر تاکید کرده‌اند که به گفته عزیزان در بندشان، این فشارها شدت گرفته است.
پیش‌تر برخی از وکلا و حقوق‌دانان از داخل و خارج از ایران در گفت‌وگو با ایران‌وایر تصریح کرده بودند که در یک سال اخیر و با روی کار آمدن «ابراهیم رییسی» در راس قوه قضاییه، تخلفات دستگاه قضایی جمهوری اسلامی علیه وکلای پروندههای به اصطلاح جمهوری اسلامی «امنیتی» بیشتر شده است. تخلفاتی که آسیب آن را هم وکلا متحمل می‌شوند و هم زندانیان و از سوی دیگر، نقض حقوق زندانیان سیاسی و امنیتی هم افزایش داشته است. البته آنها با ذکر مواردی، یادآور شده‌اند که اگر چه این تخلفات افزایش داشته است، اما به نظر می‌رسد که شرایط بحرانی سیاسی و اقتصادی ایران، عامل مهمی در تشدید فشارها است. به اعتقاد برخی از آنها، برخوردهای قضایی با پروندههای سیاسی و عقیدتی مستقیم زیر نظر «علی خامنه‌ای» قرار دارد و هر کس دیگر هم جای رییسی بود، در چنین شرایطی که بر ایران حاکم است، همین شدت عمل را به کار می‌برد.
رضا خندان هم معتقد است که در این مدت فشارهای دستگاه قضایی بر زندانیان سیاسی و عقیدتی افزایش داشته است: «جو عمومی حاکم بر حکومت و موقعیت متزلزل آن باعث می‌شود که ترس‌شان بیشتر شود و متناسب با آن، فشارها را برای ایجاد ترس افزایش دهند. اگر حکومت احساس آرامش کند و نترسد، مشکلات اقتصادی به این شکل وجود نداشته باشد، احتمال شورش نباشد، اگر همین رییسی ریاست قوه قضاییه را برعهده داشته باشد، ممکن است کمی از این فشارها کم‌تر اعمال شود.»
البته به باور رضا خندان صرفا نیروهای امنیتی مسئول این افزایش فشار نیستند، بلکه «تک‌تک عناصر این سیستم از یک دربان تا مسئولان قضایی، سازمان زندان‌ها و کارمندان عادی زندان دست به دست هم می‌دهند تا به خاطر یک لقمه نان تا هزار لقمه نان‌های چرب در خدمت استبداد باشند. شاه، رهبر یا دیکتاتور حاکم شخصا نمی‌تواند استبداد را اداره کند. تک‌تک افراد سیستم به درجاتی نقش دارند. اما وقتی بازداشت می‌شوند یا مورد سوال قرار می‌گیرند، می‌گویند “ما کاره‌ای نبودیم و مامور بودیم.” نه! آنها انتخاب کرده‌اند.»
برای مثال، او به برخورد وکیل بند و رییس اندرزگاه نسبت به زندانیان در اعتصاب غذای بند هشت اوین در روز گذشته اشاره کرد: «ریيس بند کارمند رییس زندان‌ها است. کاره‌ای نیست. شاید دو یا سه نفر زیردست داشته باشد. حتی افسرنگهبان‌ها هم تحت نظارت او نیستند. این آدم یعنی باقری به خودش اجازه می‌دهد که بچه‌ها را تهدید کند. فردا روزی، در موقعیتی دیگر و بعد از مدت‌ها، وقتی محاکمه شود یا خبرنگاری او را به چالش بکشد، خواهد گفت که مامور بوده و معذور. اما من این مساله را قبول ندارم. هر کس انتخاب کرده است که کجا بایستد. نمی‌شود یک نفر که در اطلاعات سپاه استخدام شده، نسبت به تصمیم، انتخاب و مسئولیت فردی خود بی‌تفاوت باشد.»
رضا خندان در نمونه‌ای دیگر به برخورد کارمندان زندان اشاره کرد: «مثلا از کارمند زندان سوالی می‌پرسیم که جوابش را نمی‌داند و وقتی در پاسخ شک می‌کند، به نفع متهم تصمیم نمی‌گیرد بلکه حتما جواب سخت‌گیرانه را انتخاب می‌کند که مبادا از بالا بازخواست نشود. بعضی از آنها از خداشان است که سخت‌گیری کنند و آن‌هایی هم که انسان‌های خوبی هستند، برای جلوگیری از بازخواست، سخت‌گیرانه اقدام می‌کنند. وگرنه چرا نشسته‌اند و سالن ملاقات را با دوربین رصد می‌کنند و در آن شرایط به زنی برای حجاب تذکر می‌دهند؟ یا در مراسم یادبود “فروهرها” که نسرین هم بود، ماموری از حاضران فیلم‌برداری می‌کرد. وقتی به او اعتراض کردم گفت مجبورم! یعنی چه؟ خب انتخاب کن که سیگار بفروشی تا آن‌که از مردم برای نهادهای امنیتی و بعد برخوردهای امنیتی، فیلم‌برداری کنی.»
با وجود چنین ساختار و سیستمی، در ماه‌های گذشته نه تنها برخوردهای امنیتی با زندانیان سیاسی و عقیدتی و همچنین وکلای حقوق بشری افزایش داشته است، بلکه صدور احکام طولانی‌مدت هم تشدید شده است. همان‌طور که رضا خندان تاکید دارد: «اساسا به چه جرمی این حجم بزرگ از اتهامات و محکومیت‌ها را تعیین می‌کنند؟ مگر زندان شوخی است که پنج، شش یا پانزده سال حکم حبس می‌دهند؟ انگار این اعداد معنا ندارند. مگر در اروپا برای بزرگ‌ترین اتهام‌ها چند سال زندان می‌دهند؟ آن هم برای زندان‌هایی که شرایط استاندارد بین‌المللی و انسانی دارد.»
اعتصاب غذای نسرین ستوده، سهیلا حجاب، بهنام محجوبی و آتبین جعفریان وارد هفتمین روز خود شده است. یک هفته است که آنها با گذشتن از تن‌شان خواستار آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی شده‌اند. در شب هفتم این اعتصاب غذا، بنا به خبر تارنمای هرانا ده‌ها تن از معترضان آبان ۱۳۹۸ نیز که در زندان فشافویه نگهداری می‌شوند، به اعتصاب غذا پیوسته‌اند. در نامه‌ای که این تارنما منتشر کرده، آمده است: «از امروز اعتصاب کردیم. این اعتصاب در اعتراض به نقض حقوق زندانیان سیاسی و اصرار بر به زنجیر کشیدن مردم عدالت‌خواه در این شرایط اسفناک بهداشتی و در این زندان دورافتاده و فاقد استانداردهای لازم برای نگهداری انسان است. اصل مطلب این است که هیچ یک از ما مجرم نیستیم و اعتراض حق ماست.»
نامه آنها با این جمله پایان یافته است: «ما با اعتصاب، مردن را به مرگ در اثر ابتلا به ویروسی که به سیستم ستمگر و فاسد می‌ماند، ترجیح می‌دهیم.»
البته به گزارش هرانا اعتصاب غذای زندانیان زندان فشافویه کم‌تر از یک روز ادامه داشت و در ۲۷ مرداد پس از تهدید از سوی مسئولان زندان، پایان گرفت.
