فشار حکومت برای انحلال تشکل‌های غیردولتی حقوق کودک در ایران
«فشار بر فعالین حقوق کودک ایران، به‌ویژه در مورد کودکان کار، افزایش پیدا کرده است. فشار بیشتر بر تشکل‌های غیردولتی، به‌دلیل آگاهی از شرایط موجود در کشور است.» یک عضو قدیمی یکی از تشکل‌های حقوق کودک در ایران، با عنوان این موضوع می‌گوید وزارت کشور مجوز تمدید تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه کودکان کار را تمدید نمی‌کند و با معطل نگه‌داشتن آن‌ها، سعی در ابطال مجوز آن‌ها دارد. به گفته این فعال حقوق کودک که برای حفظ امنیت او با نام «پویان» از او در این گزارش یاد می‌شود، بعد از فشار و انحلال جمعیت امام علی، فشار بر «شبکه یاری کودکان کار و خیابان»، «جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان» و «انجمن حمایت از کودکان و نوجوانان» افزایش یافته و این تشکل‌های مردم‌نهاد برای تمدید مجوز، در شرایط بلاتکلیفی از سوی وزارت کشور نگه‌داشته شدهاند.
***
یک فعال حقوق کودک و عضو سابق جمعیت امام علی در ایران می‌گوید: «بسیاری از تشکل‌های غیردولتی حامی کودکان ایران در بدو انقلاب سال ۱۳۵۷ تشکیل شدهاند و بعد از ۴۳ سال، هنوز جنگ آن‌ها جنگ موجودیت و به‌رسمیت شناخته شدن است، این فاجعه است.»
این فعال حقوق کودک توضیح می‌دهد: «حکومت فعالیت و مطالبات تشکل‌های غیردولتی و افراد فعال در حوزه حقوق کودک را به رسمیت نشناخته و آن‌ها را عناصر وابسته به غرب می‌داند. این نهادهای مردمی هم تلاش دارند که صرفا خود را حفظ کنند و حفظ این وضعیت، بیشتر کاری شبیه مدرسه خیریه می‌کند تا یک نهاد مطالبه‌گر؛ برای همین جنگ ما بیشتر بر سر موجودیت است. نمی‌توان گفت نهادهای مردمی در ایران چه نیازی دارند، چون نیازی ندارند جز اینکه جایگاه و حقوق آن‌ها و فعالیت اجتماعی‌شان توسط حکومت به رسمیت شناخته شود.
فشار بیشتر بر تشکل‌های غیردولتی به‌دلیل آگاهی از شرایط موجود
به گفته پویان، نبض موضوع کودکان کار بیشتر در دست فعالین داخل کشور است. تشکل‌های غیردولتی داخل ایران به‌دلیل آگاهی از مشکلات کودکان کار، بسیار تحت فشار هستند. این تشکل‌ها می‌دانند معضل کجاست، جواب آن چیست، راه‌حل کدام است، کجا کمبود و کاستی فعالیت است و الان با چه مسائل مختلفی مواجه هستیم.
این فعال حقوق کودک تاکید دارد که «شبکه یاری کودکان کار و خیابان» و «جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان»، در حال حاضر با محدودیت و ممنوعیت‌های بسیاری مواجه شدهاند و هر روز تهدید می‌شوند.
شبکه یاری کودکان کار درواقع مجموعه‌ای از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه حقوق کودک است. این شبکه دارای افراد بسیار متخصص و صاحب‌نظر است. پویان می‌گوید: «این شبکه بسیار مورد تهدید نهادهای امنیتی قرار گرفته است و به‌طور مرتب به آن‌ها گفته می‌شود که فعالیت نکنید، باید مجوز بگیرید، فعالیت شما غیرمجاز است. هر زمانی هم برای دریافت جواز اقدام کرده‌اند، با محدودیت روبه‌رو شدهاند. نه به آن‌ها جواز می‌دهند، و نه به‌طور قانونی اجازه می‌دهند که جلسات آن‌ها برگزار شود.»
فعالیت خیرخواهانه به معنای فعالیت در زمینه حقوق‌بشر تلقی نمی‌شود. به همین دلیل هرچند علاقمندان به حوزه فعالیت برای کودکان در ایران چشمگیر به‌نظر می‌رسند، ولی درواقع جمعیت اندکی را شامل می‌شوند.
پویان، عضو سابق جمعیت امام علی، با تایید این موضوع می‌گوید: «فعالان حقوق کودک بسیار محدود هستند. اینکه یک فرد به یک نهاد غیردولتی رفته و برای چند ساعتی کار آموزشی انجام می‌دهد، هرچند کار بسیار مهمی است، ولی الزاما به معنی فعالیت در حوزه حقوق کودک نیست. این کار یک فعالیت اجتماعی محسوب نمی‌شود، کار بسیار پسندیده‌ای است، ولی تا تبدیل به مطالبه‌گری نشود، فعالیت در زمینه حقوق کودک محسوب نمی‌شود.»
جمعیت آن‌ها اندک و فشار بر آن‌ها بسیار زیاد است. دلیل این امر هم تاثیرگذاری آن‌ها در حوزه کاری‌شان محسوب می‌شود.
تاثیرگذاری تشکل‌های غیردولتی بر موضوع حقوق کودکان از آنجا بیشتر مشخص می‌شود که در اعتراضات سراسری، بسیاری از فعالان این حوزه احضار، تهدید شده و منازل آن‌ها مورد تفتیش قرار گرفته‌اند؛ این افراد به‌ویژه زنان فعال در حوزه کودکان بوده‌اند.
سازمان‌های غیردولتی به‌عنوان بازوی اجرایی و حمایتی از کودکان، در سال‌‌های گذشته نقش بسیار پر رنگی در مناسبات اجتماعی در ایران داشته‌اند، تلاش حکومت اما همواره فشار بیشتر بر آن‌ها و توقف فعالیت‌‌های‌شان بوده است.
پویان، فعال حقوق کودکان و عضو سابق جمعیت امام علی می‌گوید که بسیاری از سازمان‌ها همچون «انجمن حمایت از کودکان و نوجوانان»، برای تمدید مجوز با وضعیت بلاتکلیفی روبه‌رو است، چون مجوز آن تمدید نمی‌شود و آن را در حالت تعلیق نگه‌داشته‌اند. مجوز آن‌ها را لغو نکرده‌اند، ولی مجوزشان را تمدید هم نمی‌کنند. این وضعیت شامل حال بسیاری از نهادهای مردمی دیگر هم هست؛ مجوز آن‌ها منقضی شده و وزارت کشور مجوز آن‌ها را تمدید نمی‌کند، یا تمدید آن را منوط می‌کند به یک سری شرایطی که به آن‌ها تحمیل می‌کند.»
در ایران بحث بر سر موجودیت نهادهای غیردولتی است
پویان توضیح می‌دهد که نهادهای غیردولتی در ایران یا با محدودیت در فعالیت، فشار یا انحلال، یا بازداشت فعالین حقوق کودک مواجه هستند. این فعال حقوق کودک می‌گوید: «در بسیاری از کشورهایی که آقایان به آن‌ها اقتدا می‌کنند، همچون روسیه و چین، باوجودی که حکومت اقتدارگرا دارند، ولی نقش تشکل‌های مردم‌نهاد را به رسمیت شناختند. روسیه و چین به این نتیجه رسیدند که دولت باوجودی که دوست دارد خودش را در تمام امور دخالت دهد، ولی توان آن را ندارد و مجبور است از بازوهای حمایتی خودش که «ان‌جی‌او»ها باشند استفاده کند، ما در ایران چنین چیزی را نداریم؛ چون حکومت ایران انجیاوها را دشمن خود قلمداد می‌کند.»
۵۲ صفحه کیفرخواست برای جمعیت امام علی
او با اشاره به کیفرخواست جمعیت امام علی می‌گوید: «در مقدمه کیفرخواست ۵۲ صفحه‌ای جمعیت امام علی، همه این فعالیت‌های این سازمان مردم نهاد را وصل می‌کند به جورج سورس و بنیاد سورس و نهادهای اطلاعاتی غرب که برای براندازی در ایران است. در این متن آماده است که اصولا فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران به‌همین منظور صورت می‌گیرد. این نگاه نهاد امنیتی به نهادهای غیردولتی است. این نگاه به مسوولین اجرایی کشور و سران قوه هم ارائه می‌شود و نگاه آن‌ها را هم نسبت به انجیاوها همین شکلی می‌کند.»
پدرکشتگی نظام با تشکل‌های مردم‌نهاد
به گفته این فعال حقوق کودک، انتظار حکومت از نهادهای مردمی در ایران این است که در نقش یک نهاد خیریه ظاهر شوند. جنس کار یک فعال اجتماعی این است که به یک محله محروم می‌رود و با اعتیاد کودکان مواجه می‌شود، مثلا در محله «قلعه علیمون» در شهرری؛ متوجه می‌شود که کودکان بین ۱۰ تا ۱۲ سال به‌راحتی مواد مخدر در اختیار دارند و به خرید‌و‌فروش و مصرف مشغول هستند. یک فعال حقوق کودک که چنین صحنه‌هایی را به کرات مشاهده می‌کند، در این مناطق مرکز دایر می‌کند، با این کودکان کار می‌کند، آن‌ها را شناسایی کرده و آن‌ها را جذب می‌کند، به آن‌ها خدمات فرهنگی و هنری و ورزشی ارائه می‌کند و چنانچه معتاد باشند، سعی می‌کند از طریق مراکز ترک اعتیاد و با کمک آن‌ها، این کودکان را ترک دهد. انجیاوها بیکار نمی‌نشینند و خودشان وارد عمل می‌شوند و با به‌کار‌گیری خیرین از طریق آن‌ها، سعی می‌کند خانواده را توانمند کند.»
این فعال حقوق کودک با توضیح اینکه چون چنین اتفاقاتی در حجم وسیعی در حال رخ دادن است، طبق سلسله مراتب، به نهادهای بالادستی از جمله بهزیستی و اورژانس اجتماعی، معاونت آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه، وزیر رفاه، نهادهای بازرسی، فرمانداری و استانداری، این مساله را گزارش هم می‌کند؛ ولی هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد. همه تنها در این جملات خلاصه می‌شود که ما بررسی می‌کنیم؛ ولی این کار صورت نمی‌گیرد.
وقتی فعال اجتماعی می‌بیند هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد، آن را با رسانه‌های داخلی مطرح می‌کند تا شاید از طریق فضای رسانه‌ای بتوان مسوولین را مجبور به اقدام در مورد این معضل کرد. آقایان این موضوع را تبلیغ علیه نظام، هم‌صدایی با بیگانگان، مانوری برای تضعیف ارکان نظام و ناکارآمد نشان دادن آن و سیاه‌نمایی می‌دانند.»
به گفته پویان، با سرهم کردن این موارد تلاش می‌کنند یک فعال اجتماعی را به دادگاه کشیده و محکوم کنند؛ با این جرم که چرا آمدی و این معضل را دیدی و گفتی؟ چرا مثل یک خیریه کار نکردی و سرت را پایین بندازی و مثل یک ماشین فقط بروی به این محله و برگردی و درگیر ۱۰ تا ۲۰ کودک شوی و همان تعداد کودک را مثل یک خیریه اداره کنی؟ چرا این مساله را فریاد زدی؟ چرا مطرح کردی؟ چرا گفتی این موضوع شامل حال دیگران هم می‌شود و کودکان سایر محلات هم دچار آن هستند؟ حکومت می‌گوید این سیاه‌نمایی است و فقط کار خیریه و موسسه نیکوکاری را به رسمیت می‌شناسند، بدون اینکه مطالبه‌ای داشته باشند. حکومت مطرح کردن معضل کودکان کار را، مصداق براندازی و پاشیدن ارکان نظام می‌داند.
