فساد و روشوتخورلوق؛ اورمو گؤلونو قورودان باشقا عامیل
«اورمودا باغچیلیق یوخ اولماقدادیر.» بو سؤزو اورمودا بیر اکینچی «اتک‌یازی»-یا دئییب. اورمو باغچیلیق و اکینچیلیک قوطبو کیمی تانینیر. لاکین آرتیق اورمو کئچمیش ایستاتوسونو ایتیرمکده‌دیر. «اتک‌یازی»-یا دانیشان اکینچی‌نین فیکریجه باغچیلیق و اکینچیلیک بؤلگه‌ده آرتیق ایقتیصادی فعالیت کیمی دئییل، اکثر حال‌لاردا ایکینجی ایش و یا وارلی‌لارین ایلنجه‌سی ایستاتوسوندادیر.
عینی حالدا اورمودا سو قویولاری دا حدسیز-حسابسیز شکیلده چوخالیب. «اتک‌یازی»-یا دانیشان اکینچی‌نین فیکرینجه بو هئچ ده اکینچیلیگین و باغچیلیغین بیر صنعت کیمی بؤیومه‌سینه گتیریب چیخارماییب. سو قویولارینین قازیلماسینا ایجازه وئرمه‌مک سیاستی ایسه یالنیز سؤزده قالیب. اورمولو اکینچی هم ده دئییب:
«اؤلکه بوروکراسیسینده آیاق آچیب یئریین فساد و روشوتخورلوق دوزگون قانون‌لارین دا ایجرا ائدیلمه‌مه‌سینه سبب اولور. میثال اوچون سو قویوسونو قازماق اوچون مجوز آلماق قانون یول‌لاری ایله چتین و بعضی حال‌لاردا ایمکانسیز اولسا دا، روشوت نتیجه‌سینده چوخ آسان بیر ایشه چئوریلیب.»
سون گون‌لرده اورمو گؤلونون آجیناجاقلی وضعیتی گؤلون اطرافینداکی شهرلر و کندلرده اکینچیلیگین و باغچیلیغین دا جیدّی شکیلده زیان گؤردویونو گونده‌مه گتیریب. سون ۳۰ ایل عرضینده گؤله تؤکولن سولارین قاباغینی آلان یئنی سدلر، اکینچیلیک و باغچیلیق اراضیسی‌نین گئنیشله‌مه‌سی ایله نتیجه‌له‌نیب. لاکین بعضیلرینین فیکریجه بو سهو سیاست گؤلون بو گونکی وضعیتینه تأثیرلی اولوب.
باغ‌لارین بیر چوخو ایلنجه مکانینا چئوریلیب
اورمودا اکینچیلیکله مشغول اولان بیر شخص باغ‌لارین داها چوخ ایله‌نجه مکانی اولدوغونو دئییر. اونون فیکریجه بؤیوک باغ‌لار واریث‌لر طرفیندن کیچیلدیلیب، نتیجه‌ده ایسه اونلار اؤز ایقتیصادی دیرلرینی ایتیریبلر. او دئییر:
«بؤیوک باغ‌لارین ایقتیصادی اهمیتی وار ایدی. چونکی اونلارین بؤیوک میقیاسدا محصول‌لاری اولوردو. لاکین همین باغ‌لار آرتیق مثال اوچون ۵ یئره بؤلونوب. کیچیک باغ‌لار ایقتیصادی گلیر قایناغی ساییلمیرلار و ساده‌جه ایلنجه مکانی کیمی ایستیفاده ائدیلیرلر.»
اورمولو اکینچی‌نین فیکریجه اکینچیلیک و باغچیلیق ایستیفاده‌سینه احتیاجی اولان اینسان‌لارین یوخ، داها چوخ اکینچیلییه عادی بیر فعالیت کیمی باخان شخص‌لرین الینده‌دیر. اونا ایکینجی ایش کیمی باخانلار اینکیشافی اوچون ده قایغیلانمیرلار. نتیجه‌ده بؤیوک میقیاسدا سو هدر ائدیلیر، لاکین بونون موقابیلینده چوخ آز گلیر الده ائدیلیر.
«اتک‌یازی»-یا دانیشان اکینچی هم ده سوروملولارین روشوتخورلوق‌لارینی بیر باشقا عامیل کیمی اهمیتلی حساب ائدیر. اونون فیکریجه کیچیک باغ‌لارین ایقتیصادی اهمیت‌لری اولمادیغینا باخمایاراق بؤیوک میقیاسدا سرمایه هدر ائدیرلر. چونکی اونلار هانسی‌سا سوروملو شخصه روشوت وئریر، اؤز مولک‌لرینده سو قویوسو قازدیریر، یانیندا ایسه چیممک اوچون بیر حووض، بیر ده ویلا تیکدیریرلر. اکینچی‌نین فیکرینه گؤره بو مسئله گئنیش میقیاسدا ایره‌لیله‌ییر و آرتیق اکین یئرلری، وارلی‌لارین گئجه حیات‌لاری اوچون مکان‌لارا چئوریلیبلر. دؤولت ایسه بو مسئله‌یه قارشی چیخمیر. اکثر حال‌لاردا اونلارین گاز و الکتریک احتیاج‌لارینی دا تامین ائدیر.
شور سولار آغاج‌لاری قورودور
اورمولو اکینچی بعضی یئرلرده سو قویولاریندان شور سو چیخدیغینی، نتیجه‌ده آغاج‌لارین قورودوغونو دئییب. بوندان ۳۱ ایل قاباق فیدان و توخوم یئتیشدیرمه و حاضیرلاما اینستیتوتونون باش تدقیقاتچیسی حسین کاوه اورمو گؤلونون سویونون اطرافداکی سو قویولارینا نفوذ ائتمه‌سی باره‌ده اکینچیلیک ناظیرلیگی، انرژی ناظیرلیگی و شرقی و غربی آذربایجان والیلیک‌لرینه خبردارلیق ائتمیشدی.
ائکسپئرت‌لرین فیکرینه گؤره اؤلکه‌ده سو ایستیفاده‌سی‌نین ان بؤیوک پایی اکینچیلییه عاییددیر. اورمو گؤلونون اطرافی ایسه بوتونلوکله اکینچیلیک اراضیسی حساب ائدیلیر. ائکسپئرت‌لرین فیکرینه گؤره یئرآلتی سو منبع‌لری آزالدیقجا گؤلون سویو اونون یئرینی دولدورور. همین سو ایسه یئنیدن اکینچیلیک اوچون ایستیفاده ائدیلیر. نتیجه‌ده ایسه آغاج‌لار قوروماغا باشلاییر.
«اتک‌یازی»-یا دانیشان اکینچی‌نین دئدیکلری ده بونو تصدیق ائدیر. او هم ده مین‌لرله قانونسوز سو قویولارینا ایشاره ائد‌رک دؤولت ارگان‌لارینین بو مسئله‌یه ده لاقئید یاناشدیغینی دئییر.
سدلر غربی آذربایجانین اینکیشافی یولوندا نئجه رول اوینادیلار؟
اورمو گؤلونون قوروما سبب‌لرینین بیری ده گؤله تؤکولن چای‌لارین قاباغی‌نین کسیلمه‌سی و اوزرلرینده سو آنبارلارینین تیکیلمه‌سیدیر. چای‌لارین قاباغینا سدلر تیکدیرن دؤولت اکین اراضیسینی بؤیوک اؤلچوده گئنیشلندیردی. لاکین نتیجه‌ده غربی آذربایجان ویلایتی هله ده ان آز اینکیشاف ائتمیش ویلایت‌لر آراسیندا یئر آلیر.
سؤزو گئدن سدلر اورمو گؤلونون طبیعی حیاتینا مانع یاراتدی. حاضیردا همین سدلرین منفی تأثیری آیدین اولسا دا، پروبلئمی آرادان قالدیرماق اوچون هانسی‌سا دقیق چیخیش پلانی گؤرونمور. بعضی‌لرینی فیکرینه گؤره سدلر نتیجه‌سینده گئنیشلهنن اکین اراضیسی، اکینچی‌لرین ده سایی‌نین آرتدیغینی، چوخ سایدا اینسانین معیشت قایناغینا چئوریلدیگینی دئییر. نتیجه‌ده سدلر ایجتیماعی و ایقتیصادی فونکسییا قازانیبلار.
«اتک‌یازی»-یا دانیشان اکینچی بونونلا راضیلاشاراق آرتیریر کی سووارما مئتودلارینین دییشیلمه‌سی داها واجیب مسئله‌دیر. اونون فیکرینه گؤره بو دا یالنیز دؤولتین دسته‌یی ایله حیاتا کئچیریله بیلر. لاکین بو ایراده و ایستک دؤولت ارگان‌لاری طرفیندن گؤرونمور. اورمولو اکینچی دئییر کی سووارما مئتودلاری دییشدیگی تقدیرده، گؤلون حیات دامارلاری اولان چای‌لار جانلانار، یئرآلتی سو منبع‌لری ایسه یئرینی شور سویا وئرمز.
سون سؤز
اورمولو اکینچی حساب ائدیر کی حاضیردا باغدارلیق و اکینچیلیک ثابیت ایش کیمی یوخ، داها چوخ ایکینجی ایش اولاراق اهمیتلیدیر. بونا گؤره ده دؤولت ارگان‌لارینین موداخیله‌سی دئییلدیگی درجه‌ده چتین اولمامالیدیر. اونون فیکرینه گؤره دؤولت ارگان‌لاری جیدّی شکیلده مسئله‌یه موداخیله ائتمه‌لی، هم اکینچیلیگی، هم گؤلو برپا ائتمه‌لیدیرلر. لاکین او هله کی بئله بیر ایراده‌یه شاهید اولمادیغینی دئییر.
