شانزده آذر کرونایی دانشجویان
شانزدهم آذر ۱۳۹۹، روز دانشجو در ایران، به نوعی با تمام سال‌های گذشته متفاوت است. فعالان دانشجویی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، به فشار نهادهای امنیتی بر دانشجویان و بازداشت و احضار آن‌ها با سوء استفاده از شرایط همه‌گیری ویروس کرونا اشاره می‌کنند. با این حال، دانشجویان کنش‌گر نیز از پا ننشسته‌اند و فعالیت‌های خود را در فضای مجازی پی گرفته‌اند. گزارشی که پیش رو دارید، مروری دارد بر شرایط دانشجویان و دانشگاهیان در روز دانشجو.
***
شانزدهم آذر امسال در شرایطی فرا رسیده است که دانشگاه‌های کشور روزهای منحصر به فردی را پشت سر می‌گذارند. از اسفند ماه سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا دانشگاه‌های سراسر کشور تعطیل هستند و همین موضوع بررسی فعالیت طیف‌های مختلف دانشجویی را دشوار می‌کند.
دانشجویانی که تا پیش از این، مطالباتی مثل تحصیل رایگان، به رسمیت شناختن آزادی بیان و حق تشکل‌یابی را با کنش‌های مختلف در فضای دانشگاه‌ها پی‌گیری می‌کردند، ماه‌ها است از این امکان برای بیان حرف خود محروم هستند.
در همین چند ماه البته نهادهای امنیتی با تداوم بازداشت، احضار و اجرای احکام زندان دانشجویان، در کنار احضار پی در پی آن‌ها به کمیته‌های انضباطی، فرصت را برای سرکوب فعالان دانشجویی غنیمت شمردند.
عمده فعالیت‌های جنبش دانشجویی در سال تحصیلی جاری چه بود و هم‌زمان با تعطیلی دانشگاه‌ها چه‌طور توانست این فعالیت را عملی کند؟
«احمد رئیسی»، فعال سابق دانشجویی، برای پاسخ به این پرسش به احیای برخی تشکل‌های دانشجویی سرکوب‌شده در سال ۱۳۸۸هم‌زمان با روی کار آمدن «حسن روحانی»، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ اشاره می‌کند.
او معتقد است برای بررسی کارنامه جنبش دانشجویی در سال جاری باید نگاهی جدی به رویدادهای سیاسی سال گذشته، از جمله سرکوب اعتراضات آبان ماه این سال، داشت.
به گفته این فعال سابق دانشجویی: «با احیای برخی تشکل‌های دانشجویی از سال ۱۳۹۲ در کنار گفتمان آزادی‌خواهانه که از قبل در این جنبش وجود داشت، مطالبات عدالت‌طبانه هم تقویت شد. این رویکرد عدالت‌محور جنبش دانشجویی، در نهایت به اعتراضات آبان ماه سال ۱۳۹۸ پیوند خورد؛ اعتراضاتی که به نحوی می‌توان آن‌ها را اعتراضات طردشدگان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفت. در اعتراضات آبان ماه ۱۳۹۸، هر چند دانشجویان سردمدار اعتراضات نبودند، اما تلاش کردند با مردم معترض همراهی داشته باشند و این همراهی حتی در تجمعات ۱۶ آذر سال گذشته و بعد دی ماه سال گذشته در اعتراض به فاجعه هواپیمای اوکراینی، قابل مشاهد بود. دادخواهی قربانیان اعتراضات آبان و دی ۱۳۹۸ به نظر من عمده مطالبه دانشجویان بود.»
او ادامه می‌دهد: «اعتراضات آبان ماه سال گذشته به نظر من، زمینه پیوند میان اعتراضات طبقات فرودست جامعه که خواهان عدالت بودند، با طبقه متوسط که بیشتر با مطالبه دموکراسی شناخته می‌شوند بود. شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها ابزارهایی بودند برای این که این دو طبقه بتوانند اعتراض و مطالبه خود را با هم پیوند بزنند و در آبان ماه سال گذشته با هم متحد شوند. همراهی دانشجویان به عنوان گروهی با مطالبات عمدتا طبقه متوسطی با اعتراضات آبان ماه سال گذشته نمود بارز این اتحاد بود.»
به گفته احمد رئیسی، با تعطیلی دانشگاه‌ها در سال جاری به بهانه شیوع ویروس کرونا اگرچه دانشجویان امکان استفاده از تشکل‌های تازه احیاشده را برای بیان اعتراض خود از دست دادند، ولی این مطالبات از سازمان‌دهی دانشجویان در فضای مجازی سر درآورد: «در واقع نهادهای امنیتی با تعطیلی دانشگاه‌ها به بهانه کرونا، از یک طرف توانستند دانشگاه‌ها را دست کم به طور موقت ساکت کنند و از طرف دیگر در همین فضای سکوت، به سرکوب دانشجویان از طریق بازداشت و احضار اقدام کنند. با این حال، تشکل‌های تازه احیاشده دانشگاه‌ها، ساکت ننشستند و تلاش کردند فعالیت خود را در عرصه مجازی سامان‌دهی کنند.»
استفاده دانشجویان از امکانات فضای مجازی مثل برگزاری گفت‌وگوهای زنده اینستاگرامی، به نظر احمد رئیسی، فرصت ارتباط مستقیم دانشجویان با مردم را فراهم کرده است. در این فضا دانشجویان توانسته‌اند با گفت‌وگوی مستقیم با جامعه هدف خود یعنی مردم، پیوند خود را با اعتراضات لایه‌های مختلف جامعه محکم‌تر کنند.
«محمد نوری»، دیگر فعال دانشجویی، معتقد است برای بررسی فعالیت دانشجویان در سال جاری، باید کارنامه آن‌ها را از مهر ماه سال گذشته، پیش از تعطیلی دانشگاه‌ها تا اسفند ماه همان سال، و از این تاریخ تا امروز، یعنی بازه زمانی تعطیلی دانشگاه‌ها، به طور جداگانه دید.
او هم با مروری بر تعطیلی تشکل‌های مستقل دانشجویی در سال‌های ۱۳۸۸ و احیای برخی از آن‌ها در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی می‌گوید، در دوره احیای این تشکل‌ها شاهد تغییرات گسترده‌ای در سلایق، مطالبات و اعتراضات دانشجویان هستیم: «به تدریج تا سال گذشته که وضعیت اقتصادی وخامت شدیدی می‌گیرد، جریان‌های دانشجویی تلاش می‌کنند، اعتراض خود را نسبت به نابه‌سامانی اقتصادی، همراه با بقیه مردم اعلام کنند. همراه با اعتراضات خیابانی مردم، طیف‌های دانشجویی که رو به سمت حاکمیت و قدرت دارند، به تدریج توجه عموم دانشجویان را از دست می‌دهند و صحن دانشگاه محل بیان اعتراض و مطالبات دانشجویان می‌شود.»
این فعال دانشجویی با بیان این که شبکه‌سازی و تشکل‌یابی دانشجویان در سال‌های اخیر، ماموریت ویژه آن‌ها بوده است، سال گذشته را سالی منحصر به فرد در کل فضای سیاسی کشور و از جمله برای جنبش دانشجویی توصیف می‌کند: «سال ۱۳۹۸ سالی منحصر به فرد از نظر سیاسی و اخلاقی برای هم مردم ایران بود. کشتار معترضان در آبان ماه این سال و شلیک موشک به مسافران بی‌گناه هواپیمای اوکراینی، مرگ دختر آبی و حتی سیلسراسری فروردین ماه، اتفاقاتی بودند که این سال را نسبت به همه سال‌های قبل از خود متمایز می‌کنند. اعتراض گسترده دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف، حتی آن‌ها که از داشتن تشکل‌های قوی محروم هستند، نشان داد که آن‌ها دیگر سکوت در برابر وضع موجود را پذیرفتنی نمی‌دانند.»
محمد نوری با مرور فعالیت دانشجویان در سال گذشته به تاثیر تعطیلی دانشگاه‌ها در سال جاری می‌پردازد و می‌گوید هر چند این تعطیلی فرصتی برای متوقف کردن اعتراضات دانشجویان بود، اما آن‌ها به خوبی از فضای مجازی برای تداوم فعالیت خود بهره بردند: «در سال جاری، دانشجویان بیشتر از هر فعالیتی، تلاش کردند خط‌کشی خود را با جناح‌های قدرت پررنگ کنند. در این دوره گروه‌های مطالعاتی بیشتری در فضای مجازی شکل گرفتند و تولید محتوا در کانال‌های تلگرامی با رشد قابل‌ملاحظه‌ای روبهرو بوده است و البته تعداد مخاطبان این فعالیت‌ها هم رشد زیادی را نشان می‌دهد. در واقع شیوع ویروس کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها از اسفند ماه سال گذشته نعمتی برای حکومت بود که در چنین فضای تندی، چه در دانشگاه و چه در سطح جامعه، فضای فیزیکی بیان اعتراض دانشجو را به صورت موقت تعطیل کند. دانشجویان از اسفند ماه سال گذشته تلاش کردند فعالیت خود را بیشتر در فضای مجازی با تولید محتوا در تلگرام، پادکست و طوفا‌ن‌های توییتری تداوم دهند. همین فعالیت هم البته با هزینه‌هایی روبهرو بود و باعث شد تعدادی از دوستان ما با فشارهای زیادی روبهرو شوند.»
