دکتر محمد حسین یحیایی ; زدو خورد های مرزی ارمنستان با جمهوری آذربایجان

برای فرافکنی و انحراف افکار عمومی از شرایط داخلی و بحران عمیق اقتصادی و اجتماعی که کشور در گرداب آن گرفتار شده و در تنگنا قرار گرفته، ماجراجویی و ایجاد تنش با همسایگان به ضرورت تبدیل می شود، بویژه با همسایگانی که سال های طولانی درگیری نظامی، مناقشه ارضی و دشمنی با آنها از نسل به نسل انتقال یافته و حتا در کتاب های درسی کودکان جا گرفته و نگاشته شده است. در این راستا برخورد نظامی دو کشور ارمنستان و آذربایجان در جنوب قفقاز که در چند ماه گذشته به شدت افزایش یافته و هر بار خشن تر و خونین تر شده است قابل نامل، اندیشه و نگرانی است.

خصومت و دشمنی بین ترک های آذربایجان و ارامنه ارمنستان تاریخ دیرینه ای دارد، در دوران اتحاد جماهیر شوروی و پیوستن این جمهوری ها به ترکیب آن دشمنی و خصومت بین آن دو کاهش یافت و یا پنهان شد و تا نیمه های دوم دهه هشتم قرن گذشته ادامه یافت، با تغییرات در کادر رهبری شوروی و سیاست های آن جنبش های ملی گرایی جان تازه ای گرفت و در فوریه 1988 به تحریک ارمنستان در منطقه قره باغ تظاهراتی صورت گرفت و پارلمان منطقه ای قره باغ از مسکو خواست تا قیومیت منطقه را به ارمنستان واگذار کند که این درخواست با مخالفت مسکو روبرو شد و منطقه در حاکمیت آذربایجان باقی ماند ولی تحریک و دشمنی با آذربایجان به شیوه های گوناگون ادامه یافت

با فروپاشی اتحاد شوروی تحریک ارمنستان در منطقه قره باغ افزایش چشمگیری یافت و در 10 دسامبر 1991 با یک رفراندوم که در آن آذربایجانی ها شرکت نکردند و اصل رفراندوم را غیر قانونی و غیر اصولی خواندند، قره باغ اعلام استقلال کرد و آذربایجانی ها را مجبور کرد که منطقه را ترک کنند تا ترکیب جمعیتی منطقه تغییر کند و ارمنستان کریدوری تا مرز ایران داشته باشد. تحریکات و تحرکات نظامی ارمنستان در منطقه که مورد حمایت روسیه بود از یک طرف و بی ثباتی سیاسی در باکو از طرف دیگر باعث شد که در درگیری نظامی بین دو کشور، 20 درصد از خاک آذربایجان به تصرف ارمنستان در آید و منطقه خود مختار نخجوان از آذربایجان جدا شود، جنگ خونین که به کشته شدن هزاران ( 30 هزار ) نفر و آوارگی نزدیک به یک میلیون نفر انجامید ضربه سخت و سهمگینی به اقتصاد نیمه جان آذربایجان وارد کرد و ارمنستان را در مسیر و خط بیشتر مسکو قرار داد.

در 12 ماه مه 1994 با میانجیگری برخی از کشور های منطقه و سازمان ملل آتش بس شکننده بین دو کشور به اجرا درآمد و گروه مینسک ( ایالات متحده، فرانسه و فدراسیون روسیه، تاسیس در سال 1992 ) برای پیشبرد صلح و مذاکره برای حل بحران و مناقشه تشکیل شد که تا کنون اقدام مهم و ماندگاری انجام نداده است، از آن سو تا کنون شورای امنیت سازمان ملل چهار قطعنامه در محکومیت ارمنستان به خاطر تخلیه نکردن و عدم واگذاری 20 درصد از خاک اشغال شده آذربایجان صادر کرده که هیچکدام نتیجه بخش نبوده است و ارمنستان همچنان از واگذاری چندین شهر و روستای سرزمینی آذربایجان خوداری می کند، در نتیجه تعداد زیادی از مردم که از خانه و کاشانه خود رانده شده و امروزه تعداد آنان از میلیون گذشته در باکو و دیگر شهر های آذربایجان زندگی مشقت باری دارند ( اردوگاه، خانه های موقت و یا دائمی )

در مدت 26 سالی که از آتش بس شکننده بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان می گذرد زدوخورد های پراکنده ای در منطقه قره باغ ( 4 هزار و 400 کیلومتر مربع، در جنوب قفقاز ) اتفاق افتاده و نفراتی از دو طرف به هلاکت رسیده اند ولی این زدو خورد ها از دسامبر سال گذشته به این سو افزایش یافته و تعداد بیشتری از نفرات نظامی و گاهی غیر نظامی کشته شدند تا جائیکه در برخورد نظامی دو طرف در آوریل 2020 بیش از 64 نفر از دو طرف کشته شدند و جنگ هم از منطقه قره باغ به مناطق دیگر کشیده شد، و بار آخر که یکشنبه 22 تیرماه ( 12 ژوئیه ) در منطقه تووز ( طاووس ) آغاز شده، همچنان ادامه دارد و می تواند آتش بس چندین ساله بین دو کشور را برهم بزند. زیرا صبر و تحمل مردم آذربایجان به پایان خود نزدیک می شود و فشار داخلی مردم به دولت باکو برای پایان دادن به شرایط کنونی هر روز رو به افزایش است و همچنان آمادگی نظامی جمهوری آذربایجان در مقایسه با گذشته در شرایط بهتر و گاهی برتری است ( آذربایجان دارای 67 هزار نظامی، 220 تانک و 100 هواپیمای جنگی و از حمایت ترکیه

عضو ناتو برخوردار است در مقابل ارمنستان 49 هزار نظامی، 144 تانک و 33 هواپیمای جنگی و عضو پیمان دفاعی همسو با فدراسیون روسیه است )

به نظر می رسد « نیکول پاشینیان » ریاست دولت ارمنستان نیاز شدیدی به این ماجراجویی دارد و در پیشبرد این سیاست، از سوی فدراسیون روسیه از نظر نظامی و از سوی جمهوری اسلامی هم از نظر اقتصادی ( انرژی، مواد غذایی ) حمایت می شود، پاشینیان چند سال پیش با تظاهرات گسترده مردم در ایروان و چند شهر دیگر ارمنستان برای بهبود اوضاع اقتصادی، معیشت مردم و مبارزه با فساد، قدرت سیاسی را در دست گرفت و در مقایسه با « کوچاریان » و « سرکیسیان » که هر دو از ارامنه قره باغ بودند و گرایش بیشتری به روسیه داشتند، تمایل به سمت اروپا داشت و در تلاش بود تا با یاری اروپا به اقتصاد بیمار ارمنستان جان تازه ای بدمد و به قول و قرار های خود در تظاهرات مردم عمل کند ولی با گذشت زمان با ناکامی روبرو شد و بار دیگر تب و تاب سیاسی جامعه بالا رفت و نارضایتی از اوضاع اقتصادی افزایش یافت، در این میان با افزایش بحران اقتصادی در فدراسیون روسیه از میزان ارز های ارسالی از سوی کارگران ارمنی کاسته شد و ضربه سختی به اقتصاد ارمنستان وارد شد، در نتیجه طرفداران کوچاریان و سرکیسیان با استفاده از شرایط موجود فعال شدند و با چراغ خاموش به خیابان ها آمدند، حال با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی بویژه منطقه ای، ایجاد تنش به یک ضرورت تبدیل شده تا پای فدراسیون روسیه و ترکیه و بازیگران دیگر به منطقه باز شود.

با درگیری در منطقه تووز سیل داوطلبان اعزام به منطقه جنگی در آذربایجان شروع شده و جوانان خواستار برگرداندن خاک خود با توسل به نیروی نظامی شدند و برخورد نظامی با استفاده از سلاح های سنگین به صورت پراکنده با تلفات جانی ادامه دارد، آذربایجان نگران آن است که با ادامه جنگ « سازمان پیمان امنیت جمعی » که ارمنستان عضو آن است و به رهبری روسیه اداره می شود وارد عمل شود زیرا جنگ کنونی در منطقه مرزی دو کشور است ، آذربایجان از حمایت مستقیم ترکیه برخوردار است و مقامات ترکیه بار ها گفته اند که از تمامیت ارضی آذربایجان دفاع خواهند کرد، در این راستا اردوغان در روز سه شنبه ( 14 ژوئیه ) بعد از نشست کابینه گفت : آنکارا با هر گونه حمله به حق و حقوق و سرزمین جمهوری آذربایجان مقابله خواهد کرد… حملات ارمنستان بی پروا، سیستماتیک با استفاده از سلاح های سنگین است، این تجاوز عمدی است، این حملات بالاتر از حد و اندازه ارمنستان است، هدف از درگیری جدید مسدود کردن راه حل قره باغ علیا است، همراه با آن شورای کشور های تورک ( ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان و مجارستان بعنوان عضو ناظر ) حمله ارمنستان را محکوم و از گسترش تنش احساس نگرانی کردند و « بغداد آمریف » دبیر کل شورای تورک همبستگی خود را با آذربایجان و تمامیت ارضی آن بیان کرد.

حملات توپخانه ای ارمنستان به مواضع آذربایجان موجی از نگرانی را در منطقه بوجود آورده که می تواند آتش جنگ دیگری را شعله ور کند، در این میان گفتار « داوید دونویان » وزیر دفاع ارمنستان این نگرانی را افزایش می دهد که می گوید: شاید به اشغال مواضع استراتزیک آذربایجان ادامه دهیم و می افزاید، ما مناطق غیر نظامی را گلوله باران نمی کنیم و تنها زیر ساخت های مهندسی و تاسیسات فنی نیرو های مسلح آذربایجان را هدف قرار می دهیم. این گفتار خود نشانگر جنگ طلبی ارمنستان است که می خواهد جنگ را گسترش دهد، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل با ابراز نگرانی از اوضاع خواستار راه حل صلح آمیز و مذاکره برای مشکل دیرینه قره باغ شد و سازمان همکاری اروپا ( آگیت ) هم با محکوم کردن حملات ارمنستان خواهان رفع تنش بین دو کشور شد.

شرایط درونی و تحریکات و مداخلات بیرونی تنش را در منطقه افزایش می دهد و جنگ و بدبختی را به مردم تحمیل می کند، راه برون رفت اجرای قطعنامه های سازمان ملل و شورای امنیت و تخلیه خاک آذربایجان از سوی ارمنستان و مذاکره مستقیم مردم و نهاد های مردمی بین دو کشور است که سال ها در کنار هم زندگی کرده اند، جنگ هرگز راه حل نبوده و نیست، جنگ عامل دشمنی ، ویرانی، بدبختی، فقر و گرسنگی و… است، با جنگ و خونریزی بازیگرهای جهانی و منطقه ای به اهداف خود می رسند و استبداد را بر منطقه حاکم می کنند….

mhyahyai@yahoo.se