دکتر فرزاد صمدلی ;روزشمار سلسله قیامهای ضد آپارتاید در اردیبهشت و خرداد سال ۱۳۸۵ در آذربایجان و سراسر ایران

روزشمار سلسله قیامهای ضد آپارتاید در اردیبهشت و خرداد سال ۱۳۸۵ در آذربایجان و سراسر ایران
این روزشمار در سال ۱۳۸۵ تهیه شده و صرفا بخش کوچکی از روزشمار قیامهای ملت تورک و آذربایجان در ایران در خلال یکصد سال اخیر است.

افکار عمومی با قاطعیت خواستار پاسخگویی مقامات مسءول در قبال شمار کشته شدگان، مجروحان و بازداشت شدگان قیامهای تیر ۷۸، خرداد ۸۵، دی ۹۶ و آبان ۹۸ هست.

دکتر فرزاد صمدلی
۲۰ ماه می سال ۲۰۲۰
۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹

– 22 اردیبهشت ماه 1385: مقارن با جشن رسمیت زبان تورکی در دنیای تورک، متن و کاریکاتور بسیار اهانت آمیز روزنامه دولتی ایران علیه زبان تورکی در مقاله ای با عنوان «چه کنیم که سوسکها سوسکمان نکنند» در صفحه کودک و نوجوان ایران جمعه منتشر شد، با انتشار خبر این اهانت مهوع و تکرار مجدد آن در هفته بعد و عدم عذرخواهی مسئولین دولتی از این توهین شرم آور، آذربایجان ساعت به ساعت به قیام نزدیکتر شد.
چند روز بعد به رغم تلاشهای خفت بار برخی از نمایندگان مجلس، قیامهای متحد، وسیع، آتشین، خونین و متعددی در سراسرمناطق تورک نشین ایران و بخصوص آذربایجان به وقوع پیوست. متعاقب اهانت نفرت انگیز روزنامه ایران، حجم و شدت قیامهای مناطق تورک نشین، به حدی خارق العاده بود که به اذعان عموم ناظران مسایل آذربایجان، معترضین در تظاهراتهای خشمگینانه خود، نظام 85 ساله مدافع آپارتاید و همچنین سیاستهای نژاد پرستانه و استبدادی دولتهای پان فارسیست را علیه اکثریت مطلق جمعیت غیر فارس ایران مورد حمله موثر قراردادند.
قیامهای زنجیره ای آذربایجان، سبب تغییر سیاست رژیم و توقیف سریع روزنامه دولتی ایران و دستگیر شدن کاریکاتوریست و نویسنده آنتی تورک این روزنامه ضد آذربایجان گردید.
این نخستین بار بود که در تاریخ ایران، متعاقب قیام ملی، شعار فاشیستی تیم ملی در بازیهای جام جهانی 2006 به شعاری غیر قومی تغییر مییافت و مهمترین روزنامه رسمی کشور توقیف میگرددید.
اما هنوز چند روزی از توقیف روزنامه ایران نگذشته بود که تعداد زیادی ازنشریات استانهای ترک نشین توقیف خبرنگاران ونویسندگان وعکاسان این نشریات بازداشت شدند.در این قیامها مردم معترض خواهان استعفای وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، اطلاعات و کشور و همچنین عذر خواهی رسمی رییس جمهور بودند که با سکوت رژیم تهران روبرو شد.
سلسله قیامهای ضد آپارتاید ملت آذربایجان در یکصد مین سالگرد انقلاب کبیرمشروطیت، با حضورتوده های مردم، آرایشی منظم، آرمانی واحد و شعارهای یکسانی چون هارای هارای من تورکم،آذری قوندارمادی پهلویدن قالمادی، آذربایجان میللتی قبول ائتمز ذیللتی، آنادیلده مدرسه، فاشیزمه اولوم، آند اولا ستارخان تهران گرک اودلانا، آذربایجان بیر اولسون مرکزی تبریز اولسون…برگزار شد.
قیامهای متحد تورکهای آذربایجان(مقصود همه استانها و شهرهای تورک نشین مرکزوشمالغرب ایران است) حداقل دو هفته با قدرت ادامه داشت وبه نظر میرسد اوضاع آذربایجان را می توان دست کم تا انتشار مجدد روزنامه ایران درحالتی فوق العاده تصور کرد.
به اعتقاد فعالین حرکت ملی آذربایجان، قیامهای توده ای ملت تورک آذربایجان در مقایسه با قیامهای اجتماعی سده گذشته از خصلتهایی کاملا متفاوت برخوردار بوده و اساسا برمبنای اصول مدنی و فرهنگی تمدن تورک- آذربایجان شکل گرفته است. برخی از رهبران حرکت ملی از سلسله قیامات ملت آذربایجان جنوبی تحت عنوان انقلاب هویت ملت تورک در ایران نام می برند. بی تردید سلسله قیامهای توده ای آذربایجان با توجه به وسعت، شدت، قدرت و پیام ویژه آن طی یک صد سال گذشته درتاریخ ایران وبلکه جهان بی نظیرمحسوب می شود.

فهرست در دسترس سلسله قیامهای ضد آپارتاید ملت آذربایجان در داخل و خارج از کشور و نیز برخی از بیانیه های صادره عبارتند از:
1- تهران: قیامها واعتراضات متعدد دانشگاهی(دانشگاه تهران هم در داخل وهم در خارج دانشگاه، دانشگاه امیرکبیرهم در داخل و هم در خارج دانشگاه، علامه طباطبائی، خواجه نصیرالدین طوسی، شریف، علم وصنعت، کوی دانشگاه تهران و خیابانهای منتهی به آن به مدت یک شب و آتش سوزی در ساختمان حراست کوی، دانشگاه تربیت دبیر رجائی…)، یک تجمع ناموفق در برابر روزنامه ایران و بازداشت و ضرب و شتم شدید نزدیک به بیست تن از هویت طلبان، اعلام آمادگی بازار تهران به اعتصاب و تهدید شدید بازاریان از جانب عوامل رژیم، یک قیام شهری موفق در روبروی مجلس شورای اسلامی در هفت خرداد ماه با شرکت هزاران تن از آذربایجانیها و تورکمنها و قشقائی ها و بازداشت و ضرب و شتم صدها تن از تظاهرات کنندگان، استقرار دهها هزار تن از نیروهای مسلح در خیابانهای منتهی به مجلس شورای اسلامی، دو تجمع شهری ناموفق در برابر دانشگاه تهران و میدان انقلاب به دلیل گستردگی حضور ماموران ضد شورش و لباس شخصی
2- خوی: قیام مستمر دانشگاهی و نخستین قیام وسیع شهری، دهها تن ضرب و شتم و بازداشت شدند.
3- تبریز: قیامهای متعدد و مستمر دانشگاهی در دانشگاههای اصلی شهر(دانشگاه تبریز، دانشگاه صنعتی سهند، دانشگاه آزاد…)، قیامهای سرتاسری شهری به مدت یک هفته، تعطیلی بازار تبریز به مدت دو روز، تجمع دهها هزار نفری در کوه عینالی در ششم خرداد ماه، 2 قیام عظیم میلیونی در سطح شهر در اول و هفتم خرداد ماه، پیوستن نیروهای بومی به مردم، بروز آتش سوزیهای متعدد دراماکن دولتی، نبرد مردم با نیروهای ضد شورش در خیابانها، حمله نیروهای نظامی و شبه نظامی به منازل خانوده های منطقه کارگری نشین چهل متری و حیدرآباد(شهرک ارم)، شکست ضد تظاهرات دولتی، حمله نیروهای ضد شورش به خوابگاه دانشجویان، در این قیامها دهها تن کشته، صدها تن ضرب و شتم و مجروح و بیش از دوهزار تن بازداشت شدند وهمچنین یک تجمع ناکام مردمی در اوسط خرداد ماه
4- شبستر: قیام دانشگاهی
5- عجب شیر: قیام دانشگاهی
6- ممقان: قیام دانشگاهی
7- زنگان(زنجان): قیام متعدد، بزرگ و مستمر دانشگاهی و دو قیام ده هزار نفری شهری، انسداد بزرگراه زنگان (زنجان)- تهران توسط مردم معترض
8- اورمو (اورمیه): قیامهای متعدد ومستمر دانشگاهی، خودداری روزنامه فروشی های اورمو (اورمیه) از فروش روزنامه ایران، یک قیام عظیم دویست هزار نفری شهری، تعطیلی بازار اورمو(اورمیه)، آتش سوزی دفتر روزنامه ایران و صدا و سیمای مرکز اورمو(اورمیه)، در این قیام صدها تن بازداشت، دهها تن مجروح و دست کم دونفر کشته شدند و شهر اورمو(اورمیه) حداقل تا یک هفته حالت ناآرام به خود گرفت، تعطیلی بازار اورمو(اورمیه)به مدت دو روز، در11 خرداد ماه نیز تظاهراتی در منطقه آغاقبیر اورمو(اورمیه) به وقوع پیوست که با حمله مامورین و بازداشت جمعی از مردم معترض روبرو شد.
9- مرند: قیام دانشگاهی و قیام عظیم شهری، تعطیلی بازار مرند به مدت دست کم ۴ روز، شکست ضد تظاهرات دولتی و تبدیل آن به تظاهرات ملی، حضور یک هفته ای گارد ویژه در خیابانها، در برخی گزارشها از مرگ مشکوک یک نفر در روز قیام خبر می رسد.
10- کوشک سارای( کشکسرای از توابع مرند): قیام شهری
11- خالخال(خلخال): قیام چند روزه دانشگاهی همراه با دو قیام چند هزار نفری شهری
12- خی یو(خیاو- مشکین شهر): قیام ده هزار نفری شهری، کشته شدن دست کم یک نفر، استمرار نا آرامی در شهر به مدت یک هفته، تعطیلی کامل بازار خی یو(خیاو-مشکین شهر)، در این قیام صدها تن ضرب و شتم و دهها نفر بازداشت شدند.
13- اردبیل: قیام مستمر و متعدد دانشگاهی، شکست سنگین ضد تظاهرات دولتی، قیام دویست هزار نفری شهری در 6 خرداد ماه، قیام کفن پوشان در هفت خرداد ماه به منظور مسدود کردن جاده اردبیل- آستارا جهت جلوگیری از اعزام نیروهای ضد شورش، تعطیلی بازار اردبیل، بروز ناآرامی در سطح شهرستان به مدت یک هفته، به آتش کشیده شدن بیش از 60 بنای دولتی، هجوم مسلحانه دهها مامور به منزل عباس لسانی در 13 خرداد ماه، در قیامهای اردبیل دهها تن مجروح و بیش از 1200 تن از زنان و مردان بازداشت شدند.
14- میانا(میانه): قیام دانشگاهی و 2 قیام شهری وسیع چند ده هزار نفری در میانا(میانه)، در این قیامها یک نفر کشته، صدها نفر ضرب و شتم و صدها نفر بازداشت شدند.
15- تَرک کندی(از توابع میانه): قیام شهری
16- تورکمنچای(ترکمن چای): استقرار گسترده نیروهای مسلح درسطح شهر، تجمع ناکام، چندین نفر بازداشت شدند.
17- شهرری(مجاور تهران): قیام چند هزار نفری اهالی باروت کوبی شهرری در هفتم خرداد ماه
18- اهر: قیام مستمر دانشگاهی و دو قیام بزرگ ده هزار نفری شهری، آتش سوزی در اماکن دولتی، در این قیام صدها تن بازداشت و به شدت ضرب و شتم شدند.
19- کلیبر: یک قیام بزرگ شهری
20- ابهر: قیام دانشگاهی
21- قئیدار: قیام دانشگاهی
22- قزوین: قیام دانشگاهی و قیام شهری اهالی تورک دست کم در 2 محله،
23- آبیک: اعتراضات محدود شهری
24- تاریم(طارم- آب بر): قیام شهری
25- ساوه: تجمع محدود دانشگاهی
26- سولدوز(نقدئی- نقده): قیامهای متعدد، خونین و گسترده شهری و کشته شدن حداقل 15 نفر، دهها تن به شدت مجروح و صدها تن بازداشت شدند، به آتش کشیده شدن برخی از اماکن دولتی، سولدوز وضعیت یک شهر جنگی را به خود گرفته بود، شهر اوضاع نا آرام خود را تا چهلم شهدا حفظ کرد.
27- قوشاچای(میاندوآب): وقوع قیامهای بزرگ شهری در طی سه روز، دهها تن بازداشت شدند.
28- بکتاش (از توابع قوشاچای): قیام شهری
29- ماراغا(مراغه): قیامهای مستمر و متعدد دانشگاهی و دو قیام ده هزار نفری شهری، زدو خورد با نیروهای ضد شورش، صدها تن ضرب و شتم و دهها تن بازداشت شدند.
30- بیناب(بناب): قیام دانشگاهی و یک قیام محدود شهری
31- موغان شهر(پارس آباد): قیام های دانشگاهی و دو قیام شهری ده هزار نفری، شهر به مدت چندین روز حالت ناآرام بخود گرفت، بازداشت و شکنجه وسیع فعالین
32- گرمی: قیام محدود شهری
33- بیله سووار(بیله سوار): بروز ناآرامی در شهر و وقوع آتش سوزی حداقل در یک بانک
34- صوفیان: قیام چند هزار نفری شهری
35- علمدارگرگر(هادی شهر): قیام چند هزار نفری شهری
36- جیلفا(جلفا): بروزدرگیریهای پراکنده میان برخی ازاهالی با جمعی از مسافرین پان ایرانیست به ارمنستان
37- زونوز: قیام چند هزار نفری شهری
38- یامچی: قیام چند هزار نفری شهری
39- ماکی(ماکو): قیام ده هزار نفری شهری
40- بازیرقان(بازرگان): قیام چند هزار نفری شهری
41- توفارقان(آذرشهر): قیام بزرگ دانشگاهی در دانشگاه تربیت معلم آذرشهر
42- همدان: تجمع محدود دانشگاهی علیرغم عدم صدور اجازه تجمع، بیانیه کثیرالامضاء و اعتراض آمیز نخبگان و دانشگاهیان همدان
43- باهار(بهار): قیام محدود شهری
44- سرایسکند(هشتری- هشترود): 2 قیام بزرگ شهری و ضرب و شتم مردم توسط مامورین و بازداشت دهها تن از معترضین
45- سویوق بولاق(مهاباد): قیام بزرگ دانشگاهی و حمله جمعی از کردهای افراطی به دو تن از دانشجویان
46- محمدیار: قیام چند هزارنفری شهری
47- قوم(قم): اعتراضات حوزوی و تجمع ناموفق شهری در میدان آستانه، حضور گسترده نیروهای ضد شورش در خیابانهای منتهی به میدان، جمعی از معترضین بازداشت شدند.
48- چاربورج(چهاربرج): قیام چند هزار نفری شهری
49- رشت: قیام شبانه دانشگاهی، به آتش کشیده شدن درب دفتر روزنامه ایران، اعتراضات محدود شهری در دو محله تورک نشین، آشوب در سمینار بزرگداشت ابوالقاسم فردوسی در دانشگاه رشت،
50- بیرجند: تجمع آرام دانشگاهی
51- قوچان: تجمع آرام دانشگاهی با شرکت صدها تن از تورکهای خوراسان(خراسان) و آذربایجان و تورکمن صحرا
52- قاشقاییستان(قشقائی ها): تجمع بزرگ و ناموفق نزدیک به هزار تن از تورکهای قشقائی در شیراز
53- مشهد: تجمع آرام دانشجویی در دانشگاه فردوسی
54- قیام دانشگاهی درمرکزتربیت معلم میرزا کوچک خان جنگلی گیلان
55- …وبرگزاری تظاهراتهای اعتراض آمیزدرشهرهای لندن، برلین، فرانکفورت، کلن، بروکسل، استکهلم، واشنگتن، آنکارا، باکی(باکو)، ایستانبول، … در حمایت از آرمان سلسله قیامهای ملت آذربایجان
56- صدور دهها بیانیه از طرف جمعی از اهالی تورک انزلی، آستارا، قلعه حسن خان و اسلامشهر وشهریار (تهران)، تورکمن صحرا، بیجار، سونقور، قاشقاییستان، ملیک کندی(ملکان)… و نیز گروههای قومی و احزاب سیاسی داخلی و خارجی.
– 5 خرداد ماه 1385: وقوع درگیری شدید در صحن مجلس شورای اسلامی بدنبال نطق شدیدا اعتراض آمیز اکبر اعلمی نماینده تبریزعلیه سرکوب سلسله قیامهای ملت آذربایجان در ماههای اردیبهشت و خرداد و قرائت شعر الا تهرانیا انصاف می کن خر توی یا من از استاد شهریار، چنین در گیریهایی درهفته های آینده بدنبال نطقهای اعتراض آمیز نمایندگان موغان، اردبیل و خلخال نیز بوقوع پیوست.
– 22 خرداد ماه سال 85: تجمع ناکام چند صد تن از زنان و بازداشت دهها تن از آنان در میدان هفت تیر تهران همزمان با روز جهانی زن
– 3 تیرماه 1385: شورش دانشجوئی در شهر آشتیان و حرکت دانشجویان سپس مردم به سوی فرمانداری شهر در پی انتشار خبر تعدی به یک یا دو دختر دانشجو در محل نیروی انتظامی این شهر، در این شورش صدها تن در برابر بنای فرمانداری تجمع کرده شیشه های این ساختمان را شکستند.
– هشتم و نهم تیر ماه سال 1385: آغاز حرکت صدها هزار نفر از هویت طلبان تورک به سوی قلعه بابک، استقرار سه لشکر در منطقه، مسدود شدن همه راههای منتهی به اهر و به خصوص کلیبر، بازگرداندن مردم از طریق ایجاد فضای رعب و وحشت، بازداشت دهها تن از هویت طلبان
– هشتم تیر ماه 1385: تظاهرات چند ده هزار نفری اهالی سولدوز(نقدئی- نقده)درچهلم شهدای قیام خونین و ضد آپارتاید این شهر.
– 10 تیرماه سال 1385: نورافشانی های وسیع مردمی در شهرهای
اردبیل،
تبریز،
زنگان(زنجان)،
اورمو(اورمیه)
به مناسبت جشن میلاد بابک در معابرعمومی.
– 19 تیرماه 1385: ورود احمدی نژاد رییس جمهوری اسلامی ایران به تبریز، جوانان تبریزی در طول مسیر حرکت کوتاه احمدی نژاد از فرودگاه به سمت استادیوم تحتی، بارها در برابر وی مبادرت به گرفتن اشاره بوزقورد کردند،عدم استقبال مردمی از وی، بروز ناآرامی های پراکنده در حین سخنرانی احمدی نژاد در استادیوم تختی، شمار نامعلومی از جوانان هویت طلب بازداشت شدند.
– 21 تیر ماه 1385: نزدیک به 20 تن از جوانان آذربایجانی در شهر مرند، به هنگام سفر محمود احمدی نژاد رییس جمهوری اسلامی ایران به این شهر، در برابر جایگاه سخنرانی وی ایستاده و ضمن سر دادن شعارهای هویت طلبانه دستهای خود را به نشانه بوزقورد بالا بردند. احمدی نژاد نیز در برابر چشمان حیرت زده مردم با هر دو دست اقدام به نشان دادن اشاره بوزقورد کرد.این اقدام رییس جمهوردر مطبوعات کشورهای تورک انعکاس وسیعی یافت و مورد انتقاد گسترده محافل وابسته به جمهوری اسلامی قرار گرفت. جوانان تورک بعد ازدقایقی بازداشت شدند.
– 27 تیرماه 1385: عصر روز سه شنبه قریب به 700 نفر از هویت طلبان آذربایجانی ضمن شرکت در یک مراسم فرهنگی در فرهنگسرای حکیمیه تهران، یاد و خاطره کشته شدگان قیامهای خردادماه آذربایجان و بخصوص توحید آذریون و جلیل عابدی را گرامی داشتند.
– 29 تیر ماه 1385: صدها تن ازهویت طلبان آذربایجانی از شهرهای مختلف بر سر مزار شریف حکیم تیلیم خان در روستای مرغئی شهرستان ساوه تجمع کردند. این تجمع به آرامی به پایان رسید.
– 14 مرداد ماه 1385: تجمع تدریجی صدها تن ازهویت طلبان آذربایجان بر سر مزار باقرخان سالار ملی در باغ طوبائیه تبریز، استقرار گسترده نیروهای ضد شورش، بروز درگیریهای مختصر، بازداشت شدن چندین نفر از هویت طلبان تورک
– تجمع بر سر مزار شریف ستارخان در تهران
– نورافشانی در شهرهای تبریز،اورمیه و اردبیل در گرامیداشت 21 آذر ماه … چندین تن بازداشت شدند.
– قیام ماهنشان
– تظاهرات در خیابانهای تبریز به بهانه برد تراکتور سازی تبریز