دقتور احمد امید یزدانی: صمد بهرنگی نین آد گونو موناسبتی ایله صمد بهرنگی حاقدا بیر نئچه سؤز!

15- 16 یاشلی بیر جاوانیدیم . صمد بهرنگی نی یاخیندان تانییاردیم . اونون کتابلارینی هم ساتیب و همده اوخویاردیم . صمد، یازدیغی کتابلاری نشر ائتمک اوچون بیزیم شوشه ی خانا بازاریندا کتابچی دوکانیمیزا دا باش ووروب ، آتاملا دانیشاردی. صمد و اونون دوستلاری هردن بیر شوشه ی خانا بازارین پاساژیندا عباس آقانین چایخاناسینا تؤپلاشیب ، چای ایچیب، قلیان چکیب و سیاستدن دانیشاردیلار. منده بؤیوک لردن بیر شئی لر اؤیره نمک اوچون عباس آقانین قهوه خاناسینا گئده ردیم . خراسان کندلرینده سپاه دانشلیک خدمتیم قؤرتاریب ، تبریزه قاییدارکن ، میار- میار محله سینده دوستوم جلال دان صمدین اؤلومونو ائشیددیم . جلال لا قوجاقلاشیب و عزیزیمیز صمدی ابدی ایتیردییمیز اوچون گؤز یاشی توکوب ، کدرلندیک ! صمدین کتابلارینی ساواک ضالّه کتابلارین سیاهیسینا کئچیریب ، اونلاری بازاردان ییغیب وائشیددییمه گؤره یاندیراردی!
یازدیغیم بو مقاله نی بیرینجی دفعه 1989 – نجی ایلده برلین شهرینین فنی دانشگاهیندا صمد بهرنگی نین 50 – ایل لیک دؤغوم گونو مناسبتیله „گروه هنری امید“ طرفیندن ترتیب وئریلن بیر مراسیمده اؤخودوم . ایندی بو مقاله نی بیر داها صمدی سئوه ن لره تقدیم ائدیرم.
صمد ابدی اولاراق آذربایجان بالالارینین خاطیره لرینده یاشایاجاق.
صمد حاققینده بیر نئچه سؤز !
خالقیمیزین معاصر ادبیاتی نین گؤرکملی نماینده سی ، صمد بهرنگی 1939 – نجو ایلده تبریز شهری نین چرنداب محله سینده بیر یوخسول و زحمتکش عائله ده آنادان اولور. او تبریز شهرینده مکتبه گئدیب و عالی تحصیلاتینی قورتاراندان سونرا آذربایجانین مختلف کندلرینده معلم چیلیک له مشغول اولور.
صمد ، حیاتیندا اجتماعی محرومیت ایله چوخ ارکن تانیش اولوب ، اوشاقلیق زامانیندان اونون آغیر یوکونو هم اؤزونون و همده یوخسول عائله لردن گلن اوشاقلارین چینینده حس ائدیر. قیشین قیلینج کیمی کسن شاختاسیندا 6 – 7 یاشلی یوخسول اوشاقلارین ، هله گون چیخمامیشدان اوّل ، ییرتیق – یاماقلی پالتار و باشماقلاری ایله خالچا کارخانالارینا ساری گئتمه لرینی گؤرور. مدرسه لره دولتلی بالالارین هر گون گؤزه ل پالتارلار، باهالی سواری ماشین لار، له له و نوکرلر ایله گلمه لرینی گؤرور. گؤرور و ایچرینده نیه لر دونیاسی یارانیر.
معلم لیک زامانی قارابخت شاگردلری نین گوندن – گونه سارالان سیمالارین و فرحسیز حیاتلارینی گؤره ره ک ، روحی سیخیلیرو ایچرینده عصیان گوجو آلؤو چکیر. نیه لره جاواب تاپیب و اجتماعی نابرابرلیین ، یوخسوللوق و
محرومیتین سبب لرینی جامعه ده حکم سوره ن استثمار، استبداد، حاقسیزلیق، جهالت و بیسوادلیق بیلیر. اونلار ایله اوزبه اوز اؤلور. الینده کی قلمی مبارزه سلاحینا چئویریب ، یازیچی نین وظیفه سینی زحمتکش کوتله لرین حیات و مبارزه لرینی عکس ائتدیرن اثرلرده بیلیر. …
صمد اوشاقلار ادبیاتیندان باشلاییر. اونلارین ادبیاتینی کیچیک و اهمیت سیز سایمیر. یاراتدیغی ادبیاتی اجتماعی مکتبه چئویریب اوشاقلارین گؤزلرینی آجی حقیقتلره آچیر . یازیلارینی اوخویان اوشاق اجتماعی محرومیت لره نیفرت بسله ییر. سبب لرین آختاریب و دوشونمه یه باشلاییر. صمد اوشاقلارا آنلادیر کی ، یوخسوللوق آنجاق اجتماعی شرایطدن دؤغولور. آتاسی آخشام چاغی الی بؤش چؤره ک سیز ائوه گلنده ، تقصیرسیزدیر. صمد دئیر: محرومیتین کؤکونو تانی ، یوخسوللوغون سببینی بیل . بیل کی نه اوچون هر گون ییرتیق – یاماقلی پالتارین اوچون تحقیر اولورسان؟ نه اوچون بیر جوت باشماق و یا جوراب اوچون یانیب – یاخیلیرسان؟
بیل و بیلندن سونرا تحقیردن ، تمسخردن قورخما. قاباغیندا دایانیب، اونلارا قارشی مبارزه ائت . 24 – ساعات یوخودا و آییقلیقدا داستانین قهرمانی لطیف تحقیرین قارشیسیندا بئیله دایانیر :
„کیشی ال اشاره سیله منی قؤووب ، دئدی گئت، ایتیل، عجب اؤزلودور بو. یئریمدن ترپنمه یب دئدیم : من دیلنچی دئیلیم. کیشی دئدی :
– باغیشلاین آغا بس نه کاره سیز؟
– دئدیم : من بیر کاره دئیلم! یالنیز تاماشا ائدیرم! ، یولا دوشدوم، کیشی ماغازانین ایچینه داخیل اولدو. آرخین ایچینده بیر پارچا ساخسی پاریلداییردی. معطل اولمایب ، ساخسی پارچاسین گؤتوردوم. قؤلومدا اولان گوج ایله ماغازانین شوشه –سینه ووردوم . شوشه بیر سس وئریب پارچالاندی. شوشه نین سسی اله بیل اوره گیمدن بیر آغیر داشی گؤتوردو. ایکی آیاغیم وار ایدی ، ایکی سینی ده بؤرج آلیب نه دورموسان قاچ گیلن !“
اوشاقلار دوستی صمد آزادلیق یؤلوندا مبارزه نین چتین لیی نی آنلاییر و چالیشیر اوشاقلاردا چتین لیکلره قارشی مبارزه روحی یارادسین. او اوشاقلارا آنلادیر کی قارانلیق لا آیدینلیق و ظولم ایله عدالت آراسیندا گئده ن مبارزه ده، نهایت آیدینلیق و عدالت غلبه چالاجاق. او دئییر قارانلیق و ظولمه قارشی مبارزه ده اؤلومدن ده چکینمه مه لییک. „بالاجا قارا بالیق“ داستانیندا بالاجا قارا بالیق دئیر:
“ اؤلوم ایندی چوخ راحات سراغیما گله بیلر. آمما باجاردیغیم قدر یاشاییب و گره کمز اونون سراغینا گئده م . البته بیر واخت ناچار قالیب اؤلومله قارشیلاشسام بئله مهم دئیل. مهم بو دور کی منیم حیاتیم یا اؤلوموم باشقالارین حیاتیندا نه اثر قؤیور.“
صمد نه اؤیره دیر؟ نه دئییر؟ بیر حکایه دن دانیشیر یا بیر هومانیستی فلسفه دن ؟ بیر بؤیوک آمال و یوکسک ایده ال- دان؟ اؤز سعادتینی اؤزگه لرین سعادتینده گؤره نلردن؟
صمد آذربایجان کندلرینی گزیب – دولانیر. اوشاقلارا درس وئریر. اونلارین سئوینجلریله سئوینیر و کدرلریله کدرلنیر. محرومیتلردن دانیشیر، ظولمو، عدالت سیزلیی قامچیلاییر . اوشاقلارین هم معلمی اولور هم ده دوستو. اؤلکه ده شهرت قازانیر . سئوه ن لری نین سایی گوندن – گونه آرتیر. اونونن وجودو ، یازیب – یاراتدیغی اثرلری شاه رژیمی نین جانینا تیکان اؤلوب گؤزوندن راحات یوخونو آلیر. بو اوچون ساواک اوّلجه صمدین کتابلارین او جمله دن „کند کاو در مسائل تربیتی ایران“، „ماهی سیاه کوچولو“ ، “ یک هلو، هزار هلو“ ، „الدوز و کلاغها“ – نی مضرّ اعلان ائدیب قداغانلاشدیریر. سونرا دا اونو آراز چاییندا بؤغور و اؤلومون تصادفی بیر اؤلوم آدلاندیریر.
صمدین اؤلوم خبری ، اوشاقلاری ، شاگردلرینی ، دوست و طرفدارلارینی درین کدره باتیریر و ادبیات عالمینده بؤیوک بیر ایتگی ساییلیر. محروملار یازاری صمدین خاطره سی اؤره کلرده ساخلانیر و اونون حیات و مبارزه یولو بیزلر اوچون بیر نمونه اولور.
برلین
احمد یزدانی
بورادا بؤیوک شاعریمیز „عادل صفا“ نین صمد بهرنگی نین عزیز خاطیره سینه گؤره یازدیغی منظومه دن بیر پارچا :
عادل صفا
…
بو گون تبریز دومانلی دیر،
یاغیش یاغیب دؤنور سئله .
نئچه – نئچه اوشاق گؤردوم
گؤز یاشلاری گیله – گیله.
بؤیوکلرین صفتلری
دویون – دویون ، ایلمک – ایلمک.
یانیر باخیش ، یانیر اوره ک.
باخیشلاردا کدر، حسرت.
سسلر گلدی قولاغیما :
اؤلدو صمد ، اؤلدو صمد !
***
بو خبری کیم گتیردی
کولک لرمی ، شیمشک لرمی ؟
واختسیز سؤلان چیچک لرمی؟
اؤلدو صمد ، اؤلدو صمد !
***
من بیلمیرم ، بو بد خبر،
یاییلدیقجا شهر – شهر
ائله بیل کی ، بوتون اؤلکه
قارا گئیدی بیر آنلیغا
هامی باتدی قارانلیغا،
اؤلدو صمد ، اؤلدو صمد !
***
گؤزلریمین قارشیسینا گلدی صمد ،
باخیب منه گولدو صمد.
دئدی : قارداش بو نه حالدیر؟
من کی هله اؤلمه میشم.
بو تئزلیکله اؤلمک اوچون
بو دونیایا گلمه میشم.
منیم هله یازیلماییب
کتاب – کتاب آرزولاریم.
من یاشاماق ایسته ییرم.
من یارادماق ایسته ییرم.
اؤز آرزوما ، نیسگیلیمه
صاباح چاتماق ایسته ییرم.
***
دئدیم سنین بو فاجعه ن
اوره گیمی اؤیدی صمد.
من بیلمیرم آراز چاییم
سنه نئجه قییدی ، صمد؟
سن دؤیوشن قؤلوم اؤلدون.
اؤد پوسگوره ن دیلیم اولدون.
بابالارین قانی آخان
سنگرلری بوش قویمادین.
بونا گؤره اوره کلره
یازیلیبدیر سنین آدین.
قوجالارا ، جاوانلارا
بیر وقارلی اوره ک اولدون.
نیسگیل دؤلو اوره ک لره
اومید اولدون ، کومک اؤلدون.
سنین بوتون کتابلارین
وطنیمین اوره ک سسی.
اوزون – اوزون گئجه لرده
اوشاقلارین میتکه سی .
***
بیر اوره گین واردی سنین
قیشی خوشلار ، یازی خوشلار.
بیر کهرلی آتین اولدو
بو انیشلر ، بو یؤخوشلار.
آنجاق سنین اؤلومونه
سئوینن ده ، اولدو صمد.
***
اللریله گؤز یاشیمی
سیله – سیله گولدو صمد.
بیز آیریلدیق، وداعلاشدیق،
گئتدی صمد.
اوره گینین حرارتی
اوره گیمده قالدی فقط .