تُرک های ایران؛ چرا حکومت با حق انتخاب والدین برای نامگذاری کودکان مخالفت می‌کند؟
در روز های گذشته کنشگران مدنی اردبیل در اعتراض به آنچه «مداخله دولت در سلب حق انتخاب نام کودک توسط والدین» عنوان کرده‌اند، اقدام به دیوارنویسی گسترده در سطح شهر اردبیل کردند.
کنشگران مدنی اردبیلی به خودداری اداره ثبت‌احوال این شهر در صدور شناسنامه برای کودکان به بهانه “فارسی نبودن نام انتخابی”، معترض هستند.
در کنار برخی از این دیوارنویسی‌ها که در آن جملاتی مانند «محافظت از هویت کودکان» و «حکومت حق نامگذاری برای فرزندم را ندارد» استفاده‌شده است، نام «آییل» به چشم می‌خورد. نام آییل برگرفته از هشتک اعتراضی کاربران مجازی است که پس از انتشار ویدیوی اعتراضی «سجاد جولانی»، در شبکه‌های مجازی ترند شده است.
آقای جولانی خواننده و نوازنده تُرک ساکن شهرستان اردبیل است. وی چندی پیش با انتشار ویدئویی از مقابل ساختمان ثبت‌احوال این شهر به عدم صدور شناسنامه و رد شدن نام «آییل» که وی برای فرزند دختر خود انتخاب کرده بود، اعتراض کرد.
این هنرمند اردبیلی در این ویدئو با اعلام اینکه از حق خود کوتاه نخواهد آمد، با اشاره به معنی نام آییل که در زبان ترکی به معنی «بیدار شو» است، درباره دلایل مخالفت اداره ثبت‌احوال با نام انتخابی می‌گوید: «صرف ازنظر از ترکی بودن این اسم، چون حکومت ایران میانه خوبی با آگاهی و بیداری مردم نداشته و همیشه هراسان از این موضوع بوده است، با انتخاب نام آییل مخالفت کرده است.»
انتشار ویدئوی اعتراضی آقای جولانی، واکنش‌های گسترده‌ای در فضای مجازی در پی داشت. در کنار ترُک‌ها برخی از کاربران عرب، کُرد، ترکمن و بلوچ نیز با استفاده از هشتک آییل به بازگو کردن تجربه های مشابه در توییتر پرداختند. روزنامه نگاران، فعالان حقوق کودکان و حقوق‌دان‌ها از دیگر اعتراض کنندگان به مداخله دولت در انتخاب نام برای کودکان بودند.
«حامد فرمند» فعال حقوق کودک و بنیان‌گذار «موسسه کودکان زندانیان» در واکنش به این اتفاق با انتشار توییتی نوشته است: «بند یک ماده ۸ پیمان‌نامه حقوق کودک حق نامگذاری رو صراحتاً به خانواده‌ها داده و کشورهای متعهد به پیمان‌نامه ازجمله ایران، موظف به رعایت این حق و مداخله نکردن در آن هستند.»
ابراهیم نوری پژوهشگر حقوق نیز با انتشار نوشته‌ای اقدام اداره ثبت‌احوال در عدم صدور شناسنامه برای آییل را نقض آزادی باور و اعتقاد سیاسی، رفتارهای مذهبی، مشارکت فرهنگی و نیز مداخله دولت در اصل حریم خصوصی تفسیر کرده است.
این فعال حقوق بشر و زندانیان سیاسی سابق درباره ابعاد حقوقی حق انتخاب نام از سوی والدین نوشته است: «اهمیت موضوع حق نامگذاری به‌اندازه‌ای است که در متون اسلامی فصل جداگانه‌ای به نام «باب‌الاسماء و اکنی؛ باب اسم‌ها و کنیه‌ها» و یا «باب‌التمسیه؛ باب نامگذاری» وجود دارد. حقی که در بند ۲ ماده ۲۴ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مورد تاکید قرار گرفته و در بندهای ۱ و ۲ از ماده ۷ و نیز بندهای ۱ و ۲ از ماده ۸ کنوانسیون حقوق کودک (مصوب نوامبر ۱۹۸۹) که دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۲ به آن ملحق شده»، به آن اشاره‌شده است.
ابراهیم نوری همچنین رویه سازمان ثبت‌احوال در انتخاب نام را خلاف قوانین مصوب معرفی می‌کند. وی دراین‌ارتباط نوشته است: «مع‌الأسف در رویه اداری بر اساس دستورالعمل نامه مصوب ۱۳۹۰ توسط سازمان ثبت‌احوال، بجای آنکه نام‌های ممنوع در مجموعه‌ای گردآوری‌شده و انتخاب آن ممنوع اعلام شود، نام‌های مجاز جمع‌آوری‌شده است؛ رویه‌ای قابل انتقاد و غیرقابل‌دفاع که سبب تحدید آزادی‌های اشخاص در انتخاب نام دلخواه می‌شود و افزون بر این مغایر تبصره ۲ ماده ۲۰ قانون ثبت‌احوال نیز هست. چراکه به‌موجب این تبصره شورای عالی ثبت‌احوال مقرر بود نمونه نام‌های ممنوع را اعلام کند نه نام‌های مجاز را.»
سازمان ثبت‌احوال ایران با انتشار لیستی از اسامی مصوب خود از شهروندان می‌خواهد که از این نام‌ها برای فرزندان خود انتخاب کنند. درصورتی‌که نام انتخابی خارج از لیست پیشنهادی اداره ثبت‌احوال باشد، نام انتخاب‌شده از سوی والدین جهت بررسی به هیئتی مستقر در این سازمان ارسال و در صورت عدم تائید مانع از نامگذاری آن‌ها می‌شود. دراین‌بین، اسامی غیرفارسی با سختگیری‌های بیشتری روبرو میشوند.
این اولین بار نیست که عدم صدور شناسنامه و مخالفت سازمان ثبت‌احوال بانام انتخابی از سوی والدین، حاشیه‌ساز می‌شود. سال‌هاست بسیاری از خانواده‌ها در انتخاب نام دلخواه برای فرزندان خود با محدودیت مواجه هستند. محدودیت‌هایی که تنها در صورت پیگیری و پافشاری خانواده‌ها بعضا با رای دادگاه برداشته میشوند ولی در بیشتر موارد والدین امکان انتخاب نام دلخواه خود برای فرزندانشان را نمی یابند.
