برلین شهری‌نین هومبولت دانیشگاهیندا” آذربایجان و قالیجی دموکراسی‌نین شکیل‌لنمه پروسه‌سی”عنوانیلا سمیناری کچیریلدی
شنبه “مای” ین دوردو برلین‌ین هومبولت شهرینده، آذربایجان و قالیجی دموکراسی‌نین شکیل‌لنمه پروسه‌سی” سمیناری اوغورلا کئچیریلدی. بو سیمینار دکتر سیمین خانیم صبری‌نین شرکت ائلینلره خوش گلدین سوزلریله باشلادی. سوءزه باشلامادان اوءنجه خانم صبری سمینارا قاتیلانلاردان ایستدیلر آزادلیق، عدالت و بیرلیک یولوندا جانلارین ال وئرنلره حوءرمت نامینه، آیاغا قالخیب بیر دیقه سوکوت ائلسینلر.
احترام مراسیمیندن سونرا، سمینارین باشلانیشیندا سوزلرینده توضیح وئردی چوخ میلیتلی اوءلکه‌میزده بئله سمینارلار ائلیه بیلرلر مختلف بولگه‌لرده همان بولگه‌نین اکونومی، سیاسی و ژئو پولیتیکی دغدغه‌لرینی ویژه شرایطه اوداقلانماقلا اله آلسینلار. خانم صبری همچنین بئله سمینارلارین اولماغی مرکز گرا، انصارطلب و تمامیت خواهلاری کی سیاسی اجتماعی فرقلری تلویزیونی شولارلا دانماقدادیلار، مثبت بیر ایش کیمی دیرلندیریب و حتی بو سمینارین هدفلری‌نین بیری اولدوغونو ورقولادی. او ایضاح ائتدی مملکتین بیر خاص منطقه‌سینه محدود اولان بئله سمینارلار آیریمجی و استقلال طلبانه کی دئییل هئچ، اوسته لیک، کئچمیش بولگه‌سل اجتماعی اعتراضلاری، مختلیف توپلوملاردان الشدیرنده، او منطقه‌یه مختص اولان سورونلاری تاپابیلمک اولار. باشقا طرفدن هر جهتدن فرصت یاراتماغا حتی هر باهانایلا سمینارلا مخالفتچی قونوسو و بو کی بیر بولگه‌نین فعال‌لاری او بولگه‌یه گوره سمینار قویابیلرلر یوخسا یوخ و حاقلاری وارسا بو حاقی کیمدن و هانکی ارگاندان آلمالیدیلار ؟ بئله موضوعلارین اورتویا گلمسه‌سی خوش بیر اتفاق سایلیر. بو ایکی جناح آشکارا تشکل قلم و بیان آزادلیغینین یوخلوغو و دموکراتیک بیر فضا دا دوست یانا یاشاماغی ائله بوگوندن اپوزسیون آدینا( گویا بو اپوزوسیون آزاد و دمکرات بیر مملکت یاراتماق پئشینده‌دیرلر)، بیزه گورسدیرلر. بو موضوع کی بعضی لر و یا گروهلار کی ایستیه‌لر او بولگه‌لرین میلی دموکراتیک حرکتلرینی اوز آدلارینا چیخالار و صاحاب دورالار ، و یا بیریلری چئشیتلیگی مختلف بولگه‌لرده دانالار بو ندنله کی مملکت تجزیه اولماسین. بو دوشوونجه لر مملکتده بیر قرنه یاخین فردی استبداد، شاه و یا شیخ آدینا حکومتین نتیجه‌سیدیر کی، حزب اولماق تجربه‌لرین یوخلوغونداندیر.
خانم صبری‌دن سونرا علیرضا اردبیلی بگ اوز واختیندا آچیلیش بولومونده گئنیش ایضاحات ویردیلر. او بونو ورغولادی کی میلتلر ایکی نوعدولار: اونلار کی بیرمشکوله دوشنده بیر بیریلریله دانیشارلار و اونلارکی دانیشانمازلار و یا دانیشماق ایستمزلر. و دئدی: اگر آلتی عاجل سورونلار و اونون راه حل‌‌لرین بویونکو بیلگیلریمله سیرالاماق ایسته‌سبدیم، بونلاری سئچردیم: ۱. جمهوری اسلامی معضلی .اونون حل یولو دموکراسیدیر. ۲. چئوره‌نین یئنیلمسی کی اونون حل یولو، جمعیتین کنترلو اورتیمی نظاملاماق و قالیجی اقتصاد آز سویویلا‌دیر. ۳.انکشافبن اولماماسی کی، اونون حل یولو دونیانین اقتصادیلا رقابت ائده بیلجک علم تمل‌لریله قالیجی انکشافدیر. ۴.آیری سئچگیلیک بوتون بویوت و ساحه‌لرده( قادین، اتنیکی گوروب، مذهب آزینلیقلاری, قیراقدا قالان بولگه‌لر و …) اونون حل یولو بوتون شکیللرده اولان آیری سئچگیلیکلری آرادان قالدیرماق و یان ائتکیلرینی زیانینی عوده‌مکدیر. ۵.یاشایش مدلینی تحمیل ائتمک، اونون حل یولو سکولاریستی سیاستی قبول و عمل ائتمک و شرع احکامی، سنت و محافظه‌کارلیقدان قورتولماق آزادلیغی. ۶. اوزونو یوخاری گوءرمک و دونیا و قونشولاردان طلبکار اولماق. و اونون حلی قونشو و بوءیوک قدرتلره مثبت باخماقدیر…. حتی مدرسه‌ده نئچه کیلاس آراسیندا دانیشماق” هامی هامیلا دانیشماق” هامی عدد آنلامیندا اولا بیلمز. همچنین شخصی ایستکلر و باخیش فرقلری اولماق هر کس ده هر کسله دوزگون دانیشیغا قاتیلا بیلمز. بو محدودیتلرله ناچار بو نتیجه‌یه چاتیریق، دانیشماق و طرفلری راضی سالماق قابلیتلری اولان نماینده‌لر بو دانیشیغا قاتیلا بیلرلر.”
سونرادان بوتون چیخیشچیلار اوچ پانل ده یرلرینی تاپیب و اوز سوزلرینی دانیشدیلار.
چیخیشچی قادینلارین کیشیلره نسبت ۴۰% تشکیل اتمسی سیمینارین گوزه گلجک باشاریلاریندان بیری الدو.
بوتون چیخیشلار حاضیرلانلاماقدا و زمانلا بو خبرین گونجلنمه سی ایله اوخوجولارا سونولاجاقدیر.
بونلاردان علاوه سیمین صبری یلماز مهرعلی بیگلی نین ” یازیسینی قرائت اتدی .(۱)
1.قالارلؽ دئموْکراسؽنؽن بۇگۆنکۆ گرکلری- یلماز مهرعلی بیگلی نین
دئموْکراسی، خالق حاکیمییتی، بۆتۆن چاتمازلؽقلارؽنا باخمایاراق بۇگۆنکۆ دۆنیادا ان چوْخ بَینیلن سیاسی دۆشۆنجه‌دیر. دئموْکراسیده حاکیمییت حاقؽ، خالقؽندؽر. آنجاق سیاست دۆنیاسؽندا، حاقؽ قۆدرت تعیین ائدیر. بئله باخؽلدؽقدا، دئموْکراسینین ایچینده باشقا بیر فیکیر‌ده وار: قۆدرت خالقدادؽر. گئرچک بیر دئموْکراسی، همده اؤز ایچینده بارؽش دا بسله‌مکده‌دیر. سیاسی ساواشلار سیاسی گۆجۆ اله کئچیرمک اۆچۆندۆرسه، گئرچک دئموْکراسیده بۇ ساواشلار آنلامسؽزدؽر. اوْنا گؤره کی، اینسانلار منیمسه‌یه بیله‌جکلری بیر وارلؽق اۆچۆن ساواشارلار.اَیر دئموْکراسیده قۆدرت خالقؽندلر، اوْ زامان اینسانلار و قۇرۇپلار نه‌دن اؤزلرینین اوْلمایاجاغؽ بیر قودرت اۆچۆن ساواشمالیدیرلار؟ بئله‌دیرسه، نه‌دن اوْتوْریتئر دؤلتلر یارانؽر و نئجه اوْلۇر دا خالقؽن گۆجۆنه غالیب گه‌له بیلیرلر؟ نه‌دن خالقلارؽن گۆجۆ ایله یارانان بیر سؽرا اینقیلابلاردان سوْنرا، خالق گۆجۆنۆ و خالقؽن حاکیمییت حاقؽنؽ سایمازدان گلن سیاسی سیستئملر قۇرۇلۇر؟ حتی دئموْکراسی آدی ایله قۇرۇلان سیستئملرین بیر سؽراسؽ قالارلؽ اوْلمۇر و یا حتی آددا دئموْکراسی اوْلۇر، گئرچکده یوْخ. بۇ سوْرۇلارؽن جاوابؽ، بلکه اساس سۇال اوْلان “قالارلؽ دئموْکراسینین بۇگۆنکۆ گرکلری” سوْرۇسۇنا دا اؤزلۆیۆنده جاواب داشؽیا بیلر. منجه، دئموْکراسینین یارانؽب و قالارلؽ اوْلماسؽ اۆچۆن ایکی اساس عامیل یعنی اوْبجکتیو و سۇبجئکتیو عامیل یاناشؽ اوْلمالؽدؽر. بیرینجیسی، دئموْکراسییه اینانج و بۇ سؤیله‌مین یایقؽنلؽغی و کؤک سالماسؽدؽر.اَیر بیر سیاسی-اجتماعی حرکتین سؤیله‌م لری ایچینده دئموْکراسی یئرلشمه‌ییبسه، اوْ حرکتین بیر دئموْکراتیک سیستئم دوْغۇراجاغؽ ایمکانسؽزدؽر. یعنی هر ندن اؤنجه دئموْکراسی بیر دَیر اوْلاراق، اوْ حرکتین سئچکینلری و هاوادارلارؽ آراسؽندا یایقؽنلاشمالؽدؽر. بۇ همده گئرچک دئموْکراسی اوْلمالؽدؽر. اینسانلارؽن سیاسی برابرلیینه دینیندن، جینسییؽتین‌دن و میللییتیندن آسؽلؽ اوْلمایاراق اینانان بیر دئموْکراسی.اَیر اینسانلارؽن سیاسی برابرلیگی دئدیکده، یالنؽز ارککلر نظرده تۇتۇلۇرسا،اَیر اوْ دئموْکراسیده قادؽنلار کیشیلرله براب حقۇقا مالیک سایؽلمؽرلارسا،اَیر آیرؽ-آیرؽ دیلدن،میللییتدن و یا دین‌دن اوْلان اینسانلارا برابر حاکیمییت حاقؽ تانؽنمؽرسا دئمه‌لی گئرچک دئموْکراسؽ سؤز قوْنۇسۇ دئییل.اَیر یۆز ایللردن قالان ارککلرین اۆستۆنلۆیۆنه توْخۇنماق ایسته‌میریکسه،اَیر یۆز ایلدن بری بیر میلتین باشقا میلتلره اوْلان اۆستۆنلۆیۆنه دَیمک ایسته‌میریکسه،اَیر بیر دین و مذهبی حاکیم قوْنۇمدا ساخلاماق ایستَییریکسه، دئمه‌لی دئموْکراسییه اینانج یوْخدۇر. بۇنۇن معناسی بۇدۇر کی، بیز دئموْکراسی ایستَییریک بیر شرطله کی پرئزیدئنت حتمن گرک ارکک اوْلا، شیعه اوْلا، اؤلکه‌نین رسمی دیلی حتمن گرک فارسی قالا. بیر آز داها آنلاشؽلؽر دئسه ک، دئموْکراسی ایستَییریک، سس وئرمک حاقؽ تانؽیرؽق بیر شرطله کی فیلان کسی شاه سئچه‌سیز. بئله ناقص دئموْکراسی اوْلابیلر ایرانداکی حاکیم میلتین بۇگۆنکۆ رئژیمدن ناراضؽ اوْلانلارا خوْش گلسین، آنجاق اوْنۇ بیلمه‌لیدیرلر کی، بۇ باخؽش دئموْکراتیک باخؽش دئییل. اؤنملی دئییل، بۇ باخؽشلا بۇ گۆن کیمه ظۆلم اوْلۇر، گلجَیین مظلۆمۇ یئنه‌ده عۇمۇم خالق اوْلاجاق. دۆشۆنجه‌نیز دئموْکراتیک دئییلسه، دئموْکراسی یارادا بیلمه‌زسیز. البته بۇ مسئله تکجه بۇگۆن ایراندا حاکیم میلت اوْلان فارسلار اۆچۆن دئییل، آذربایجان تۆرکلری اؤزللیکله گۆنئی آذربایجان میللی حرکتی اۆچۆن کئچرلیدیر ده. میللی منفعت لر آدؽ آلتؽندا،اَیر بۇگۆن اؤزۆمۆزدن اوْلمایانلارا برابر حاق تانؽمؽرساق، گله‌جک یاراداجاغیمیز سیستئمین دئموْکراتیک اوْلاجاغؽنا اۆمۆد بسله‌مک اوْلماز. بۇدا میللی حرکتیمیزین ماهیتینه قارشؽدؽر. نییه کی موْدئرن بیر حرکت اوْلاراق، اساس ایلکه‌لریمیزدن بیری میلت حاکیمییتی و دئموْکراسینین یارانماسؽدؽر. دئموْکراسینؽن یارانماسی و قالارلؽ اوْلماسؽ اۆچۆن، بۇ دَیر بۇگۆنکۆ حاکیمییتی وۇراجاق بیر آراج یوْخ، آماج اوْلمالؽدؽر. دئموْکراسینین یارانؽب قالارلؽ اوْلماسؽندا، سۇبجئکتیو عامیللردن بیری ده، خالقؽن اؤز گۆجۆنه و حاکیمییت حاقؽنا اینانماسؽدؽر. خالق حاکیمییتی اؤز حاقؽ بیلرسه و اؤز گۆجۆنه اینانارسا، اوْنا هئچ کس، هئچ قۇرۇپ و هئچ بیر باشقا میلت و اؤلکه حؤکم ائده بیلمز. هئچ بیر ایدئوْلوْژی و یا فیزیکی گۆج اوْ خالقؽ، بیر شخصه و یا عدالتسیز سیستئمه و غیر دئموْکراتیک قانۇنلارا باش اَیدیره بیلمه‌ز. دئموْکراسینین قالارلؽ اوْلماسؽندا ایکینجی عامیل اوبجئکتیو عامیلدیر. آزاد مطبوعات، آزاد ایله‌تیشیم مئدییالاری و پارتییالاشماق دیر. بۇگۆن سوْسیال شبکه‌لرین یایقؽنلاشماسؽ، تک سسلی حاکیمییتلری بۇجاغا سؽغؽشدؽرؽب، آنجاق ایران کیمی اوْتوْریتئر رئژیم لرده پارتیالارؽن یارانماسؽنا ایجازه وئریلممه‌سی گله‌جک دئموْکراتیک سیستئم اۆچۆن بیر مانع کیمی عمل ائدبیلر. بۇگۆنکۆ دۇرۇم بیر یاندان آچؽق تشکیلاتلارؽن باسدؽریلیب، گیزلین تشکیلاتلارؽن یارانماسؽنا موْتیواسییوْن یارادؽر. گیزلی تشکیلات ایسه گۆونلیک آماجؽ ایله گئت گئده تشکیلات ایچی دئموْکراسییه گؤز یۇممالؽ اوْلۇر. بۇدا غیر دئموْکراتیک تۇتۇملاری منطیقلی و عاغیللؽ بیر تۇتۇم اوْلاراق یئرینه سالؽر. یعنی دئموْکراتیک داورانؽش یئرینه، تشکیلات منفعتی آدؽنا غیر دئموْکراتیک داورانؽشلار کؤک سالؽر، منیمسه نیر و عادی لشیر. بۇ ایسه گله‌جک دئموْکراتیک سیستئمین یاراناجاغؽنا ان بؤیۆک انگل اوْلابیلر. آچؽق تشکیلاتلارؽن یارانماسؽ نقدر هزینَه یه مال اوْلۇرسا، یارانمالؽ و مدنی مۇباریزه استراتئژی سینه دایاناراق مۇباریزه سۆرمه‌لیدیر. تشکیلاتلارؽن گۆجلۆ اوْلماماسؽ باشقا بیر سوْرۇنۇ دا اوْرتایا آتماقدادؽر. سئلئبریتی لرین میداندا اولماسی و سیاسی جرَیانلارؽن بۇ سئلئبریتی لردن ابزار اوْلاراق قۇللانمالارؽ گلجه‌یه تهلۆکه‌دیر. نییه کی، سیستئم لر، پارتیالار یوْخ شخصلر تعیین ائدیجی اوْلۇرلار. بۇدا دئموْکراسی یوْخ، پوْپۇلیزمه گتیریب چؽخارار. اوْنۇن اۆچۆن ده، بیلمه‌لی‌ییک کی بۇگۆنکۆ آرا هدفه چاتماق اۆچۆن اوْپورتوْنیزمه قاپؽلماق، اۇزاق استراتئژیک هدف اوْلان دئموْکراسی اۆچۆن، هدفی پوْزماقدؽر. سوْن اوْلاراق دئمه لییم، قالارلؽ دئموْکراسی اۆچۆن بۇگۆن دئموْکراسینی بیر هدف و دَیر اوْلاراق منیمسمه لی‌ییک، بۇ یؤنده ایسه نه فانات و یالانچؽ آشؽرؽ میلتچیلیک هده لریندن قوْرخمالؽ، نه‌ده کیچیک و اوْرتا سۆرلی هدفلر اۆچۆن اوْپوْرتوْنیزمه قاپؽلمالؽیؽق. دوشونجه سینه گوره عزل اولموش وکیل ییلماز مهرعلی بیلی
