با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای و گاز اشک‌آور، تجمع مسالمت‌آمیز اهالی روستای «قره قشلاق» که با مشارکت فعال زنان برگزار شد
در ادامه سرکوب تجمعات محیط زیستی در آذربایجان، نیروهای امنیتی و انتظامی شهرستان سلماس در روز سه‌شنبه ۱۹دی۱۴۰۲ با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای و گاز اشک‌آور، تجمع مسالمت‌آمیز اهالی روستای «قره قشلاق» که با مشارکت فعال زنان برگزار شد را به خشونت کشیدند.
در این تجمع که در اعتراض به تاسیس کارخانه «کربنات سدیم» در اراضی این روستا و برای سومین بار از آغاز دی‌ماه سال جاری برپا شد، دست‌کم ۲۷ تن توسط نیروهای اداره اطلاعات شهرستان سلماس و نیروی‌های انتظامی استان آذربایجان غربی بازداشت شدند؛ بازداشت‌شدگانی که نزدیک به نیمی آن‌ها را زنان و سالمندان تشکیل می‌دهند.
مردم روستا به چه چیز اعتراض دارند و چرا سرکوب شدند؟
***
سرکوب بی‌رحمانه قره‌قشلاق؛ در تجمع روستاییان چه گذشت؟
روز سه‌شنبه ۱۹دی، اهالی روستای قره‌قشلاق در اعتراض به پروژه تاسیس کارخانه کربنات سدیم در اراضی این روستا، با برگزاری تجمعی مسالمت‌آمیز، تلاش کردند نگرانی خود را درباره آسیب‌های زیست محیطی احتمالی این پروژه به گوش مسوولان دولتی برسانند. با این وجود، نیروهای امنیتی و انتظامی شهرستان سلماس با حمله به روستاییان، اقدام به سرکوب این شهروندان کردند. سرکوب معترضان در حضور فرماندار سلماس، «ذبیح‌الله کاظمی اطهر» و به دستور این مقام دولتی و فرماندهان انتظامی این شهرستان انجام شد.
به گفته منابع «ایران‌وایر»، در این تجمع که صدها تن از اهالی روستای قره‌قشلاق در آن مشارکت کردند، نیروهای امنیتی و انتظامی با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای و گاز اشک‌آور، تلاش داشتند مردم معترض را متفرق کنند.
ماموران هم‌زمان با اعمال خشونت و با استفاده از باتوم، اقدام به ضرب‌وجرح شهروندان کردند. در یکی از تصاویر ارسال شده برای «ایران‌وایر»، زخم ناشی از برخورد گلوله‌ی ساچمه‌ای بر بدن کودکی خردسال به‌وضوح دیده می‌شود.
تصویر گلوله ساچمه‌ای بر بردن یک کودک خردسال
در نتیجه خشونت اعمال شده از سوی ماموران علیه روستاییان، ده‌ها تن از اهالی روستای قره‌قشلاق که شماری از آن‌ها را کودکان، زنان و سالمندان تشکیل می‌دادند، زخمی شدند. هم‌چنین نیروهای انتظامی و امنیتی پس از متفرق کردن شهروندان معترض، وارد روستای قره‌قشلاق شدند و هم‌زمان با ایجاد فضای رعب و وحشت، به اموال روستاییان آسیب زدند و اقدام به فحاشی، توهین‌های جنسیتی و تهدید مردم کردند.
در یک هفته گذشته و پس آغاز اعتراضات میدانی اهالی روستای قره‌قشلاق، دست‌کم ۲۷ تن از اهالی این روستا بازداشت شدند که به جز دو تن از دستگیرشدگان که به دلیل برخورد گلوله‌های ساچمه‌ای پس از انتقال به بیمارستان آزاد شدند، اطلاعی از آخرین وضعیت سایر بازداشت‌شدگان در دست نیست و مقام‌های قضایی استان آذربایجان غربی از پاسخ‌گویی شفاف درباره سرنوشت آن‌ها امتناع می‌کنند.
چند ماه پیش‌تر نیز ۱۳ تن از اهالی روستای قره قشلاق پس از برگزاری تجمعی اعتراضی بازداشت شده بودند.
یکی از اهالی این روستا با تاکید بر آگاهی روستاییان از تبعات زیست‌محیطی کارخانه «کاوه سودا»، درباره دلایل اعتراض مردم به «ایران‌وایر» گفت: «ما از یک سال قبل معترض تاسیس این کارخانه در مراتع قره‌قشلاق بودیم. زمانی که اولین بار خبرِ تصمیم کاوه سودا برای ساخت کارخانه در روستا را شنیدیم، تعدادی از اهالی به مراغه رفتند و با مردم شهر درباره آن صحبت کردند. اهالی مراغه گفتند که پساب کارخانه صدها هکتار از مزار آن‌ها را تخریب کرده، آب‌های سطحی منطقه آلوده شده و سرطان در این شهرستان به دلیل آلایندگی‌های کارخانه افزایش یافته است.»
به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده از سوی نهادهای دولتی برای پژوهش مستقل پیرامون تاثیرات آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از فعالیت کارخانه کاوه سودا، «ایران‌وایر» امکان تایید ادعای مطرح شده درباره افزایش سرطان در مراغه را ندارد. هرچند با استناد به اسناد و گزارش‌های ارسال شده به «ایران‌وایر» که در ادامه این گزارش درج شده‌اند، تاثیرگذاری فعالیت‌های آلاینده کارخانه کاوه سودا در افزایش بیماری در مراغه و بناب محتمل است.
شهروندی که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، در ادامه با اشاره به محدود نبودن اعتراضات اهالی روستای قره‌قشلاق به تجمع روز سه‌شنبه گفت: «این سومین تجمع ما طی یک هفته گذشته بود. ما مدت‌ها پس از بی‌نتیجه ماندن نامه‌نگاری با مسوولین دولتی، تصمیم به تجمع گرفتیم. اولین تجمع اهالی روستا در مسجد قره‌قشلاق برگزار شد. فرماندار سلماس در این جلسه تلاش کرد به بهانه اشتغال‌زایی، مردم را قانع کند که از تاسیس کارخانه حمایت کنند اما از پاسخ درباره نگرانی‌ها درباره آلایندگی این کارخانه طفره رفت. یک روز بعد، نیروهای امنیتی نیمه‌شب با یورش به خانه اهالی روستا، هشت تن را بازداشت کردند تا مردم را از ادامه اعتراضات بترسانند. اما فردای آن روز، مردم کفن‌پوش راهِ منتهی به محل ساخت کارخانه را بستند و اجازه تردد خودروهای کارخانه کاوه سودا را ندادند. در این روز دوباره فرماندار به همراه نیروهای ضد شورش در تجمع حضور پیدا کرد و مانع از ادامه اعتراض مردم شد. سومین تجمع هم روز سه‌شنبه انجام شد که این بار ماموران به ما حمله کردند و زن و مرد را با باتوم زدند.»
مردم کفن‌پوش راهِ منتهی به محل ساخت کارخانه را بستند
بغض راه گلویش را می‌بندد. چند ثانیه سکوت می‌کند و بعد حرفش را ادامه می‌دهد: «مگر ما جز این که خاک آبا و اجدادی‌مان را خواستیم، چه کرده‌ایم که به ما گلوله ساچمه‌ای و گاز اشک‌آور شلیک و ۱۹ نفر را بازداشت کردند و با خود بردند؟»
ابراهیم عسگریان دماوندی؛ مافیای پرنفودِ معدنِ دریاچه ارومیه
سرکوب بی‌رحمانه اهالی روستای قره‌قشلاق، آن‌هم تنها به دلیل اعتراض به تاسیس یک کارخانه خصوصی در اراضی آن، بدون شناختِ مالک این کارخانه ممکن است عجیب به نظر برسد. اما با بررسی سوابق فعالیت شرکت کاوه سودا و مالک آن، «ابراهیم عسگریان دماوندی»، می‌توان به تصویری روشن‌تر از دلایل این حادثه دست یافت.
ابراهیم عسگریان یکی از قدیمی‌ترین فعالان صنعت شیشه و بلور و یکی از پرنفوذترین سرمایه‌داران ایرانی است. او مالک هولدینگ کاوه سودا است. این هولدینگ شامل مجموعه‌ای از شرکت‌ها و کارخانجات فعال در مناطق مختلف ایران است.
کاوه سودا بزرگ‌ترین تولیدکننده شیشه و کربنات سدیم در ایران به شمار می‌رود. یکی از کارخانجات هولدینگ کاوه سودا در مراغه تاسیس شده است و در حوزه تولید شیشه و کربنات سدیم فعالیت می‌کند. این بنگاه اقتصادی در سال ۱۳۷۷ مجوز احداث دریافت کرد و در سال ۱۳۸۳ به بهره‌برداری رسید.
کاوه سودا از اولین شرکت‌های صنعتی بود که مجوز برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه را برای تامین ماده اولیه تولید کربنات سدیم و شیشه دریافت کرد.
در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۹ و در پی ترکیدگی لاگون‌های کارخانه کاوه سودای مراغه، پساب شیمیایی و خطرناک این شرکت در منطقه جاری شد. این پساب، آلودگی گسترده منابع آب زیرزمینی، آب‌های سطحی، مزارع و مراتع منطقه و نیز آلودگی پارک ملی دریاچه ارومیه را در پی داشت. با این وجود و در نهایت شگفتی شهروندان مراغه‌ای، به دلیل روابط ابراهیم عسگریان با مقام‌های دولتی، نهادهای مسوول به جای تعطیلی این کارخانه و تشکیل پرونده علیه این بنگاه اقتصادی، اقدام به صدور مجوز برای تخلیه پساب کارخانه در دریاچه ارومیه کردند.
شورای تامین استان آذربایجان شرقی پس از حادثه ترکیدن لاگون‌های کاوه سودا، تشکیل جلسه داد و اقدام به تصویب طرح انتقال پساب تصفیه نشده این شرکت به دریاچه ارومیه کرد.
این اقدام به شدت مورد اعتراض فعالان محیط زیست و شهروندان شهرستان‌های بناب و مراغه قرار گرفت. سازمان حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی و مدیران شرکت کاوه سودا در واکنش به این اعتراض‌ها مدعی شدند، پساب این شرکت با آب دریاچه ارومیه هم‌خوانی دارد و نمی‌تواند عامل آلودگی دریاچه ارومیه شود.
با این‌وجود، سندی به «ایران‌وایر» رسیده است که نشان می‌دهد آزمایشگاه سازمان محیط زیست استان آذربایجان شرقی با انجام آزمایش بر روی پساب کارخانه کاوه سودا، آلایندگی پساب این شرکت را تایید کرده است.
بر پایه این سند، هشت شاخص پساب کارخانه بیش از حدِ مجاز و در شماری از این شاخص‌ها، خطرناک ارزیابی شده است.
آزمایشگاه سازمان محیط زیست استان آذربایجان شرقی آلایندگی پساب این شرکت را تایید کرده است.
به گفته فعالان محیط زیست، هم‌زمان شرکت کاوه سودا بدون رعایت الزامات و استانداردهای زیست محیطی، سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن نمک از دریاچه ارومیه برداشت می‌کند؛ اقدامی که به سرعت در حال تخریب بسترِ دریاچه ارومیه و آلوده کردن این زیست‌بومِ با ارزش است.
این شرکت هم‌چنین به‌صورت غیر قانونی با شن‌ریزی در بستر دریاچه ارومیه، کیلومترها راه برای تردد کامیون‌های حامل نمک این شرکت ساخته است. با این حال، حتی پس از انتشار تصاویر تردد کامیون‌های این شرکت در بستر دریاچه ارومیه و واکنش‌های انتقادی گسترده به این اقدام، هیچ توقفی در کار این شرکت ایجاد نشده است.
هولدینگ کاوه سودا پس از ایجاد آلودگی زیست محیطی گسترده در شهرستان‌های بناب، مراغه و دریاچه ارومیه، این‌بار پروژه‌ای جدید را در دست دارد که بر مبنای آن، می‌خواهد کارخانه‌‌‌ای بزرگ‌تر را در اراضی روستای قره‌قشلاق، در حد فاصل مراتع این روستا و دریاچه ارومیه تاسیس کند.
کارخانه جدید کاوه سودا در قره‌قشلاق، در ۴۵۰ هکتار از مراتع این روستا و با سرمایه‌گذاری ۱۷ هزار میلیارد تومانی تاسیس خواهد شد. این کارخانه با برداشت نمک از دریاچه ارومیه، کربنات سدیم تولید خواهد کرد.
فعالان محیط زیست می‌گویند در طرح تاسیس این کارخانه هیچ‌گونه طرحی برای تصفیه پساب آن در نظر گرفته نشده است و پساب آلوده کارخانه مستقیما در دریاچه ارومیه تخلیه خواهد شد.
در طرح ارایه شده، برای تامین آب مورد نیاز این کارخانه، از حق‌آبه دریاچه ارومیه (سد زولا) و تصفیه‌خانه پساب شهری سلماس استفاده خواهد شد. احتمالا به دلیل ناکافی بودن و کمبود منابع آب در شهرستان سلماس، کاوه سودا ناگزیر به حفر چاه‌های عمیق و استفاده از آب‌های زیرزمینی خواهد شد.
به عقیده فعالان محیط زیست، طرح شرکت کاوه سودا برای تاسیس کارخانه در اراضی روستای قره‌قشلاق دارای نقایص جدی است. این طرح فاقد ارزیابی محیط زیستی است. در این طرح به پتانسیل‌های سرزمینی سلماس توجهی نشده است و آسیب‌های محیط زیستی آن مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته‌اند؛ آسیب‌هایی که مردم روستای قره‌قشلاق را ناگزیر به برپایی تجمعات اعتراضاتی کرده‌اند.
سرکوب بی‌رحمانه تجمع اهالی روستای قره‌قشلاق اولین نمونه از سرکوب اعتراضات زیست محیطی در آذربایجان نیست. طی سال‌های گذشته، نهادهای امنیتی و انتظامی جمهوری اسلامی در ده‌ها رویداد مشابه، اقدام به بازداشت، ضرب‌وجرح و پرونده‌سازی علیه فعالان محیط زیست و شهروندان معترض کرده‌اند.
