بازداشت شاعران و شهروندان عرب خوزستان به سقوط اسد مرتبط است
در هفته‌های گذشته فشارها بر شهروندان، فعالان فرهنگی و مدنی، به‌ویژه شاعران و نویسندگان عرب در شهرهای مختلف استان خوزستان افزایش یافته است. براساس برخی گزارش‌ها، بیشتر از سی فعال مدنی و فرهنگی بازداشت و بیش از صد تن نیز احضار یا تهدید شده‌اند.
در یک هفته گذشته، بیش از ده تن ازجمله «احلام بندر»، فعال مدنی و فرهنگی که در شهر اهواز کتابفروشی دارد، «میلاد بحری»، عکاسی که از مناطق حاشیه‌نشین اهواز عکس می‌گیرد و «سعید اسماعیل»، نویسنده و پژوهشگری که برای کودکان به زبان عربی کتاب می‌نویسد بازداشت و بعضی به مکان‌های نامعلومی منتقل شده‌اند.
***
درباره بازداشت‌های اخیر در خوزستان چه می‌دانیم؟
براساس آخرین گزارش‌هایی که سازمان حقوق‌بشری فعال در خوزستان منتشر کرده‌اند، در حدود یک ماه گذشته، ده‌ها شهروند عرب اهل نقاط مختلف استان خوزستان از سوی نهادهای امنیتی احضار، تهدید، بازداشت و تحت تعقیب قرار گرفته‌اند.
سازمان حقوق‌بشری «کارون»، روز چهارشنبه ۱۹دی۱۴۰۳، از بازداشت پنج تن از شهروندان اهل سنت ساکن کوی ملاشیه اهواز توسط نیروهای امنیتی خبر داد. براساس این گزارش، این شهروندان روز دوشنبه۱۷دی بازداشت شده‌اند و نام دو تن از آن‌ها، «یونس غرباوی» و «رضا زهیری» عنوان شده است.
کارون در گزارش‌های دیگری، از بازداشت احلام بندر، فعال فرهنگی و مدیر کتابفروشی «لاریس» در محله لشکرآباد اهواز، «هاشم موسوی (هرموشی)»، فعال سیاسی و فرهنگی و زندانی سیاسی سابق، میلاد بحری، عکاس و فعال اجتماعی، سعید اسماعیل مزرعه، نویسنده و پژوهشگر ادبیات عرب در خوزستان نیز خبر داده است.
تنها در روز چهارشنبه ۱۹دی ۱۴۰۳، نوزده تن از شهروندان عرب که عمدتا جوان هستند، در کوی علوی (حی‌الثوره) اهواز و رامشیر (خلفیه)، توسط اداره اطلاعات بازداشت شده‌اند. سازمان‌های حقوق‌بشری اسامی افراد بازداشت شده در کوی علوی اهواز را «رضا حیدری»، «جواد حیدری»، «علی سواری»، همچنین افراد بازداشت‌شده در منطقه حاشین‌نشین ملاشیه در شهر اهواز را «سید فواد موسوی»، «جواد عفری»، «یاسین سیلاوی»، «علی کروشات» و «محمد ناصری» از روستای غزاویه در نزدیکی این شهر عنوان کرده‌اند.
در رامشیر نیز سه برادر به نام‌های «خالد عموری»، «علی عموری» و «محمد عموری» و پدرشان «فلک عموری»، توسط اداره اطلاعات رامهرمز بازداشت و به بازداشتگاه مخوف تحت نظارت این نهاد منتقل شده‌اند. گفته شده که بازداشت این خانواده با خشونت شدید همراه بوده، به‌نحوی که ماموران دست و پای خالد که در برابر آن ها مقاومت کرده بود را شکانده و او را با آن وضعیت با خود برده‌اند.
در آخرین گزارش‌های حقوق‌بشری عنوان شده که از آغاز ماه جاری تاکنون، حدود ۳۰ شهروند عرب از اهالی اهواز، شادگان (فلاحیه)، رامشیر (خلفیه)، شوشتر (تستر)، خرمشهر (المحمره) و سوسنگرد (خفاجیه) بازداشت و تا عصر روز چهارشنبه۱۹دی نیز بیش از صد شهروند در خوزستان به قرارگاه‌های اطلاعات سپاه، موسوم به ستاد خبری ۱۱۴ و وزارت اطلاعات، موسوم به ستاد خبری ۱۱۳ احضار شده و تحت بازجویی و تهدید قرار گرفته‌اند.
در این میان، تنها خانم احلام بندر با انتشار استوری در اینستاگرام خبر بازداشت خود را نادرست اعلام کرده ،ولی حساب اینستاگرام او نیز مدتی بعد از دسترس خارج شده است، موضوعی که گمانه‌زنی‌ها درباره بازداشت او را افزایش داده است.
دلیل بازداشت‌های اخیر در خوزستان چیست؟
یک فعال مدنی عرب که به‌دلایل امنیتی نام او نزد «ایران‌وایر» محفوظ می‌ماند، می‌گوید که این بازداشت‌ها جنبه ایجاد ارعاب در شرایط بعد از سقوط «بشار اسد»، رهبر پیشین سوریه را دارد.
او توضیح می‌دهد که از حدود یک ماه و چند روز پیش که درگیری‌ها در سوریه به‌سمتی متمایل شد که نشان از سقوط قریب‌الوقوع رژیم اسد را داشت، نیروهای بسیج و سپاه پاسداران در خیابان‌های اهواز و دیگر شهرهای خوزستان حضور ملموس‌تری پیدا کرده بودند.
به گفته این فرد، با گشت‌های شبانه و بازرسی خودروها، سعی در تشدید فضای امنیتی داشته‌اند: «بعد از سقوط رژیم اسد و اتفاقات منطقه، بسیج برای مدتی در خیابان‌ها بازرسی داشت. می‌ترسند که مثل بهار عربی جرقه‌ای ایجاد شود و هیجان عمومی ناش یاز سقوط یک دیکتاتور برایشان قابل کنترل نباشد.»
او توضیح می‌دهد که چند روزی است که بازداشت فعالان فرهنگی و شاعران و نیوسندگان نیز آغاز شده است و باتوجه به تجربه بازداشت‌های فله‌ای پیشین در خوزستان، به‌نظر می‌رسد که این روند فعلا ادامه داشته باشد: «بیشتر سراغ کسانی می‌روند که در شبکه‌های اجتماعی و به‌صورت محلی شناخته شده‌اند، چون هدف ارعاب است و اینکه این افراد شناخته‌شده هستند و مورد احترام جوان‌ها، اثر ارعاب را برایشان بیشتر می‌کند.»
به گفته این فعال مدنی و زندانی سیاسی سابق عرب که به‌شرط محفوظ ماندن هویتش با ایران‌وایر گفت‌وگو کرده، بازداشت‌ها به شیوه‌های مختلف صورت گرفته است. بعضی‌ها بعد از حمله نیروهای امنیتی به منزل‌شان و ضبط لوازم الکترونیکی بازداشت کرده‌اند و برخی دیگر تلفنی احضار شده‌اند. همچنین این شخص مطلع تاکید کرده که بازداشت‌ها در شهرهای مختلف بوده و اغلب افراد بازداشت شده حتی فعال سیاسی نیز نیستند و به‌واسطه فعالیت فرهنگی و هنری‌شان در بین شهروندان و جوانان عرب شناخته شده هستند.
یک زندانی سیاسی سابق دیگر نیز به ایران‌وایر می‌گوید که حدود یک ماه تا ۴۵ روز است که بازداشت‌ها شروع شده: «اول از فعالان صنفی معلمان شروع شد و بعد ۵ شهروندان اهل سنت که برای مراسم حج رفته بودند را بازداشت کردند و همسران‌شان را هم برای فشار بیشتر گرفتند. بعد کم‌کم دایره فشارها گسترده‌تر شد، تا جایی که سراغ شهروندان عادی و جوانان محله‌ها هم رفته‌اند و همین چهارشنبه، ۱۵ تن را در مناطق مختلف اهواز و ۴ شهروند را نیز در رامشیر بازداشت کرده‌اند.»
اشاره این فعال مدنی به بازداشت و صدور حکم سنگین زندان برای چهار فعال صنفی معلمان است که هم‌اکنون با قید وثیقه در بیرون از زندان هستند. همچنین در گزارش‌هایی که سازمان حقوق‌بشری کارون پیش‌از این از بازداشت دو شاعر و فعال مدنی، به نام‌های «رضا حزباوی» و «مصطفی هلیچی» توسط پلیس فتا منتشر کرده بود، آمده که این دو به‌شدت تحت شکنجه بوده‌اند.
کارون همچنین هفته پیش نوشته بود که «سید مختار آلبوشوکه»، از زندانیان سیاسی در پرونده انجمن فرهنگی «الحوار» که در دهه ۸۰ بازداشت و به حبس ابد محکوم شده نیز، به بازداشتگاه پلیس فتا منتقل شده و تحت شکنجه قرار گرفته است.
حالا یک منبع آگاه به ایران‌وایر می‌گوید که آقای آلبوشوکه تنها به این دلیل که با همبندی سابق خود «مصطفی هلیچی» گه‌گاهی تماس تلفنی از داخل زندان داشته، مورد پرونده‌سازی جدید قرار گرفته و در پی انتقال از زندان شیبان به بازداشتگاه نیروی انتظامی اهواز، تحت بازجویی و شکنجه قرار گرفته است، به‌نحوی که هنوز به‌دلیل صدمات ناشی از شکنجه قادر به راه رفتن نیست.
کارون همچنین نوشته است که آقایان حزباوی و هلیچی نیز بعد از حدود یک ماه بازجویی و همراه با خشونت شدید فیزیکی به زندان شیبان منتقل شده‌اند.
بازداشت‌های خوزستان، فله‌ای و غیرقانونی است
فعالان مدنی که با ایران‌وایر گفت‌وگو کرده‌اند بر این باورند که بازداشت‌های اخیر و فشارها بر جامعه مدنی عرب در خوزستان ازجمله بازداشت‌های فله‌ای، با هدف پیشگیری از هرگونه تجمع اعتراضی صورت گرفته است.
یکی از این فعالان با اشاره به تجربه اعتراضات دی۱۳۹۶ در ایران که خوزستان یکی از اولین نقاط شروع اعتراضات در آن زمان بود، می‌گوید: «درست قبل از اعتراضات ۹۶ هم ما با بازداشت‌های فله‌ای در اهواز مواجه بودیم. به این‌ها بازداشت پیشگیرانه می‌گویند. الان هم وضعیت اقتصادی مشخص است و خوزستان یکی از محروم نگه داشته شده‌ترین استان‌های ایران است، برای همین دست به چنین کاری زده‌اند که به‌زعم خودشان جلوی اعتراضات احتمالی را بگیرند. ولی همان‌طور که در ۹۶ نتوانستند، امروز هم بعید است با شرایط بحرانی کنونی بتوانند با بگیروببند کاری کنند.»
یک فعال مدنی دیگر نیز با تاکید بر اینکه بسیاری از فعالان فرهنگی و مدنی بازداشت شده هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته‌اند، بر جنبه فله‌ای بودن بازداشت‌های اخیر تاکید کرده و می‌گوید: «مثلا شاید در این حد که یکی کتابفروشی دارد و آن یکی نویسنده است همدیگر را می‌شناسند، ولی هیچ ارتباط خاصی بین‌شان نیست. این‌ها فقط افراد سرشناسی هستند که بازداشت‌شان در جامعه، به‌خصوص بین جوانان اهوازی سروصدا می‌کند و آن خواسته حاکمیت که به دنبال ایجاد جو وحشت است را تامین می‌کند. به همین‌خاطر، احتمالا تا هفته‌ها شاهد این روند بازداشت و آزاد شدن‌ها خواهیم بود تا بالاخره نیروهای امنیتی مطمئن شوند که خطر آنی تجمعات اعتراضی وجود ندارد.»
این شخص با تاکید بر این‌ه بازداشت‌های پیشگیرانه و تهدید افراد سرشناس فرهنگی جزو رویه‌های دستگاه‌های امنیتی در استان خوزستان است، می‌گوید: «هر سال مثلا در مراسم عید فطر که برای مردم عرب خیلی مهم است، با فعالان تماس می‌گیرند، تهدید می‌کنند، بازداشت می‌کنند تا مانع جمع شدن مردم دور هم شوند. البته موضوع اکنون با عید فطر تفاوت دارد، چون حکومت در وضعیت بغرنجی است و تجربه بهار عربی و حرکت‌های زنجیره‌وار اعتراضی حکومت‌ها را می‌ترساند، دست به این کارها می‌زنند. وگرنه خودشان هم می‌دانند که این افراد فقط شاعر و نویسنده یا شهروندان عادی اهل سنت هستند و دنبال سیاست نیستند، مگر مثلا نقدی اجتماعی یا سیاسی در اشعارشان به زبان عربی و آن هم در لفافه داشته‌اند.»
بازداشت شهروندان عرب با اتهامات نامشخص، مطابق قانون آیین دادرسی کیفری که به‌وضوح می‌گوید اتهامات باید «مستدل و متناسب با جرم مورد ارتکاب» باشد، غیرقانونی است. با‌این‌وجود، سیستم امنیتی نظام جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته افراد بسیاری ازجمله زندانیان سیاسی سابق یا فعالان مدنی، صنفی و سیاسی را بدون اینکه عملی خلاف قانون و حتی با استانداردهای امنیتی ایران، عملی نافی منافع امنیتی حکومت از ان‌ها سر زده باشد، در بزنگاه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، تحت‌عنوان بازداشت «پیشگیرانه»، بازداشت و تحت تعقیب قرار می‌دهد، تا مانع شکل‌گیری یا قوت‌گرفتن موج جدید اعتراضی در ایران شود.
در جریان اعتراضات به کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد، فعالان مدنی بسیاری بدون اینکه حتی کوچک‌ترین اعتراض علنی کرده باشند، در همان روز یا روزهای نخست شروع اعتراضات بازداشت و برای ماه‌ها در حبس نگه داشته شدند، برخی از آن‌ها مدتی بعد با قید وثیقه یا در جریان بخشنامه قوه‌قضاییه برای آزادی زندانیان سیاسی در دی و بهمن ۱۴۰۱ که با عنوان «عفو رهبری» شناخته می‌شود، از زندان‌های مختلف ایران آزاد شدند.
