اهمیت آموزش به زبان مادری!

حق آموزش به زبان مادری یک حق انسانی و حقوق بشری است که در اسناد و معاهدات حقوق بشری از جمله اعلامیه‌ی جهانی حقوق زبانی، منشور زبان مادری، اعلامیه ی حقوق اشخاص متعلق به اقلیت‌های ملی، زبانی، مذهبی، کنوانسیون حقوق کودکان، در منشور بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و …به آن تاکید شده است.
اما این حق طبیعی و انسانی در قانون جمهوری اسلامی به طور روشن به رسمیت شناخته نشدە و تنها در اصل یازدهم قانون اساسی، به حق تحصیل به زبان مادری در کنار زبان رسمی فارسی در مدارس به صورت مبهمی نام بردە شدە است.

مساله و خواست تحصیل به زبان مادری سابقه نسبتا طولانی در ایران دارد و به زمان پادشاهی رضا شاه بر می‌گردد. اما در ایران هموارە با این خواست انسانی و دمکراتیک ملیت‌های تحت ستم مخالفت شدە است. رضا شاه که وظیفه خود را مدرن کردن ایران بر مبنای تاریخ ٢۵٠٠ ساله ی شاهنشاهی می‌دانست، ناسیونالیسم فارسی، ایرانی را به ایدئولوژی رسمی تبدیل کرد که در آن تنها زبان و فرهنگ فارسی حق ابراز داشت، البتە در رسانه های جمعی در آن زمان موزیک و ترانه به زبان‌های تورکی و کردی و گیلکی پخش می‌شد.
اما با نظارت کامل و با محدودیت بسیار اگر از خطوط قرمز سیاست رسمی دولت خارج می‌شد بە شدت با آن برخورد می‌شد.

بعد از پیروزی انقلاب بهمن مردم ایران، بدین علت که ملیت‌های تحت ستم در این انقلاب نقش داشتند و هنوز حکومت جدید پایه های قدرت خود را مستحکم نکردە بود، رژیم اسلامی بر اثر فشارهای موجود در جامعه مجبور شد در اصل ١۵قانون اساسی اشارە های مبهمی به حقوق اقلیت‌های ایران بکند. طبق اصل ١۵قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ” زبان و خط رسمی ایران فارسی است ، اما استفادە از زبان‌های قومی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس به زبان آنها در مدارس و در کنار زبان فارسی آزاد است، اما همچنان که همگان می‌دانند، حتی این اصل مبهم نیز عملا به اجرا در نیامدە و از تحصیل به زبان مادری در هیچ یک از مناطقی که ملیت‌های غیر فارس زندگی می‌کنند خبری نیست. تنها در رادیو و تلویزیون به صورت محدود از زبان مادری میلیت‌های غیر فارس استفادە می‌شود، که این استفادە در واقع در خدمت اشاعه ی زبان و فرهنگ آن مردمان نبودە و به زبان ملیت‌های غیر فارس جهان بینی و ایدئولوژی نظام اسلامی حاکم بر ایران تبلیغ می‌شود.

حق تکلم و تحصیل به زبان مادری نه تنها یک حق طبیعی و انسانی است، بلکه در جهان امروز به عنوان یک حق سیاسی و اجتماعی نیز پذیرفتە شدە است و بر اساس مانیفیست یونسکو دولت‌ها موظف هستند کە این میراث گرانبهای فرهنگی را پاسداری نمایند. از طرف دیگر زبان مادری جزئی از هویت فرهنگی هر مردمی محسوب می‌شود. روانشناسان کودکان همگی به این امر تاکید می‌کنند کە کودکان ابتدا با زبان مادری خود به بیان احساسات خود می‌پردازند و به زبان مادری خود اولین شناخت را از خود و محیط پیرامون خود بدست می آورند .

روند یادگیری زبان مادری از بدو تولد کودک اغاز میشود و طی این فرایند ، عناصر هویتی فردی شکل میگیرد و او را قادر میسازد در میان جامعه خود, به ایفای نقش بپردازد.
محدود شدن کودکان از این روند طبیعی ، توانایی کودکان را به تحصیل میبرد و آنها را از برقراری ارتباط طبیعی با محیط اطراف خود ناتوان می سازد. زبان بازتاب دهندە اندیشه، فرهنگ، آداب و رسوم مردمانی است که بدان زبان سخن می گویند. بر این اساس هر گونه تلاشی در جهت محدود کردن یا جلوگیری از بکارگیری زبان مادری به معنی تلاش برای نابودی فرهنگ و اندیشه ان مردم است.

در ایران که مردمانش به زبانهای فارسی، ترکی آزربایجانی، کردی، عربی، بلوچی و … سخن می‌گویند، تنها زبان فارسی به رسمیت شناختە شدە است و آزربایجانی‌ها، عرب‌ها، کردها و بلوچ‌ها و ترکمن‌ها از تحصیل و آموزش و فعالیتهای فرهنگی و سیاسی و اجتماعی با زبان مادری خود نە تنها محروم‌اند ، بله هرگونه تلاشی جهت آزادی زبان مادری جرم محسوب می‌شود و زندان‌های جمهوری اسلامی پر از انسانهای است کە جرمشان تلاش برای دفاع از زبان مادری و فرهنگ خودشان بودە است. اکنون یکی از معضلات اجتماعی نظام آموزش و پرورش ایران پدیدەی بازماندگی از تحصیل و افت تحصیل در سطح آموزش عالی است، بر اساس آمارهای موجود بیشترین افت تحصیلی در ایران در مناطقی است که زبان مادری آنها فارسی نیست و از ابتدای کودکی ناچار می گردند که به زبانی الفبا را یاد بگیرند که زبان مادری انها نیست، در نتیجه ی این معضل سالانه هزاران کودک تحصیل را ترک می‌کنند و آنهایی را که به تحصیل ادامه می‌دهند در سطع آموزش عالی به افت شدید دچار می‌شوند.

ممنوعیت تحصیل به زبان مادری باعث شدە که تحصیل کودکان در مناطقی چون آزربایجان، کردستان، خوزستان، ترکمن صحرا و بلوچستان با افت شدید مواجه شوند. اهمیت حیاتی آموزش به زبان مادری باعث شدە است که ملیت‌های غیر فارس در چند سال اخیر به تلاش‌های خود جهت آزاد شدن و عملی شدن تحصیل به زبان مادری بیفزایند. زیرا آزادی تحصیل به زبان مادری نه تنها باعث رشد فرهنگی و اجتماعی مردمان ایران می‌شود، بلکه می‌توانند نقش بسزایی در کاهش کشمکش‌های ملی و شووینیستی در جامعه ایران ایفا کنند. ” مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ” گزارشی را منتشر کردە که در آن گزارش آمدە است، که ظرف ۶سال اخیر حدود ۵میلیون نفر از دانش‌آموزان مدارس مردود شدە‌اند و کارشناسان بر این امر تاکید می‌کنند که بیشترین میزان این مردودی‌ها در مناطقی از ایران رخ دادە است که زبان مادری آنها زبان غیر فارسی بودە است. شیرزاد عبدالهی از کارشناسان مسائل آموزش و پرورش ایران در مصاحبه ای با سایت ”خبر آنلاین” اظهار می‌دارد کودکانی که در این مناطق {مناطق غیر فارسی زبان} به مدرسه می‌روند به دلیل عدم آشنایی با زبان فارسی و مواجه شدن با آن دچار شوک وحشتناکی می‌شوند و خود را نمی‌توانند با آن تطبیق دهند.

با وجود پایه گزارشات دولتی ایران مبنی بر وجود معضلات تحصیلی و مردود شدن میلیونی دانش‌آموزان مناطق غیر فارس زبان، دولت جمهوری اسلامی تاکنون در این مورد هیچ گونه اقدام عملی انجام ندادە است.

فاخته لونا زمانی، فعال حقوق بشر