اجازه دسترسی آژانس به دو سایت مظنون در ایران؛ چه شد که تهران ناگهان تغییر رای داد؟
وزیر خارجه ایران و مدیرکل آژانس در تهران با هم دیدار کردند
در خرداد ماه امسال شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اولین بار بعد از سال ۲۰۱۵ قطعنامه‌ای در ارتباط با ایران صادر کرد. این قطعنامه بعد از آن منتشر شد که آقای رافائل گروسی مدیر کل آژانس، چهار ماه تلاش کرد که برای بازدید بازرسان آژانس از دو مرکز مشکوک در ایران، از حکومت آن کشور مجوز دریافت کند. قطعنامه از ایران خواسته بود که “بدون فوت وقت” با بازرسان آژانس همکاری کند و به آن‌ها اجازه دسترسی به دو مرکز که مظنون به داشتن “فعالیت و یا مواد هسته‌ای اعلام نشده” بودند، را بدهد.
ایران پیشتر گفته بود اجازه دسترسی به دو سایت هسته‌ای را نخواهد داد چرا که ادعای فعالیت در این دو مرکز از سوی “دشمن” ایران طرح شده و “اعتبار” ندارد. اشاره مقامات ایران به ادعاهائی بود که اسرائیل، پس از خارج کردن نیم تن مدارک محرمانه هسته‌ای ایران در ۱۱ بهمن ۱۳۹۶، در ارتباط با مراکز مشکوک در ایران مطرح کرده بود. بعد از صدور قطعنامۀ خرداد ماه، کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در وین اظهار داشت که قطعنامه مزبور “نه موجب ترغیب ایران به ارائه دسترسی به آژانس بر اساس ادعاهای واهی و بی‌اساس می‌شود و نه موجب اعمال فشار به آن.”
سفر آقای گروسی به ایران در اوایل شهریور
اما وضعیت، با سفر آقای گروسی به ایران در اوایل شهریور ناگهان تغییر کرد. بیانیه مشترکی توسط ایران و آژانس انرژی اتمی صادر شد و اعلام گردید که ایران داوطلبانه دسترسی بازرسان به دو مکان هسته‌ای را فراهم می‌کند. آقای گروسی هنگام بازگشت از این سفر در فرودگاه وین گفت: “در بیانیه مشخص شده که ما بر سر تاریخ بازرسی توافق کرده ایم. بازرسان به این دو سایت دسترسی خواهند داشت. بر سر روش‌های اصلی کار توافق شده. این بسیار مهم است. ما در عین حال توافق کردیم و به رسمیت شناختیم که فعالیت‌هایی که ما در این سایت‌ها خواهیم داشت به مواد هسته‌ای یا فعالیت‌های هسته‌ای احتمالی مرتبط خواهد بود.”
اینکه محتوای گفتگوهای آقای گروسی با مسئولین ایرانی چه بوده مشخص نیست اما می‌توان حدس‌هائی زد که محاسبات تهران برای دادن اجازه دسترسی به بازرسان آژانس، پس از مدت‌ها مخالفت چه بوده است.
جلسه بعدی شورای حکام به زودی، در روز های ۱۴ تا ۱۸ سپتامبر (۲۴ تا ۲۸ شهریور ماه) در وین برگزار می شود. با توجه به زمان طولانی که آژانس تلاش داشته از دو مرکز مورد درخواست بازدید کند و قطعنامه خرداد که از ایران خواسته شده بود “بدون فوت وقت” امکان دسترسی بازرسان را به مراکز مزبور مهیا کند و جوّ عمومی ناشی از فشار فوق العاده آمریکا، اگر ایران باز هم به درخواست آژانس بی‌اعتنائی می‌کرد امکان ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل در جریان جلسه پیش رو وجود داشت. رفتن پرونده ایران به شورای امنیت از این مسیر و بر مبنای عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌توانست عواقب جدی برای حکومت ایران در بر داشته باشد.
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در ملاقات با رافائل گروسی مدیر کل آژانس
از طرف دیگر، حکومت ایران این موضوع را احتمالا در محاسبات خود گنجانده است که علیرغم اینکه تقریبا تمامی تعهداتش در چارچوب برجام را زیر پا گذاشته (که در واکنش به تحریم‌های یک جانبه آمریکا و خروج یک طرفه آن کشور از برجام بوده است)، تنها دلیلی که کشورهای اروپائی با تمام توان از ایران در مواجهه با آمریکا در شورای امنیت حمایت کردند و هنوز برجام رسما فرونپاشیده این است که ایران با آژانس همکاری می‌کند. به این ترتیب حکومت ایران نمی‌خواهد این آخرین پل را پشت سرش خراب کند و کار به جائی بکشد که آژانس اعلام کند ایران حاضر به همکاری نیست.
حکومت ایران احتمالا عامل دیگری را هم در محاسبات خود گنجانده است هم چنانکه ممکن است کشورهای اروپائی هم این عامل را مدّ نظر داشته باشند. دو ماه به انتخابات آمریکا بیشتر باقی نمانده و لذا قبول این بازرسی‌ها می تواند برای ایران زمان بخرد، با این امید که شاید دموکرات‌ها پیروز شوند و سیاست آمریکا تغییر ملموسی به نفع ایران پیدا کند. اعلام نتایج بازرسی حدود سه ماه بطول می‌انجامد و تا آن موقع وضعیت سیاسی در آمریکا مشخص شده است.
فراموش نباید کرد که در سال ۲۰۱۵ علیرغم اینکه نهادهای اطلاعاتی آمریکا گفته بودند که ایران، تا سال ۲۰۰۳ برنامه هسته‌ای با ابعاد نظامی داشته و آژانس هم هنوز سئوالات و ابهاماتی در این رابطه داشت، پرونده مربوطه توسط شورای حکام بسته شد چرا که باید راه برای نهائی شدن برجام هموار می‌شد. به این ترتیب حکومت ایران احتمالا امیدوار است که حتی اگر نتیجه بازرسی‌ها از این دو مرکز جدید ایران را در برابر پرسش‌های سختی قرار دهد که چرا از وجود آن مراکز آژانس را مطلع نکرده بوده، با روی آمدن یک دولت دموکرات مسئله به نحوی رفع و رجوع شود و کسی دیگر پیگیر ماجرا نشود.
رافائل گروسی مدیر کل آژانس
طبق گزارش رویترز، نتایج نمونه‌برداری در فوریه ۲۰۱۹ از فضای پیرامون انباری در تورقوز آباد نشان داده بود که “اورانیوم فرآوری شده” در آنجا دیده شده است. در گزارش دیگری که بلومبرگ در ماه مه ۲۰۲۰ منتشر کرد آمده است که “آثار اورانیوم به عمر ۲۰ سال” در آن محل کشف شده و “آژانس را گیج کرده است. بازرسان هنوز نمی‌دانند که ذرات هگزافلورید اورانیوم – یک پیش ماده اورانیوم غنی شده – چگونه به آن انبار راه یافته است”.
در هر حال، موضوع بطور بالقوه می تواند جدّی شود اما این بستگی دارد به اراده طرف‌های مقابل ایران و اینکه آیا قصد تقابل با ایران را دارند و یا نهایتا مانند ۲۰۱۵ مسئله را جمع و جور خواهند کرد. حکومت ایران در شرایط موجود مجبور بود دست به انتخاب بین بد و بدتر بزند با این امید که در پی انتخابات آمریکا ورق برگردد و از سوی دیگر فعلا حمایت کشورهای اروپائی را از دست ندهد. قطعنامه خرداد ماه هم که از ایران می‌خواست به فوریت به بازرسان اجازه بازدید از دو سایت مشکوک را بدهد پیشنهاد سه کشور اروپائی بریتانیا، فرانسه و آلمان بود.
