ابراهیم ساوالان : آراز( ارس) و داستان کاهش آب
کاهش آب رود آراز (ارس) معضل مهمی است ولی پیروان تهران، صرفا جهت به حاشیه راندن آلودگی آراز و خشکی دریاچه ارومیه، گاهگاهی برای آراز نالیده و ترکیه را تنها مقصر آن قلمداد می‌کنند. این گروه در برابر خشکی صدها رود داخلی ایران چیزی برای گفتن ندارند و خشکی دریاچه ارومیه نیز برایشان مهم نیست ولی امیدوارند تا تیرشان در مبحث کاهش آب آراز به هدف بنشیند و بتوانند توجه آذربایجان را از سیاستهای مرکزگرایانه تهران منحرف کنند.
تقریبا نصف آراز در مرز ایران قرار دارد و نصف دیگر آن در داخل خاک ترکیه است. حوضه آبریز این رود صدهزار کیلومتر مربع است که چهل هزار کیلومتر مربع آن در ایران است که باید هنگام مهار آبهای سطحی مناطقی مانند خوی، ماکو، مرند، جلفا، قره‌داغ، مشکین، مغان و اردبیل ملاحظات زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شد. ولی وزارت نیرو و دوستانش در قالب «طرح مهار آبهای مرزی» با احداث 61 سد در حوضه آبریز آراز، همه رودهای این حوضه را خفه کردند و حالا آب اندکی به آراز می‌رسد. رقم 61 سد برای حوضه آبریز یک رودخانه رقم بالایی است.
این حوضه، سالانه حدود دو میلیارد مترمکعب آب به آراز می‌داد که سهم چهار رود زنگمار در ماکو (228 میلیون مترمکعب)، قوتور در خوی (470 م.م.م)، حاجیلار در قره‌داغ (82 م.م.م) و قره‌سو در مشکین (200 م.م.م) در مجموع یک میلیارد مترمکعب بود که حالا چیز قابل وصفی به آراز نمی‌دهند.
حتی رودهای فاقد سد نیز با مشکل احداث سد در بالادست و روی رودهای تغذیه کننده آن رودخانه مواجهند و همین سبب کاهش ورودی آن رودها شده است. برای مثال تقریبا همه رودهای مشکین، بخش شمالی و شرقی اردبیل و بخش مرکزی و شمالی اهر به قره‌سو می‌ریختند که سدها و بندهای کوچک و بزرگی روی همه آنها احداث شده و قره‌سو را به خشکی کشانده است.
سهم این رودهای بالادستی و تغذیه کننده‌ی آراز، در میزان آب آن رود بسیار مهم بود. برای مثال رود آغ‌چای در منطقه خوی و ماکو 150 میلیون مترمکعب آب را ابتدا به قوتور و سپس به آراز می‌داد، رود زیلبیر در مرند 110 م.م.م آب را ابتدا راهی زونوز چایی، بعد قوتور چایی و از آنجا راهی آراز می‌کرد و ساری‌سو در ماکو 65 م.م.م آب را به قره‌سو، سپس به زنگمار و از آنجا به آراز می‌داد که اکثر آنها در پشت بندهایی به دام افتاده‌اند و با این اوصاف کاهش آب آراز امر عجیبی نخواهد بود.
