ابراهیم رشیدی: به سبک کلیله و دمنه••• سگ آّبی (در ترکی سو ایتی) برای نجات از دست روباه

سگ آّبی (در ترکی سو ایتی) برای نجات از دست روباه، سگ و گرگ به داخل رودهای عمیق پناه می‌برد و اگر رودی عمیق نباشد، سو ایتی سدی چوبی ساخته و داخل آب عمیق آن سد پناه میگیرد. «پسر شجاع» تصویر کارتونی این حیوان نازنین است که نهر آبی گرداگرد خانه‌اش بود.

این موجود در فرهنگ ترکها جایگاه خاصی داشته و در داستانهای شفاهی همردیف پری و ملک و اکثرا پری دریایی ( سو پری‌سی) بوده که آزاردهندگان آن نابود میشدند. در یکی از داستانها، سگ زرد (ساری ایت) بچه‌ی سگ گله (سورو ایتی) به پری دریایی (همان سو ایتی) تجاوز میکند و باعث فلاکت می‌شود. این داستان در کتاب دده‌قورقود بصورت تجاوز چوپانِ صاحبِ سگِ زرد (قونور قوچا ساری چوبان) به پری چشمه (سو پری‌سی) روایت شده که سبب تولد تپه‌گؤز و نابودی ایل اوغوز میشود.

این تفکر ترکها در آثاری مانند اوستا و گرشاسب‌نامه نیز دیده میشود با این تفاوت که آنجا سو ایتی فریبکار و دیو آفریده است و اسامی ترکی شخصیت‌های داستانی همچنان در آن کتابها حفظ شده است. پدر گرشاسب ثوریت (سورو ایت) همان سگ گله است و گرشاسب در سرزمین ویکرد فریب یک پری دریایی به نام پری «خَنا ثی ایت» را میخورد که همان سو ایتی می‌باشد. در اوستا نیز زرتشت به اهریمن پاسخ میدهد: ای اهریمن، من پری «خَنی ثی ایتی» دیو آفریده را فرو می‌کوبم.

در داستانی دیگر، موجودی با سو ایتی نزاع میکند و هر بار که سو ایتی خانه‌ای میسازد، آن موجود یکی از چوبهای سد را میکشد و خانه سو ایتی را آب می‌برد. سو ایتی تسلیم میشود ولی با مشاهده غرور پیروزمندانه حریف به او میگوید: تو پیروز شدی نه برای آنکه قوی بودی، بلکه برای آنکه خانه‌ای نداری تا من هم خانه‌ی تو را خراب کنم.

این مردم پیروز خواهد شد زیرا آنهایی که چیزی برای از دست دادن ندارند، بسیارند و فقط در این سه ماه، نزدیک پانصد نفر تنها ثمره‌ی زندگی یعنی فرزندش را از دست داده و به جمع کسانی پیوسته‌اند که پیشتر همه چیز خود را از دست داده بودند. شکسپیر در نمایشنامه «شاه‌لیر» میگوید: آدمی زمانی با حقیقت عریان روبرو میشود که دیگران بجز زندگی، هر چیزی را که بتوانند از او بگیرند. انسانی که چیزی برای از دست دادن نداشته باشد، این انسان بی‌خانه و کاشانه، واقعیتِ باشکوه، عریان و ترسناکی است.

———
@ibrahimsavalan