آمار ابهام‌آمیز ایران درباره اپیدمی کرونا در نمونه “بهبودیافتگان” از بیماری
تردید درباره درستی داده‌های چین در مورد شیوع کرونا در ایران نیز بالا گرفته، اما آمار رسمی در خود ایران باورپذیر است؟ بررسی مواردی نظیر تعداد “بهبودیافتگان” در ایران و دیگر کشورها ابهام‌ها و پرسش‌های زیادی برمی‌انگیزد.بسیاری از کارشناسان و نهادهای بین‌الممللی و برخی مسئولان دولتی و شخصیت‌های علمی ایران آمار دولت چین درباره شیوع ویروس کرونا، تعداد مبتلایان و قربانیان بیماری کووید- ۱۹ و چگونگی “مهار” اپیدمی را باورناپذیر خوانده‌اند.
کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت به تازگی در یک نشست خبری آمار و گزارش‌های ارائه شده در مورد شیوع و مقابله با ویروس جدید کرونا در چین را “شوخی تلخی” توصیف کرد که به گفته او “بسیاری در همه جهان” را به این اشتباه انداخته که بیماری کووید ۱۹ “مثل آنفلوآنزا است و مرگ و میر کمتری دارد”.
سخنان جهانپور با واکنش سفیر پکن در تهران و انتقاد افراد و نهادهایی روبرو شد که نگران تاثیر سوء این سخنان در روابط دو کشور هستند. اداره سیاسی سپاه پاسداران در نشریه رسمی خود اظهارات جهانپور را “بی‌جا” و خلاف منافع ملی خواند و خواهان دلجویی فوری از چین شد.
در همین حال مینو محرز، فوق تخصصی بیماری‌های عفونی و یکی از معتبرترین شخصیت‌های علمی کمیته ملی مبارزه با بیماری کووید- ۱۹ می‌گوید یا ویروس جدید کرونا هنگام رسیدن به دیگر کشورهای جهان جهش یافته یا اطلاعاتی که چینی‌ها ارائه کرده‌اند قابل اتکا نیست.
تردید درباره آمار و داده‌های منتشر شده رسمی در مورد بحران کرونا در چین از سوی کارشناسان و نهادهای بین‌المللی نیز مطرح می‌شود. این تردید در حالی در جمهوری اسلامی هم مطرح شده که ایران از طرفی یکی از درگیرترین کشورهای جهان با این بحران است و از طرف دیگر آمار رسمی‌ای که ارائه می‌دهد برای بسیاری از کارشناسان تردیدبرانگیز ارزیابی می‌شود.
برخی رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور با استناد به گزارش‌های دریافتی و اظهارات برخی مقام‌های محلی آماری از تعداد مبتلایان و قربانیان بیماری کووید- ۱۹ در ایران منتشر می‌کنند که چند برابر آمار رسمی است.
تعداد قربانیان و مبتلایان ۵ برابر آمار رسمی؟
نشریه آلمانی “ولت” ۱۸ فروردین از قول محافل امنیتی غربی که هویت‌شان فاش نشده گزارش داد که تعداد قربانیان بیماری کووید- ۱۹ در ایران حدود ده روز پیش و هنگامی که ۲ هزار نفر اعلام شده از مرز ۱۰ هزار نفر گذشته بود.
ریک برنان، مدیر اورژانس سازمان بهداشت جهانی در منطقه خاورمیانه اواخر اسفند ماه و پس از سفر به ایران احتمال داده بود شمار مبتلایان به بیماری کووید- ۱۹ در ایران پنج برابر آمار رسمی باشد و علت اصلی به گفته او این است که فقط افراد با علائم شدید بیماری تنفسی آزمایش می‌شوند.
راستی‌آزمایی آمار رسمی کشورها درباره کرونا کار ساده‌ای نیست و به علت تفاوت‌ها و ویژگی‌های هر کشور باید بسیار محتاطانه انجام شود. یکی از روش‌های این کار مقایسه آمار و داده‌های ملی با روند تحولات در کشورهای دیگر است که فقط در برخی زمینه‌ها و با در نظر داشتن متغیرها می‌تواند تا حدودی روشنگر باشد.
متغیرهای موثر در مقایسه آماری
تعداد آزمایش‌ها، روش‌ها و تجهیزاتی که هر کشور برای آزمایش کرونا استفاده می‌کند متفاوت است. شرایط جغرافیایی و میزان کنترل مرزها نیز متغیر دیگری است که باید به آن توجه شود.
میانگین سنی و وضعیت عمومی سلامت جمعیت هر کشور و درصد شهروندان در سنین بالا یا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نیز می‌تواند، به خصوص در میزان مرگ بر اثر ابتلا به بیماری کووید- ۱۹ تاثیرگذار باشد.
امکانات بهداشتی و درمانی، از جمله تعداد تخت‌های بیمارستانی مراقبت‌های ویژه و مجهز به دستگاه‌های تنفسی و زیرساخت‌های سیستم سلامت هم می‌تواند در تشخیص موارد ابتلا و میزان بهبودی و مرگ مبتلایان نقش مهمی داشته باشد.
در کنار این متغیرها، کارآمدی تدبیرهای مقابله با شیوع ویروس کرونا و میزان اعتماد عمومی به مسئولان و نهادهای حکومتی هم در چگونگی روند شیوع و ابتلای شهروندان به ویروس جدید کرونا بسیار اهمیت دارد.
صرف نظر از این متغیرها و ویژگی‌های بسیار دیگری که توجه به آنها در مقایسه آمار کشورها لازم است، در مورد سیستم‌های سیاسی اقتدارگرا، مانند چین و جمهوری اسلامی فقدان نظارت بین‌المللی موثر بر وضعیت کشور، سانسور و تسلط حکومت بر مهم‌ترین رسانه‌های عمومی و سابقه خلاف‌گویی مسئولان در مورد مسائل مختلف، ناظران را وامی‌دارد که آمار رسمی را با احتیاط و تردید بررسی کنند.
شباهت‌ها و تفاوت‌های الگوی شیوع کرونا
الگوی شیوع ویروس کرونا در همه کشورهای جهان شباهت‌ها و تفاوت‌های زیادی دارد؛ نسبت مبتلایان به درگذشتگان در بسیاری از کشورها به هم نزدیک است و در برخی کشورها نسبتا بالا و در برخی بسیار پائین.
در نمونه‌های ایتالیا و آلمان تا روز چهارشنبه ۲۰ فروردین، میزان مرگ و میر به نسبت ابتلا در اولی حدود هشت درصد و در دومی کمتر از دو درصد است.
تفاوت فاحش میان این دو وضعیت با متغیرهایی مانند افزون بودن موارد آزمایش و گسترده و مجهزتر بودن زیرساخت‌های بهداشت و درمان در آلمان، بالاتر بودن میانگین سنی شهروندان در شمال ایتالیا به عنوان کانون اصلی شیوع کرونا یا تاخیر و نارسایی در مقابله با گسترش بیماری تا حدود زیادی قابل توضیح است.
به عبارت دیگر تقاوت‌های آماری میان این کشورها، همچنان که در مورد بسیاری دیگر از کشورها با در نظر گرفتن متغیرهای موثر، تا حدود زیادی قابل فهم و باورپذیر به نظر می‌رسد.
این نکته‌ای است که در مورد آمار رسمی مسئولان جمهوری اسلامی، مثلا با توجه به تعداد بهبودیافتگان و میزان آزمایش‌های انجام شده نمی‌توان گفت. در میان تمام کشورهایی که شیوع کرونا در آنها بسیار شدید است آمار رسمی بهبودیافتگان در ایران فقط با چین و یکی دو کشور دیگر قابل مقایسه است.
آیا این دو کشور از امکانات و شیوه‌های مشابهی برای درمان مبتلایان استفاده می‌کنند که نتیجه‌ای مشابه اما کاملا متفاوت با دیگر کشورهای شدیدا درگیر کرونا داشته‌اند؟ مطابق شواهد موجود مشکل بتوان به این پرسش پاسخ مثبت داد.
نزدیک به چهار هزار نفر قربانی کرونا در ایران
بر پایه تازه‌ترین آمار وزارت بهداشت جمهوری اسلامی تا نیمروز چهارشنبه بیستم فروردین ۶۴ هزار و ۵۸۶ مورد ابتلا به ویروس جدید کرونا در ایران شناسایی شده است. از میان این افراد تا کنون سه هزار و ۹۹۳ نفر بر اثر ابتلا به بیماری کووید- ۱۹ جان خود را از دست داده‌اند و مطابق آمار رسمی ۲۹ هزار و ۸۱۲ نفر بهبود یافته‌اند.
این ارقام به این معناست که حدود ۴۶ درصد از مبتلایان در ایران بهبود یافته‌اند. در همین تاریخ آمار رسمی چین نیز حکایت از شناسایی نزدیک به ۸۲ هزار و ۸۰۰ مورد ابتلا تا کنون و بهبودی بیش از ۷۲ هزار و ۵۰۰ نفر دارد که فراتر از ۹۳ درصد مبتلایان است.
سنجش دمای بدن در تهران برای تشخیص ابتلای احتمالی به بیماری کووید- ۱۹
سنجش دمای بدن در تهران برای تشخیص ابتلای احتمالی به بیماری کووید- ۱۹
مطابق فهرستی که دانشگاه آمریکایی جانز هاپکینز بر پایه آمار منابع مختلف کشورها ارائه می‌دهد، تا ظهر بیستم فروردین حدود یک میلیون و ۴۳۵ هزار مورد ابتلا به بیماری کووید- ۱۹ در ۱۸۴ کشور جهان شناسایی شده که تا کنون نزدیک به ۳۰۱ هزار و ۸۰۰ نفر آنها بهبود یافته‌اند.
یک سوم بهبود یافتگان جهان در چین و ایران؟
با این حساب میانگین نسبت بهبودی بیماران کووید- ۱۹ به مبتلایان آن در جهان در حال حاضر حدود ۲۰ درصد است؛ بیش از یک سوم افرادی که در ۱۸۴ کشور در فهرست بهبود یافتگان ثبت شده‌اند مربوط به آمار رسمی چین و ایران است. اگر این در کشور را در نظر نگیریم میانگین بهبودی در جهان باز هم کاهش می‌یابد.
این نکته نیز مهم است که این آمار مربوط به یک دوره مشخص است و تنها در ارتباط با همین دوره قابل ارزیابی؛ مطابق برآورد سازمان بهداشت جهانی میزان قربانیان بیماری کووید- ۱۹ چند درصد مبتلایان بیشتر نیست.
در میان کشورهایی که شیوع کرونا در آنها در ابتدا شدید بوده اما تعداد بهبودیافتگانش بسیار قابل توجه است شاید کره جنوبی موردی استثنایی باشد. میزان بهبودیافتگان در کره‌جنوبی بیش از ۶۰ درصد مبتلایان است. کره جنوبی زمانی بعد از چین بیشترین تعداد مبتلایان را داشت اما مدت‌هاست این رقم را در کمتر از ۱۰ هزار و ۵۰۰ مورد تقریبا ثابت نگه داشته است.
در مورد این کشور اغلب کارشناسان معتقدند که اقدام‌های به موقع و آزمایش‌های گسترده در آن و زیرساخت‌هایی که از سال‌ها قبل به این منظور تدارک دیده شده عامل این موفقیت بوده است. درصد بالای بهبودیافتگان به نسبت مبتلایان، در برخی کشورهایی که به شکلی محدود در معرض شیوع کرونا قرار گرفته‌اند نیز مشاهده شده که نمی‌تواند مبنای مقایسه با کشورهایی چون ایران و چین باشد.
یکی از پیش‌شرط‌های بهبود مبتلایان به ویروس جدید کرونا، گذشته از امکانات درمانی، به ویژه تخت‌های مراقبت ویژه مجهز، شناسایی زودهنگام مبتلایان از طریق آزمایش است. یکی از علت‌های موفقیت کره جنوبی در مهار بیماری کرونا انجام روزانه بیش از ۴۰۰ هزار آزمایش در این کشور عنوان می‌شود.
ظرفیت ناچیز آزمایش تشخیص کرونا در ایران
به گفته سخنگوی وزارت بهداشت، از ابتدای تائید رسمی شیوع کرونا در ایران (۳۰ بهمن) تا بیستم فروردین در مجموع نزدیک به ۲۲۱ هزار آزمایش تشخیص بیماری کووید- ۱۹ در این کشور انجام شده است.
مطابق گزارش انستیتو روبرت کخ، در آلمان روزی بیش از ۱۰۰ هزار آزمایش تشخیص بیماری کووید- ۱۹ انجام می‌شود و قرار است این ظرفیت تا حدود یک هفته دیگر به نیم میلیون و تا یک هفته پس از آن به یک میلیون آزمایش در روز افزایش یابد.
ظرفیت آزمایشگاه‌های آلمان با آغاز شیوع کرونا هفت هزار تست در روز بیشتر نبود و به مرور به شدت افزایش یافت. شمار مبتلایان به بیماری کووید- ۱۹ در آلمان تا ظهر چهارشنبه نزدیک به ۱۰۷ هزار و تعداد بهبودیافتگان حدود ۳۶ هزار نفر اعلام شده است.
با توجه به اختلاف فاحش میان امکانات جمهوری اسلامی و آلمان، از جمله در زمینه آزمایش و تشخیص زودهنگام ابتلا به ویروس کرونا، چندان باورپذیر نیست که نسبت بهبودیافتگان در ایران فراتر از آلمان و اغلب کشورهای دیگر جهان باشد.
در ایران تا چندی پیش ظرفیت آزمایش تشخیص کرونا روزی شش هزار مورد اعلام شده بود. مقایسه آمار رسمی دیروز و امروز نشان می‌دهد این طرفیت به ده هزار آزمایش افزایش یافته است. با چنین ظرفیتی شناسایی به‌هنگام مبتلایان و درمان ۴۶ درصد آنها را دشوار بتوان باور کرد.
مینو محرز در مورد آمار و گزارش‌های رسمی چین گفته است: «با سابقه‌ای که از مطالعات علمی آنها داریم، می‌دانیم که به آمار‌هایشان هم نمی‌شود اتکا کرد. به هر حال آمار را خود چین می‌دهد، کس دیگری نیست که برود در چین و مشاهدات را گزارش کند. بیماری وسعت وحشتناک‌تری از گزارشات چین دارد.» این همان وضعیتی نیست که در ایران نیز مشاهده می‌شود؟
DW
