آلودگی ارس؛ اختلاف ایران و ارمنستان که دودش به چشم اهالی مغان( پارس‌آباد ) می‌رود
تنها چند روز پس از اعلام نماینده اردبیل در شورای عالی استان‌ها مبنی بر شیوع سرطان در این استان به دلیل آلودگی آب «ارس»، انتشار عکس‌هایی از تلف شدن هزاران میگو و ماهی در این رود بار دیگر باعث افزایش نگرانی نسبت به تأثیرات مخرب آلودگی این رودخانه مرزی بر شمال غرب ایران و اهالی این منطقه شده است.
هفته گذشته، «پویا مجرد»، نماینده اردبیل در شورای عالی استان‌ها به «ایلنا» گفت: «هیچ خانواده‌ای را در پارس‌آباد نمی‌بینید که یکی از عزیزانش را در تصادفات جاده‌ای یا به دلیل بیماری سرطان از دست نداده باشد.»
او افزود: «براثر پسآب کارخانه‌های صنعتی کشور ارمنستان که وارد آب مصرفی این منطقه می‌شود، اکثر مردم به بیماری سرطان مبتلا شده‌اند.»
«عباس یزدان‌بد»، عضو «انجمن گوارش و کبد ایران» نیز آبان سال ۱۳۹۸ به «ایرنا» گفته بود شیوع سرطان معده در استان‌های شمال غربی بسیار بیشتر از میانگین کشوری است: «سرطان معده در استان‌های واقع در حاشیه شمالی کشور ایران شامل استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی شیوع بسیار بالایی دارد و میزان بروز سرطان معده در این استان‌ها در مردان ۵۰ و در زنان ۲۵ در هر ۱۰۰ هزار نفر در هر سال است.»
رودخانه ارس به طول هزار و ۷۲ کیلومتر، مرز بین ایران با جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان را تشکیل می‌دهد و در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد) وارد خاک جمهوری آذربایجان می‌شود و به «رودخانه کورا» و در نهایت به «دریای خزر» می‌ریزد.
ارس یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های ایران است که به دلیل آلودگی در مسیر خود، به دومین چالش بزرگ زیست‌محیطی منطقه شمال غرب پس از «دریاچه ارومیه» تبدیل شده است.
مساله آلودگی رودخانه ارس از سال‌ها پیش محل اختلاف بین ایران و ارمنستان است. آذر ۱۳۹۸، «یوسف غفار زاده»، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی در پایان نشست کارگروه مشترک ایران-ارمنستان، پیرامون پالایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه ارس گفت: «طرف ارمنی ضمن قبول مسوولیت، متعهد به اصلاح و ترمیم تأسیسات باهدف حذف کامل تخلیه‌ها تا سال ۲۰۲۱ شده است.»
او افزود: «در نتیجه تعاملات بین ایران و ارمنستان، نقاط تهدید، غلظت و تأثیر تخلیه‌ها به صورت دقیق شناسایی شده‌اند و با اجرای سیستم بازچرخانی و مرمت سدهای باطله، تاکنون در این خصوص بیش از ۵۰ درصد پیشرفت داشته‌ایم.»
با این حال، مقام‌های ارمنستان در سال ۲۰۱۵ نیز طی توافقی متعهد شده بودند که تا سال ۲۰۱۷ برنامه پاک‌سازی رود ارس را به اتمام برسانند.
با ادامه روند آلودگی رودخانه ارس و وجود شواهدی از تخلیه پسآب‌های معادن و صنایع ارمنستان در این رودخانه، «محمد حسن‌نژاد»، نماینده مرند و جلفا در دوره‌های نهم و دهم مجلس شورای اسلامی با متهم کردن دولت به سهل‌انگاری و انفعال، در این باره گفته است: «بحث آلودگی ارس از سوی کشور ارمنستان به طور مستقیم به وزارت امور خارجه ایران مربوط است. این وزارت‌خانه نیز به خاطر حفظ رابطه با کشور ارمنستان، این قضیه را مسکوت نگه داشته است.»
دکتر «افشار سلیمانی»، سفیر سابق ایران در باکو نیز در گفت‌وگو با «خبرگزاری آناتولی»، نسبت به نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای «متسامور» ارمنستان به رود ارس و تأثیر آن بر شمال غرب ایران که وی آن را قدیمی و غیر استاندارد معرفی کرده، هشدار داده است. این هشدارها و انتقادها با وجود گذشت نزدیک به دو دهه از شدت گرفتن آلودگی رود ارس و تأثیرات مخرب آن بر محیط‌زیست و مردم ساکن در شمال غرب ایران، از سوی دولت نادیده گرفته شده و یا از طرف مسوولان منصوب دولت در استان‌های شمال غربی انکار شده‌اند.
رودخانه ارس منبع تأمین آب شرب بسیاری از شهرها و روستاها و هم‌چنین زمین‌های کشاورزی حاشیه این رود است. شهرستان پارس‌آباد و روستاهای تابعه آن با نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر جمعیت و شرکت کشت و صنعت مغان با ده‌ها هزار هکتار زمین زیر کشت، از جمله مناطقی هستند که آب مورد نیاز خود را از رودخانه ارس تأمین می‌کنند. با این وجود، از منابع دیگر آلودگی رود ارس، پسآب‌های شهری و کشاورزی این منطقه‌اند که به طور مستقیم در ارس تخلیه می‌شوند.
«علیرضا»، یکی از شهروندان ساکن پارس‌آباد در استان اردبیل با رد ادعای مسوولان در ارتباط با بهبود وضعیت آب آشامیدنی این شهر و کاهش آلودگی آب رود ارس به «ایران‌وایر» می‌گوید: «چه طور امکان دارد آلودگی ارس کم شده باشد وقتی رنگ رودخانه به رنگ سبز در آمده و بوی تعفن گرفته است؟ مسوولان دروغ می‌گویند. مدت‌ها به ما می‌گفتند که شیوع سرطان در استان به دلیل ژنتیک مردم و موقعیت جغرافیایی است. آیا ژنتیک ما در عرض این ۱۰سال تغییر کرده یا ارتفاع پارس‌آباد از سطح دریا در این مدت زیاد شده است؟!»
علیرضا هم چنین با تایید خبر شیوع بیماری‌های گوارشی در استان اردبیل توضیح می‌دهد: «کمتر خانواده‌ای در پارس‌آباد می‌توانید پیدا کنید که یکی از اعضای آن مشکل معده نداشته باشد. خیلی‌ها هم سرطان گرفته‌اند. در این سال‌ها تنها از خانواده من چهار نفر جان خود را به دلیل ابتلا به سرطان از دست داده‌اند. ارس جزو فولکلور ما است. ما با داستان‌ها و افسانه‌های این رودخانه بزرگ‌شده‌ایم اما ارمنستان آن را تبدیل به کانال فاضلاب کرده است.»
یکی از کارشناس اداره کل محیط‌زیست استان اردبیل در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تأکید می‌کند آلودگی رودخانه ارس نه مساله‌ای جدید است و نه حتی پنهان از دید مسوولان: «همه دستگاه‌های مربوطه، از سازمان حفاظت محیط‌زیست تا جهاد کشاورزی در آزمایش‌های جداگانه، آلودگی ارس را تایید کرده‌اند. پژوهش‌های دانشگاهی هم این مساله را اثبات می‌کنند.»
وی با بیان این که وجود فلزات سنگین، پسآب‌ها و سموم صنعتی و کشاورزی در آب ارس فرآیند تجزیه‌پذیری آن را بسیار پیچیده کرده و آثار ماندگاری را از خود به جای می‌گذارند، می‌افزاید: «پایش فلزات سنگین و پارامترهای فیزیکی و شیمیایی رودخانه ارس نشان می‌دهند که رسوبات منطقه دارای فلزات سنگین و آلاینده صنعتی و کشاورزی هستند. دلیل این آلودگی نیز تخلیه پسآب‌های معادن مس و آلومینیوم و هم‌چنین سموم و کودهای شیمیایی و پسآب خانگی و کشاورزی در رودخانه ارس است.»
این کارشناس محیط‌زیست دلیل تغییر رنگ آب رود ارس را غلظت بالای فلزات سنگین موجود در آب معرفی می‌کند و می‌گوید: «وجود اکسید مس و آلومینیوم است که باعث می‌شود رنگ آب سبز شود. آنالیزهای انجام شده در بخش آب و رسوب رودخانه نشان می‌دهند غلظت فلزات سنگین آلومینیوم، مس، آهن و آرسنیک در آن بیش از حد مجازند؛ به‌عنوان نمونه، غلظت مس و آلومینیوم در آن ۱۰ برابر حد مجاز است. فلزات سنگین ویژگی تجمعی دارند، یعنی از بین نمی‌روند. این فلزات در خاک و به تبع آن، در گیاهان و بدن موجودات زنده رسوب می‌کنند و به بدن انسان منتقل می‌شوند.»
او با بیان این که سال‌ها است وعده مسوولان در تجهیز آزمایشگاه‌های استان‌های مرزی به دستگاه‌های سنجش پارامترهای فلزات سنگین و سموم و راه‌اندازی ایستگاه‌های پایش و سنجش در تمام طول مسیر رودخانه ارس محقق نشده است، می‌گوید: «طبق توافقات انجام شده بین دولت ایران و ارمنستان در سال ۱۳۹۴، طرف ارمنی نیز متعهد شده بود تا با تجهیز صنایع این کشور به سیستم‌های پایش آلودگی با راه‌اندازی یک سامانه مانیتورینگ آنلاین، اطمینان ایران را از نبود آلایندگی در صنایع و سامانه‌های بازچرخانی آب که بر روی سدهای باطله نصب شده‌اند، جلب کند. اما تا به امروز هیچ‌کدام از طرفین به وعده‌های خود به طور کامل عمل نکرده‌اند.»
Iranwair
