انتشار هزاران عکس قاجاری در اینترنت برای اولین بار -رضا شکراللهی
لینک دانلود هزاران قطعه از عکس‌های آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان خبر داغی بود که هفتۀ اول خرداد در شبکه‌های اجتماعی به‌طور گسترده دست‌به‌دست شد؛ بیش از سه هزار عکس از دورۀ قاجار در ۷۶ پوشه از آلبوم‌های موجود در کاخ گلستان.
منتشرکننده ناشناس بود و هنوز ناشناس است، اما در پیامش همراه لینک دانلود آلبوم‌ها، ضمن تقبیح کار کسانی که اسناد مهم تاریخی را «حبس» می‌کنند، نوشته بود این عکس‌ها را برای علاقه‌مندان هنر و فرهنگ ایران منتشر می‌کند و تنها شرط استفاده از آن ارسال آلبوم‌ها برای چند نفر دیگر است.
آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان گنجینه‌ای از عکس‌های دورۀ سلطنت شاهان قاجار به‌اضافۀ آلبوم‌های اهداشده به آنان است و سابقۀ گردآوری‌شان به حدود سال ۱۲۶۶ هجری قمری می‌رسد، یعنی نزدیک به ۱۸۰ سال پیش.
مجموعۀ غنی آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان عکس‌های بسیاری از سفرها، مراسم و آیین‌ها و اشخاص ازجمله زنان به‌ویژه همسران شاه را در خود جای داده است. پیشتر ادارۀ این کاخ اعلام کرده بود که آلبوم‌خانه شامل هزار ۵۲۰ آلبوم و حدود ۹ هزار شیشه از مهم‌ترین مخازن دنیا و «دومین مخزن عکس و فیلم بعد از موزه ملی بریتانیا است».
۷۶ آلبومی که اخیراً در اینترنت بارگذاری شده، هیچ ترتیب مشخصی ندارد؛ اولینش آلبوم شمارۀ ۱۰۰ است و آخرینش آلبوم شمارۀ ۱۴۲۹ و مشخص نیست که منتشرکنندۀ این آلبوم‌ها به باقی آن‌ها دسترسی نداشته یا فقط این آلبوم‌ها را برای انتشار انتخاب کرده است.
به‌گفتۀ حمیدرضا حسینی، پژوهشگر تاریخ، قبلاً دسترسی به این عکس‌ها دشوار و محدود بود و «گویی کوشش می‌شد که تا حد ممکن از دسترس عموم دور بمانند».
این در حالی است که انتشار عمومی نسخۀ دیجیتال عکس‌های آرشیوی، روال معمول بسیاری از کتابخانه‌ها، موزه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز اسنادی و پژوهشی در سراسر جهان است؛ موضوعی که به‌گفتۀ آقای حسینی «در ایران نیز توسط برخی مراکز آرشیوی به درجاتی صورت گرفته است».
مدیریت کاخ گلستان که هیچ‌گاه توضیح نداده چرا در همۀ این سال‌ها از انتشار عکس‌های آلبوم‌خانه در اینترنت خودداری کرده، روز ۱۷ خرداد اطلاعیه‌ای منتشر و به‌طور ضمنی تأیید کرد که انتشار آلبوم‌ها دور از چشم آنان اتفاق افتاده است.
روابط‌عمومی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان همچنین اعلام کرد که آن‌چه منتشر شده به «آلبوم‌های سایه» شهرت دارند. آلبوم‌های سایه در واقع آلبوم‌های اسکن‌شده از روی نسخۀ اصل هستند که به‌منظور خدمات‌دهی به پژوهشگران و دانشگاهیان تهیه می‌شوند.
در اطلاعیۀ مدیریت کاخ گلستان آمده که تصمیم به انتشار عمومی «آلبوم‌های سایه» گرفته‌اند و «مراحل دسته‌بندی عکس‌ها و تغییر نام پوشه‌ها در حال انجام است». با این حال مسئولان کاخ توضیح نداده‌اند که چرا این تصمیم را قبل از انتشار برخی آلبوم‌ها توسط یک ناشناس اعلام نکرده‌اند.
ماجرا اما به همین جا ختم نمی‌شود. براساس مقایسه‌ای که حمیدرضا حسینی، پژوهشگر تاریخ، انجام داده، بررسی عکس‌های اسکن‌شده نشان می‌دهد که کیفیت آن‌چه در اختیار مراجعان قرار می‌گرفته «تا چه حد نازل بوده» است.
آقای حسینی برای این‌که شیوۀ خدمات‌رسانی کاخ گلستان به دانشجویان و پژوهشگران روشن شود، چند قطعه از عکس‌های آلبوم‌های اصلی را نیز برای نمونه با آلبوم‌های سایه مقایسه کرده است.
او پیشتر هم تأکید کرده بود که عکس‌ها با کیفیت پایین اسکن شده‌اند و «در مواردی زیرنویس‌ها به‌علت نورخوردگی و تنظیمات نامناسبِ اسکنر (یا شاید دستگاه فتوکپی!) قابل رؤیت نیستند و یا کناره‌های عکس اسکن نشده است».
گسترۀ جغرافیایی عکس‌ها شامل بخش بزرگی از شهرها و نواحی ایران و برخی جاها در خارج ایران (مانند تفلیس، پاریس و عراق) است؛ از مناظر طبیعی و چشم‌اندازهای شهری و روستایی گرفته تا بناها و محوطه‌های تاریخی، ساختمان‌های دورۀ قاجار و مراحل ساخت آن‌ها.
عکس‌های پرتره یا گروهی شاه، شاهزادگان، زنان حرم، درباریان، دولتمردان، روحانیان، مردمان عادی و خارجی‌های مقیم ایران از دیگر سوژ‌ه‌های این عکس‌ها هستند.
در بسیاری عکس‌ها هم می‌توان تصاویری دید از سفرهای داخلی و خارجی، اردوها و شکارهای شاهی، مهمانی‌های درباری، رویدادها و مراسم حکومتی، عملیات عمرانی، آیین‌ها و مراسم ملی و مذهبی، مشاغل، اقوام ایرانی و دیگر موضوعات.
مدیریت کاخ گلستان در اطلاعیه‌اش گفته انتشار دیجیتالی اسناد و تصاویر در موزه‌های دنیا طی سالیان اخیر رونق گرفته و این موضوع، علاوه بر افزایش ارزش و اعتبار یک موزه نزد مخاطبان، افزایش بازدیدکنندگان آن را در پی دارد.
باید منتظر ماند و دید آیا رویداد اخیر سرانجام باعث می‌شود مدیریت کاح گلستان نیز روند انتشار اینترنتی عکس‌های آلبوم‌خانه را آغاز کند یا نه، و در انجام این کار آیا برای اسکن حرفه‌ای و دقیق و امانت‌دارانۀ عکس‌ها هم اقدام خواهد کرد یا پژوهشگران و علاقه‌مندان باید به‌اجبار به کیفیت نازل موجود بسنده کنند؟
