ابراهیم ساوالان: عزاداری شاخسی فرصتی برای حضور زنان در خیابان
وقتی تصاویر دعاخوانی رئیس‌جمهور آذربایجان و همسر ایشان در مسجد شوشا منتشر شد، برخی از لیدرهای جریان مذهبی آن کشور، به حضور مهربان علییوا در مسجد اعتراض کردند و امسال در مسجد مصطفی محمود مصر نماز عید قربان، با حضور دوشادوش مردان و زنان برگزار شد و هیاهویی به پا کرد. زیرا برخی گروههای دینی، با حضور زن در مسجد مخالفند و عده‌ای مانند علامه حلّی نیز حضور زنان در مسجد را مکروه دانسته‌اند. ممانعت از رسیدن زن به مقام امامت جمعه نیز همواره وجود داشته است.
آنها به حدیثی متوسل میشوند که بهترین مسجد برای زنان را کنج خانه‌هایشان گفته و نماز خواندن زن در خانه و در اتاق عقب را افضل دانسته است. این حضور از آن حیث مهم است که حضور زنان در مسجد، مظهر اصلی حضور زن در اجتماع بوده است. ولی زمانیکه حضور زنان در مساجد میتوانسته به نفعشان باشد، بناهای ضمیمه‌ای (مانند حسینیه‌های امروزی) ساخته‌اند تا زنان در آنجا حضور یابند و یا از شبستان زنانه‌ای که مجزا از مسجد بوده، استفاده کرده‌اند. در روستاهای ما زنان برای گوش دادن به مراسمهای مذهبی، به خانه‌های همسایه مسجد، بالای بام همسایه‌ها و گاهی بالای بام مسجد میرفتند و اکثر عزاداریها بصورت شاخسی و شبیه‌خوانی بیرون از مساجد و در میادین انجام میشد تا مسئله حضور زنان نیز حل شود. زنان میتوانند برای نذری دادن داخل مسجد شوند ولی نباید در آن توقف کنند. نمازهای قربان و فطر نیز در فضای باز برگزار میشود.
از سده‌های پیش، زنان تاتارستان مبتکر افتتاح مساجد زنان شده‌اند. زنان نه تنها در تاتارستان بلکه در باشقورد، هشترخان، اولیانوسک و سایر نواحی به مسجد میرفتند. سعیدبیگ‌اوف (محقق تاریخی اوایل دوره شوروی) مینویسد: «این امر گسترده‌تر شده و در آذربایجان و برخی مناطق روسیه، زنان در کنار مردان در مساجد حضور یافتند. در بعضی مساجد یک‌سوم حاضران را زنان تشکیل دادند و مهمتر از همه اینکه در چچن- اینگوش زنان درمقام شیخ، در راس گروههای حقوقی قرار گرفتند که در اسلام بی‌سابقه بود.» در قزاقستان، ازبکستان و سایر کشورها نیز، زنان در نمازهای اعیاد دینی، دوشادوش مردان قرار گرفتند.
از دلایل حضور گسترده زنان جامعه ما در مراسمهای خیابانی ماه محرم، محرومیت عجیب آنها از همه فضاهای عمومی است که باعث شده، آنها از هر فرصتی برای حضور در خیابان استقبال کنند، تا شاید روزی فرا رسد که حضور آنها در خیابانها، صرفا محدود به راه‌پیمایی‌ها و عزاداریها نباشد.
